Áp dụng phương pháp luận sáng tạo ( TRIZ) trong dạy học

Mục tiêu giáo dục trong thời đại mới là phải bồi dưỡng cho học sinh (HS) năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, để từ đó có thể tạo ra những tri thức mới, phương pháp mới, cách giải quyết vấn đề mới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Áp dụng phương pháp luận sáng tạo ( TRIZ) trong dạy học Áp dụng phương pháp luận sáng tạo ( TRIZ) trong dạy học Mục tiêu giáo dục trong thời đại mới là phải bồi dưỡng cho học sinh (HS) năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, để từ đó có thể tạo ra những tri thức mới, phương pháp mới, cách giải quyết vấn đề mới. Tuy nhiên sáng tạo là một khoa học, vì vậy việc nắm vững khoa học sáng tạo sẽ tăng cường hiệu quả sáng tạo, rút ngắn thời gian và tiết kiệm tài lực. 1- Sơ lược về TRIZ Phương pháp luận sáng tạo (Creativity methodology) là bộ môn khoa học có mục đích xây dựng và trang bị cho mọi nguời xây dựng và trang bị cho mọi người hệ thống các phương pháp, các kĩ năng thực hành tiến tiến về suy nghĩ để giải quyết vấn đề và quyết định một cách sáng tạo. Ý định “ khoa học tư duy sáng tạo” đã có từ lâu. Nhà tóan học Hy lạp Pappos ( thế kỉ thứ III) gọi khoa học này là Heuristics, là khoa học về các phương pháp và quy tắc làm sáng chế, phát minh trong mọi lãnh vực khoa học, kĩ thuật, văn học, nghệ thuật, chính trị, triết học, tóan, quân sự…Tuy nhiên, việc nghiên cứu có hệ thống và trình bày lại một cách đầy đủ cho từng phương pháp thì mãi đến đầu thế kỉ thứ XX mới xuất hiện. Sau đây là một số phương pháp đang được dạy, học và áp dụng một cách rộng rãi trên thế giới : 1- Tấn công não (Brainstorming) do Alex Osborn ( Mỹ) đề xuất năm 1938. 2- Đối tượng tiêu điểm ( Focal Objects) do F.Kunze ( Đức) đề xuất năm 1926 và được C. Waiting (Mỹ) hòan thjịen năm 1950. 3- Phân tích hình thái (Morphological Analysis) do F. Zwicky ( Mỹ) đề xuất năm 1942 4- Tư duy theo chiều ngang ( Lateral thinking) do Edward de Bono ( Anh) đề xuất năm 1970 5- Sáu mũ tư duy ( Six thinking hats) do Edward de Bono ( Anh) đề xuất năm 1985 6- Giản đồ ý (Mind Maps) do Tony Buzan (Anh) đề xuất năm 1960 7- Sử dụng các phép tương tự (Synectics) do W.Gordon (Mỹ) đề xuất năm 1952 8- Lý thuyết giải các bài toán sáng chế TRIZ ( viết tắt từ tiếng Nga : Teopия peшения изобретательских задач) do G.S Altsuller ( Nga) đề xuất năm 1946. Trong các phương pháp kể trên, phương pháp luận sáng tạo TRIZ là một lý thuyết với hệ thống công cụ thuộc loại hòan chỉnh nhất trong lĩnh vực khoa học sáng tạo. Từ năm 1991, TRIZ đượcc các nước phương tây và Mỹ tiếp nhận, phổ biến thành một môn khoa học dùng cho cả thế giới. Ở Mỹ, TRIZ được phát triển một cách nhanh chóng và sâu rộng, từ tháng 11 năm 1996 đã xuất bản tạp chí chuyên về TRIZ, xuất bản VIện TRIZ, Viện Altshuller nghiên cứu TRIZ, thành lập Đại học TRIZ… Hiện nay, khá nhiều công ty, tổ chức nổi tiếng sử dụng TRIZ để giải quyết các vấn đề kĩ thuật như : General Motors, Ford, BMW, Kodak, Siemens, Boing, NASA, Airbus… Trong lĩnh vực giáo dục, đã có nhiều tổ chức trường học nghiên cứu áp dụng TRIZ để nâng cao hiệu quả dạy và học, nhất là với các môn khoa học tự nhiên. TRIZ đã đuă vào giảng dạy ở các trường đại học, viện nghiên cứu ở Anh, Đức, Thụy Điển, Mỹ, Tây Ban Nha, Phần Lan… 2- Nội dung cơ bản của TRIZ TRIZ là một công cụ hỗ trợ cho sự sáng tạo, nhằm : - Tăng cường tính hệ thống của quá trình sáng tạo, rút ngắn thời gian, tiết kiệm công sức - Làm cho quá trình sáng tạo trở thành một khoa học, có những tiêu chí, nguy ên tắc nhất định chứ không phải một quá trình mày mò, may rủi. - Rèn luyện cho con người, đặc biệt cho HS khả năng sáng tạo, khả năng thích ứng, khả năng và kĩ năng giải quyết vấn đề. Để giải quyết một vấn đề theo lý thuyết sáng tạo TRIZ, thông thường người ta phải thực hiện các trình tự sau : a- Xác định bài tóan cần giải b- Xác định cách tiếp cận bài tóan, liên quan đến bài tóan cần giải. Phân tích các mâu thuẩn nảy sinh trong vấn đề. c- Vận dụng 40 nguyên tắc và 76 tiêu chuẩn để tìm ý tưởng giải bài tóan d- Phát triển các ý tưởng thành các giải pháp và kết cấu kỹ thuật e- Áp dụng thực tế Bốn mươi nguyên tắc là : 1. Nguyên tắc phân nhỏ 2. Nguyên tắc “ tách khỏi” 3. Nguyên tắc phẩm chất cục bộ 4. Nguyên tắc phản đối xứng 5. Nguyên tắc kết hợp 6. Nguyên tắc vạn năng 7. Nguyên tắc chứa trong 8. Nguyên tắc phản trọng lượng 9. Nguyên tắc gây ứng suất sơ bộ 10. Nguyên tắc thực hiện sơ bộ 11. Nguyên tắc dự phòng 12. Nguyên tắc đẳng thế 13. Nguyên tắc đảo ngược 14. Nguyên tắc cầu hóa 15. Nguyên tắc linh động 16. Nguyên tắc giải “ thiếu” hoặc “thừa” 17. Nguyên tắc đổi chiều 18. Nguyên tắc sử dụng các dao động cơ học 19. Nguyên tắc tác động theo chu kỳ 20. Nguyên tắc liên tục tác động có ích 21. Nguyên tắc vượt nhanh 22. Nguyên tắc biến hại thành lợi 23. Nguyên tắc quan hệ phản hồi 24. Nguyên tắc sử dụng trung gian 25. Nguyên tắc tự phục vụ 26. Nguyên tắc sao chép 27. Nguyên tắc “rẻ” thay cho “đắt” 28. Thay thế sơ đồ cơ học 29. Sử dụng các kết cấu khí và lỏng 30. Sử dụng vỏ dẻo và màng mỏng 31. Sử dụng các vật liệu nhiều lỗ 32. Nguyên tắc thay đổi màu sắc 33. Nguyên tắc đồng nhất 34. Nguyên tắc phân hủy hoặc tái sinh các phần 35. Thay đổi các thông số hóa lý của đối tượng 36. Sử dụng chuyển pha 37. Sử ...