Bàn về kỹ thuật viết nhạc trong vài ca khúc Phạm Duy

Sách báo Việt Nam, khi bàn về ca khúc, thường chỉ chú trọng vào lời ca mà ít để ý đến khía cạnh nhạc. Thậm chí nhiều người còn cho rằng không nên nói tới "kỹ thuật viết nhạc" vì quan niệm thông thường của người VN
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bàn về kỹ thuật viết nhạc trong vài ca khúc Phạm Duy Bàn về kỹ thuật viết nhạc trong vài ca khúc Phạm Duy Sách báo Việt Nam, khi bàn về ca khúc, thường chỉ chú trọng vào lời ca mà ít để ý đến khía cạnh nhạc. Thậm chí nhiều người còn cho rằng không nên nói tới kỹ thuật viết nhạc vì quan niệm thông thường của người VN rằng nhạc là một cái gì thần bí huyền diệu từ trong tim vọt ra và hoàn toàn không cần tới bộ óc! Bài này xin đề cập tới nét nhạc trong vài ca khúc Phạm Duy: Chiều về trên sông Thuyền Viễn Xứ Tình Hoài Hương Mộng Du Pháp Thân Một Cành Mai Đường Chiều Lá Rụng Chiều Về Trên Sông (nghe nhạc) Một giai điệu rất trang trọng, vừa mang vẻ cổ điển Tây Phương (và do đó được Duy Cường soạn cho giàn hoà tấu và Hoàng Ngọc-Tuấn soạn cho dương cầm), vừa có âm hưởng dân ca miền Nam, gợi được vẻ hùng vĩ bao la của dòng sông Cửu Long. Phạm Duy viết rằng Bài hát được soạn trên một âm giai mineure 6, coi như đó là sự thử thách của tôi trong việc dùng những âm giai khác với những âm giai tôi đã dùng từ trước tới nay. Âm giai mineure 6 này thường được gọi là điệu thức Dorian và gần gũi với hệ ngũ cung Oán C Eb F G A của Việt Nam (chữ Oán để trong ngoặc là vì ở thời điểm này chưa có sự thống nhất về từ ngữ), nó giống như điệu thứ nhưng có một nốt 6 thăng rất đặc sắc có thể gây những cảm giác luyến tiếc hay hương vị dân ca. PD có vẻ rất thích thú với âm điệu mới dùng thử. Hai câu đầu dùng hoàn toàn những nốt của ngũ cung Oán, dựa vào hai nốt gốc cách nhau một quãng 5 (C và G), theo cung cách metabole của dân ca mà ông đã quen thuộc: Chiều buông trên giòng sông CỬU Long... Về đâu ơi HÀNG cây gỗ rong... và trong bài, ông đi qua đi lại giữa nốt 6 thứ của thể thứ và nốt 6 trưởng của thể Dorien, như trong hai câu: Bởi vì chiều buồn chiều VỀ giòng sông Bởi vì tình đời nào CHỈ thù oán... Được thể, ông dổi qua đổi lại từ bực 3 từ 3 thứ qua trưởng rồi lại về 3 thứ: Hãy cất tiếng ca cho ĐỜI thôi buồn... (3 trưởng) Hãy cất tiếng ca cho LÒNG thôi khô héo... (3 trưởng) Chiều buông trên GIÒNG sông cuốn mau...(3 thứ) Những thay đổi rất tinh tế này khiến nhiều ca sĩ cũng như thính giả hay lầm lẫn nếu không để ý kỹ. Hoàng Ngọc Tuấn, trong bản soạn cho piano cũng như trong nhạc đệm cho guitar trong CD Lệ Mai Hát Nhạc Phạm Duy, khéo léo dùng những chuỗi arpeggio gồm những nốt cách nhau bậc hai như nước chảy hay sóng gợn để gợi hình ảnh giòng sông cuồn cuộn chảy, và cũng gợi lên âm thanh của đàn tranh dân tộc. Thuyền viễn xứ theo thơ Huyền Chi (nghe nhạc) (trích từ Nghệ Thuật phổ Thơ của Phạm Duy, Phạm Quang Tuấn) Phạm Duy viết: Trước khi gần một triệu người sẽ di cư vào miền Nam và ai cũng sẽ đều nhớ tới cảnh vật, sự việc và con người của thôn quê miền Bắc, tôi làm quen với một cô em bán vải ở Chợ Bến Thành tên là Huyền Chi. Cô ''Bắc Kỳ nho nhỏ'' này có một bài thơ nhớ quê hương cũ nhan đề THUYỀN VIỄN XỨ và đưa cho tôi phổ nhạc... (Một Đời Nhìn Lại). Bài thơ nguyên tác là lục bát: Lên khơi sương khói một chiều Thùy dương rũ bóng tiêu điều ven sông Lơ thơ rớt nhẹ men lòng Mây trời pha ráng lụa hồng giăng ngang Có thuyền viễn xứ Đà Giang Một lần giạt bến qua ngàn lau thưa Hò ơi tiếng hát ngàn xưa Ngân lên trong một chiều mưa xứ người Đường về cố lý xa xôi Nhịp sầu lỡ bước tiếng đời hoang mang ... Chiều nay trên bến muôn phương Có thuyền viễn xứ lên đường lại đi nhưng Phạm Duy đã sửa đổi để tránh nhịp lục bát quá chẵn và đều đặn: Chiều nay sương khói lên khơi Thùy dương rũ sóng tơi bời Làn mây hồng xa ráng trời Bến Ðà Giang, thuyền qua xứ người... Ðể biểu diễn một tình cảm hoài hương êm nhẹ, Phạm Duy dùng một tiết tấu nhẹ nhàng và một giai điệu rất êm. Ông cho vào những accidentals như Mi (chú ý: đoạn này người viết dùng ký hiệu tonic sol-fa, tức là Do là chủ âm) ở chữ thứ 3 (sương) (thay vì Mi giảm của thể minor), Sol giảm ở chữ thứ 5 (lên), gây ra những bán cung ẩn (implied) hoặc hiện để làm tăng vẻ bàng bạc êm dịu đó. Cấu trúc của giòng nhạc là một cấu trúc rất cổ điển, rất duyên dáng, bốn câu đầu uyển chuyển đi lên từ từ rồi rút xuống. Đường giai điệu (melodic contour) này được nhắc lại và nhấn mạnh thêm ở bốn câu sau, nghĩa là đi lên cao hơn, mạnh hơn trước khi lại rút xuống, như sóng thuỷ triều hay sóng trong lòng người nhớ quê hương: Thuyền ơi viễn xứ xa xôi Một lần qua giạt bến lau thưa Hò ơi giọng hát thiên thu Suối nguồn xa vắng, chiều mưa ngàn về Sang đoạn sau, cái contour này lại mạnh hơn nữa khi giòng nhạc lên cao vút và đổi qua major: Nhìn về đường cố lý, cố lý xa xôi Ðời nhịp sầu lỡ bước, bước hoang mang rồi Quay lại hướng làng Ðà Giang lệ ướt nồng và cuối cùng dừng lại ở âm Do cao: Mẹ già ngồi im bóng Mái tóc sương mong con bạc lòng trước khi trầm lắng xuống và trở về giai điệu đầu tiên: Chiều nay gửi tới quê xưa Biết là bao thương nhớ cho vừa Trời cao chìm rơi xuống đời Biết là bao sầu trên xứ người Mịt mù sương khói lên hương Lũ thùy dương rũ bóng ven sông Chiều nay trên bến muôn phương Có thuyền viễn xứ nhổ neo lên đư ...