Bài chòi

Trong tâm tưởng phần đông người Việt xưa cũng như nay, Tết là mốc thời gian đánh dấu sự chuyển giao giữa cũ và mới, là thời điểm đoàn tụ gia đình đồng thời là dịp tạm ngừng mọi hoạt động trong vài ngày để nghỉ ngơi và giải trí. Đây là một nếp nghĩ, nếp sống truyền thống của dân tộc từ xa xưa, vì thế nên từ thành thị đến thôn quê ai ai cũng rộn ràng náo nức chuẩn bị chào đón Tết với tất cả sự trang trọng. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bài chòi Bài chòiTrong tâm tưởng phần đông người Việt xưa cũng như nay, Tết là mốc thời gianđánh dấu sự chuyển giao giữa cũ và mới, là thời điểm đoàn tụ gia đình đồng thờilà dịp tạm ngừng mọi hoạt động trong vài ngày để nghỉ ngơi và giải trí. Đây là mộtnếp nghĩ, nếp sống truyền thống của dân tộc từ xa xưa, vì thế nên từ thành thị đếnthôn quê ai ai cũng rộn ràng náo nức chuẩn bị chào đón Tết với tất cả sự trangtrọng.Trong những ngày thiêng liêng đầu năm mới, mọi người tạm gác qua một bên mọivất vả lo âu, các toan tính thường nhật, để đi thăm viếng nhau, dùng những lời tốtđẹp để chúc tụng, cùng nhau uống rượu, ăn bánh mứt, đánh cờ, đờn ca xướng hát.Điều thú vị nhứt và có ý nghĩa hơn hết của dịp Tết cổ truyền chính là những lễ hộitruyền thống và đặc biệt là những trò chơi dân gian vô cùng phong phú diễn ratrong những ngày này, mà mỗi địa phương đều có những nét độc đáo và đặc sắcriêng. Như thế mới thấy cái Tết của chúng ta đẹp đẽ và êm ái biết chừng nào.(Đáng tiếc là càng ngày việc đón Tết càng bị giản lược quá nhiều nên mất đi phầntrang trọng, đây là một thiệt thòi không nhỏ cho lớp trẻ ngày nay).Từ hô bài chòiMột trong những trò chơi giải trí dân gian trong dịp lễ Tết được người dân ở vùngQuảng Nam - Đà Nẵng - Phan Thiết ưa chuộng chính là chơi bài chòi, tương tợcách chơi lô tô trong Nam.Bài của trò chơi này gồm 30 lá - dài bảy phân rưỡi và hai phân rưỡi bề ngang -trên có vẽ hình ảnh. Chòi được lợp bằng lá, có tất cả 10 cái dành cho những ngườitham dự cuộc chơi, mỗi người ngồi trong một chòi.Trước khi bắt đầu, người tham dự đóng một khoản tiền tuỳ theo qui định và bàiđược chia cho mỗi người ba lá. Riêng người hô bài chòi - gọi là anh hiệu - giữnguyên một bộ bài. Để mở đầu, anh hiệu thường rao trước vài câu thơ chẳng hạnnhư:Gió Xuân phảng phất ngọn treHai bên cô bác lắng nghe bài chòiKhi mọi người đã yên vị, anh bắt đầu rút từng lá bài và hô to bằng những câu thơlục bát. Thí dụ như khi rút ra lá bài nhứt trò (có hình một người học trò) thì anhcất tiếng ngâm nga:Đi đâu cắp sách đi hoàiCử nhân chẳng thấy tú tài cũng khôngAi có lá bài này thì đánh vào chiếc mõ treo trong chòi, anh hiệu cho người đem lánhứt trò đến giao và người đó đã có được một đôi. Chòi nào có được ba đôitrước thì thắng cuộc.Thú chơi bài chòi không quan trọng chuyện được thua mà thú vị ở chỗ thưởngthức những câu hô trầm bổng, nhịp nhàng, du dương như nghe đọc thơ. Anh hiệugiỏi thường sáng tác ra nhiều câu thơ lục bát rất hay và lại khéo léo hô một cáchchậm rãi khiến cho người nghe hồi hộp chờ đợi rồi đoán già đoán non đó là conbài gì.Chính vì vậy xưa kia nhiều người nhờ tài hô bài chòi duyên dáng mà được nổitiếng khắp làng, thậm chí khắp vùng.Đến Ca kịch Bài chòiTheo nhiều nhà nghiên cứu thì chính từ trò chơi bài chòi mà ca kịch bài chòi rađời. Đầu tiên các nghệ nhân ngồi trên chiếu trải dưới đất còn người nghe đứngxung quanh, nhưng về sau các nghệ nhân ngồi trên một giàn gỗ dựng cao (nênngười trong giới thường nói rằng bài chòi đã từ đất lên giàn).Bài bản và làn điệu của ca kịch bài chòi gồm các điệu hát ru, điệu lý thương nhau,lý tang tình, khoan hỡi hò khoan (Quảng Nam-Đà Nẵng), nói lía, chèo thuyền(Quảng Trị), hò mái nhì (Thừa Thiên) . Lời hát là những bài thơ bốn chữ theo điệuvè và nhiều nhứt là thơ lục bát, không có nét nhạc cố định mà tùy theo thanh giọngcủa câu thơ. Có ba điệu chánh là xuân nữ, nam xuân (hay cổ bản, gần hơi bắc củanhạc tài tử) và xàng xê (gần với hơi nhạc, hơi hạ trong nhạc tài tử).Về tiết tấu, chỉ có nhịp đôi đều đặn hay nhịp ba bỏ một nhịp, nh ưng cũng có thểbiến tấu. Nhạc cụ phụ họa lúc đầu chỉ có đờn nhị và sanh sứa (là hai mảnh trechuốt nhọn hai đầu cầm trong một tay, âm thanh chạm vào nhau nghe như tiếng vekêu), sau thêm đờn nguyệt, ống sáo và sinh tiền. Động tác trên sân khấu áp dụngcác điệu múa sắc bùa, lục cúng, bát dạo.Điểm độc đáo nhứt của ca kịch bài chòi là một diễn viên có thể thủ một lúc nhiềuvai, cùng với vài nhạc cụ thô sơ phụ họa mà đủ sức lôi cuốn khán thính giả thíchthú theo dõi. (Cách biểu diễn này ở châu Á chỉ có thể loại Pansori của Triều Ti ênvới một diễn viên thủ nhiều vai cả nam lẫn nữ, già lẫn trẻ, được sự phụ họa củamột trống puk).Đổi mới hay cải lương hoá?Sau năm 1954, một số người Nghĩa Bình tập kết ra miền Bắc đã hình thành ĐoànCa kịch bài chòi tại Liên khu 5. Đoàn này gồm 13 nghệ sĩ, 4 nhạc công cùng 2 nhàviết kịch, khi trình diễn tại Sầm Sơn kịch bản Trước giờ tạm biệt đúng theo phongcách bài chòi đã rất được hoan nghinh. Tiếp theo, đoàn thường xuyên giới thiệunhững vở mới mà danh sách còn ghi lại đầy đủ tại Bảo tàng viện Bài chòi ở ......,chẳng hạn như vở Đội kịch chim chèo bẻo, Kiều - Từ Hải, Trần Quốc Toản raquân, Dương Vân Nga Đến năm 1980, nhân Hội thảo khoa học về bài chòi tổ chứctại Thuận Hải, đoàn này giới thiệu vở mới Đôi mắt biên cương qui t ...