Bàn lại vấn đề học vị tiến sĩ

Bài viết có ý nghĩa tham chiếu nhằm nâng cao chất lượng đào tạo bậc học tiến sĩ ở VN, Tòa soạn xin phép tác giả được đăng trên Tạp chí Phát triển & Hội nhập của Trường Đại học Kinh tế Tài chính TP.HCM để làm tài liệu tham khảo và mong nhận được nhiều tham luận bổ ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bàn lại vấn đề học vị tiến sĩGiáo Dục & Đào TạoBàn lại vấn đề học vị tiến sĩ *GS.TS. Trần Văn ThọĐại học Waseda, Tokyo, NhậtNguyên Thành viên Hội đồng Tư vấn Kinh tếcủa Thủ tướng Nhật BảnNăm 1996, nhân dịp về giảng dạy trong nước, tôi đã tham dự8 buổi bảo vệ luận án phó tiến sĩ (sau đó văn bằng này đượctự động chuyển thành tiến sĩ). Thấy rõ những bất hợp lý củaviệc đánh giá văn bằng này ở VN, tôi đã nêu ý kiến và đưa kiến nghị cụthể về vấn đề này trên mục Ý kiến nhà khoa học của báo Nhân dân số rangày 17/07/1997. Theo yêu cầu của Vụ trưởng Vụ Đào tạo sau Đại học(Bộ Giáo dục và Đào tạo), tôi cũng có dịp thuyết trình về đề tài này tạiĐH Quốc gia TP.HCM ngày 06/03/2000. Đến nay theo tôi, tình hình ítđược cải thiện. Vì vậy, tôi xin phát biểu thêm một số ý kiến (chủ yếu vềlĩnh vực kinh tế học) về bản chất của vấn đề.Từ khoá: Luận án tiến sĩ, nghiên cứu sinh, văn bằng tiến sĩ, giáosư hướng dẫn.Theo tôi việc văn bằng tiến sĩở VN vẫn còn thiếu chuẩn mựcmang tính quốc tế, cơ chế đào tạoquá lỏng lẻo, tiêu chuẩn của giáosư hướng dẫn không được quy địnhnghiêm túc, chưa xác lập được cơchế đánh giá khách quan về luận ántiến sĩ và suy nghĩ chưa đầy đủ về ýnghĩa của văn bản này.1. Thế nào là một luận án tiếnsĩTrình độ của người được cấpbằng và chuẩn mực khách quancủa luận án tiến sĩ là gì? Tiếnsĩ là học vị cao nhất trong khoahọc. Người ta được cấp bằngtiến sĩ do đó phải am hiểu các lýluận cơ bản, các khung phân tíchtrong ngành mình (trong kinh tếhọc đó là kinh tế vĩ mô và vi mô),và nắm vững các khái niệm, cáckhung phân tích, các lý luận vànhững tiến triển nghiên cứu mớitrong ngành chuyên môn hẹp củamình (chẳng hạn kinh tế pháttriển, kinh tế quốc tế, kinh tế laođộng…) Những kiến thức cơ bảnnày được trang bị từ các cấp bậcđại học và thạc sĩ nhưng ở bậctiến sĩ phải được tiếp tục ở trìnhđộ cao hơn và nhất là phải có cơchế kiểm tra nghiêm túc để đảmbảo cho ứng cử viên học vị nàyhội đủ các điều kiện đó.Trình độ của ứng viên tiến sĩđược thử thách và được nhân lêntrong quá trình nghiên cứu đểhoàn thành luận án tiến sĩ. Ngoàitính khoa học, logic tất nhiênphải có, một luận án tiến sĩ phảicó hai tính chất quan trọng. Thứnhất là tính học thuật (academic)trong đó vấn đề phải được triểnkhai bằng ngôn ngữ khoa học,bằng những khung lý luận cơbản trong ngành và gói ghém cóphê phán tất cả các lý luận, cáckết quả mà các công trình nghiêncứu trước đã đạt được liên quanđến đề tài của mình. Thứ hai làtính độc sáng (originality), luậnán phải đặt ra được những vấnđề mới, đưa ra được những giảthuyết hay lý luận mới và kiểmchứng bằng những tư liệu mới.Cần nói thêm rằng đòi hỏi(*) Bài viết này GS.TS. Nguyễn Thanh Tuyền nhận được năm 2006 khi còn là Tổng biên tập Tạp chíPhát triển Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế TP.HCM nhưng chưa có dịp đăng tải vì nhiều lý do. Nay nhậnthấy bài viết có ý nghĩa tham chiếu nhằm nâng cao chất lượng đào tạo bậc học tiến sĩ ở VN, Toà soạnxin phép tác giả được đăng trên Tạp chí Phát triển & Hội nhập của Trường Đại học Kinh tế Tài chínhTP.HCM để làm tài liệu tham khảo và mong nhận được nhiều tham luận bổ ích.88PHÁT TRIỂN & HỘI NHẬP Số 22 (32) - Tháng 05-06/2015Giáo Dục & Đào Tạochính của luận án tiến sĩ là sựđóng góp về mặt lý luận, và luậnán là bằng chứng cho thấy ứngcử viên tiến sĩ có trình độ nghiêncứu độc lập, chứ không đòi hỏiphải giải quyết một vấn đề thựctế thì càng tốt nhưng đó là thứyếu. Sau khi lấy bằng tiến sĩ, tùytheo nhu cầu công tác lúc đó mớicần nghiên cứu nhằm giải quyếtcác vấn đề thực tiễn. Tại VN, chíít là trong lĩnh vực kinh tế, hìnhnhư đa số hiểu sai về ý nghĩa củaluận án tiến sĩ. Các đề tài củamột luận án tiến sĩ kinh tế học ởVN thường là “Những giải phápđể…” (chẳng hạn, những giảipháp để huy động vốn, nhữnggiải pháp để thu hút đầu tư nướcngoài phục vụ chiến lược côngnghiệp hóa…). Dĩ nhiên các đềtài này có thể được chọn là đốitượng nghiên cứu nhưng đó chỉlà trường hợp được chọn để kiểmchứng một vấn đề có tính cáchlý luận chứ không phải nhằmđể giải quyết một vấn đề thựctế. Ở VN, được biết nhiều đề tàicấp Nhà nước, cấp Bộ tốn hàngtỉ đồng và huy động hàng chụcnhà nghiên cứu nhưng ít có côngtrình trực tiếp giải quyết vấn đềthực tiễn mà tại sao lại kỳ vọngở công trình của một người vớiphí tổn đào tạo chưa tới 3 triệuđồng 1 năm.Cách suy nghĩ về việc chọn đềtài ở VN chỉ làm cho luận án tiếnsĩ thiếu tính học thuật và phần lớnthiếu tính độc sáng. Nội dung,trình độ của luận án do đó còn rấtxa mới đạt được tiêu chuẩn tốithiểu của thế giới và người đượccấp bằng trong những trường hợpđó khó có thể thảo luận khoa họcvới chuyên gia nước ngoài trongcùng ngành.2. Học và nghiên cứu như thếnào để viết luận án tiến sĩỞ nước ngoài, để có đủ kiếnthức nhận tư cách ứng viên vàđể viết được luận án tiến sĩ có đủtính học thuật và tính độc sáng,nghiên cứu sinh phải tập trunghọc liên tục và vất vả trong nhiềunăm. Tôi xin kể trường hợp của2 s ...