Bản sắc văn hóa Tây Nguyên qua sử thi Đam San

Với khối lượng đồ sộ lên đến hàng trăm, sử thi Tây Nguyên là "bộ bách khoa thư" khổng lồ hiếm có về thời cổ của các dân tộc Tây Nguyên nước ta. Người Ấn Độ nói: "Cái gì không có trong hai bộ sử thi Mahabharata và Ramayana thì không thể tìm thấy bất kì ở đâu trên đất nước Ấn Độ", còn chúng ta cũng có thể tự hào mà nói: "Cái gì không có trong sử thi Tây Nguyên thì không thể tìm thấy trên đất Tây Nguyên". Nếu như Iliat, Odixe- những tác phẩm anh...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bản sắc văn hóa Tây Nguyên qua sử thi Đam San Bản sắc văn hóa Tây Nguyên qua sử thi Đam San Với khối lượng đồ sộ lên đến hàng trăm, sử thi Tây Nguyên là bộ bách khoathư khổng lồ hiếm có về thời cổ của các dân tộc Tây Nguyên nước ta. Người Ấn Độnói: Cái gì không có trong hai bộ sử thi Mahabharata và Ramayana thì không thể tìmthấy bất kì ở đâu trên đất nước Ấn Độ, còn chúng ta cũng có thể tự hào mà nói: Cáigì không có trong sử thi Tây Nguyên thì không thể tìm thấy trên đất Tây Nguyên.Nếu như Iliat, Odixe- những tác phẩm anh hùng ca vĩ đại của Hi Lạp ca ngợi lí tưởngvinh quang và chiến trận thì những anh hùng ca Tây Nguyên lại hướng về lí tưởng đấutranh chống lại những tập tục cũ, lạc hậu, chống lại thần quyền và các thế lực áp bứcbóc lột vừa nảy nở trong cuộc sống của bộ tộc. Nhưng trên hết, ở tác phẩm sử thi vẫnlà sự hiện diện của những con người, những nhân vật cá tính và bản lĩnh sống trongmỗi trang giấy, qua hơi thở cuộc sống, qua lời kể và tiếng cồng chiêng dậy núiđồi...Nói cách khác, qua sử thi, người đọc hiện đại có thể tìm thấy bản sắc văn hóa củacác tộc người Tây Nguyên. Chương trình sách giáo khoa phổ thông Ngữ văn 10 tríchdẫn Chiến thắng Mtao Mxây trong sử thi nổi tiếng Đam San. Để có thể hiểu hếtnhững giá trị của tác phẩm, nhất định phải nắm được những đặc trưng văn hóa ở nơiđây. Bản sắc truyền thống của người Tây Nguyên đã đi vào những trang sử thi sốngđộng của một thời kì lịch sử xa xưa của dân tộc tồn tại trong nếp ăn ở sinh hoạt hàngngày của họ. Đó là những tục lệ, lễ nghi không thể thiếu, là nét văn hóa khá độc đáocủa đồng bào Tây Nguyên. Những tác phẩm văn học dân gian như sử thi là kho tàngquý giá lưu trữ lại suốt quá trình lịch sử đồng bào. Tìm kiếm trong các sử thi, anhhùng ca có thể nhận biết được một số tập tục, lễ nghi, văn hóa ứng xử, sinh hoạt... Tục nối dây- chuê nuê của người Tây Nguyên Đây là một tập tục đã tồn tại từ lâu đời của người Tây Nguyên. Khi người vợhoặc chồng chết đi thì người còn lại phải lấy người trong dòng họ để tiếp tục cuộcsống vợ chồng, với quan niệm cho rằng có thực hiện đúng chuê nuê mới giữ trọndòng giống của gia đình, của dân tộc, con người mới không bị lẻ đôi. Chẳng hạn nhưtrong khan Đam San của người Êđê, tục lệ này thể hiện rất rõ. Khi bà của HNhí chếtthì HNhí phải là người nối dây lấy ông của mình làm chồng, hoặc khi Đam San chếtvà đầu thai vào người chị HÂng sinh ra Đam San cháu thì HNhí và HBhí phải tiếptục nối dây với Đam San cháu. Tục cột rượu treo chiêng Phong tục này thể hiện tính hiếu khách của người Tây Nguyên và cũng là lễchào đón một sự kiện trọng đại nào đó. Trong khan Đam San, tục cột rượu được thểhiện ở việc gia đình HNhí chuẩn bị cưới chồng cho chị em nhà HNhí và HBhí. Cột rượu còn là một tục lệ mà người Tây Nguyên dùng để cầu may cho khách,hoặc người thân trong gia đình. Đây là một hình thức sinh hoạt không thể thiếu trongnếp sống văn hóa hàng ngày. Chiêng là một loại nhạc cụ quí giá có ý nghĩa trong đời sống tinh thần. Nóchứng minh sự giàu có của một gia đình. Nhà nào có nhiều chiêng, nhiều ché tức, chétang thì được coi là giàu mạnh. Ngoài Đam San, trong các sử thi khác như Xing Nhã,Đăm Yông, hay Y Ban...hình ảnh của ché rượu và tiếng chiêng dường như tôn thêmvẻ đẹp văn hóa, cho cái riêng của con người Tây Nguyên. Tiếng chiêng được diễn tấu bằng cách gõ chiếc dùi bọc bằng cao su, hoặc dùigỗ mềm không bọc để tạo ra tiếng chiêng khác nhau. Trong khan Đam San có diễn tảâm thanh này một cách sống động, tựa hồ như đưa người ta quay về với một thời cổđại oai hùng mang sắc màu thần thoại: tiếng chiêng lan ra khắp xứ ,... tiếng chiêngluồn qua sàn nhà, lan xuống dưới đất !... và: tiếng chiêng vượt qua mái nhà vọng lêntrời.... Phải chăng, chính những tục lệ văn hóa độc đáo này mà sử thi Tây Nguyên trởnên có ý nghĩa về cả lịch sử lẫn một nền văn học nghệ thuật còn nhiều bí ẩn cần khámphá? Và phải chăng, chàng trai Đam San bỗng trở thành một người anh hùng đầy bảnlĩnh bởi tiếng chiêng vang dậy núi rừng... Tục lệ cưới hỏi và văn hóa ứng xử Theo tập tục này thì đối với họ người con gái là quý nhất, là người nắm giữ vaitrò chủ chốt trong gia đình. Người M Nông có câu hát: Người vợ giữ nhà, thực hiệnnhững việc lớn lao nguy hiểm...của cải trong nhà do người phụ nữ trông coi. Ngườikhông có vợ như nhà không có nóc, như gà không có chuồng. Vậy con gái là quýnhất...Có lẽ vì vậy mà trong hôn nhân người con gái sẽ làm chủ đối với việc cưới hỏi(hoặc nói theo cách của người đồng bào là bắt rể), khác hoàn toàn phong tục củangười Kinh. Tìm hiểu sử thi Đam San cũng thấy xuất hiện hình thức cưới hỏi này. Chẳnghạn như cách nói đối đáp giữa nhà trai, nhà gái với thái độ khiêm nhường khi chuẩn bịcho việc hôn nhân. Trong chi tiết HÂng chị của Đam San mời khách ăn cơm bằngmột cách nói, tự chê cơm rượu của nhà mình: Mời các anh ăn ...