Bàn về vấn đề dịch thuật và đánh giá năng suất khoa học

Bàn về vấn đề dịch thuật và đánh giá năng suất khoa họcNguyễn Văn Tuấn Câu chuyện bắt đầu từ bài báo do kí giả Hoàng Lê viết trên tờ báo điện tử VietNamNet ca ngợi thành tích vượt bực của Phan Thị Hà Dương: “Ở tuổi 26, ngay khi vừa bảo vệ xuất sắc luận án tiến sỹ, chị đứng đầu trong kỳ thi tuyển vào vị trí Phó Giáo sư của ĐH Paris 7. Đến nay, chị vẫn là người phụ nữ Việt trẻ nhất đạt thành tích này.” Thật ra cũng chẳng ai dám chắc chắn đây...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bàn về vấn đề dịch thuật và đánh giá năng suất khoa học Bàn về vấn đề dịch thuật và đánh giá năng suất khoa học Nguyễn Văn TuấnCâu chuyện bắt đầu từ bài báo do kí giả Hoàng Lê viết trên tờ báo điện tửVietNamNet ca ngợi thành tích vượt bực của Phan Thị Hà Dương: “Ở tuổi 26,ngay khi vừa bảo vệ xuất sắc luận án tiến sỹ, chị đứng đầu trong kỳ thi tuyển v àovị trí Phó Giáo sư của ĐH Paris 7. Đến nay, chị vẫn là người phụ nữ Việt trẻ nhấtđạt thành tích này.” Thật ra cũng chẳng ai dám chắc chắn đây là phụ nữ Việt trẻnhất có chức danh giáo sư, nhưng bài báo đã được nhiều báo giấy khác in lại vớinhững cái tít ấn tượng. Chẳng hạn như Tiền Phong chạy cái tít “Người phụ nữ Việttrẻ nhất đoạt học hàm Phó giáo sư” (Tiền Phong, 21/11/2005) và nhiều lời ca ngợinồng thắm ...Mới 26 tuổi mà được phong làm phó giáo sư tại một đại học có tầm cỡ, vượt quahàng trăm ứng viên khác, thì quả là quá tài giỏi. Nhưng bản chất của người trí thứclà hoài nghi. Có quả thật thông tin mà bài báo cung cấp là đúng với thực tế, hay lạilà một ca ngợi vẽ chim thành phượng như bao nhiêu bài báo khác? Tiến sĩ NguyễnĐình Đăng, hiện đang công tác ở Nhật, tò mò kiểm tra thì thấy bài báo của HoàngLê có nhiều thông tin không đúng với sự thật, như chức danh thật của Hà Dươnglà Maitre de Conferences, tương đương với chức danh Assistant Professor (theohệ thống khoa bảng bên Mĩ) như trên trang nhà của bộ môn mà Hà Dương đangcông tác ghi rõ ràng. Nguyễn Đình Đăng viết: “Là một người Việt Nam, tôi rấtmừng vì dòng giống con rồng cháu tiên của chúng ta có nhiều ng ười học cao vàtài giỏi như TS Phan Thị Hà Dương, Ngô Bảo Châu, v.v. Nhưng chụp cho “maîtrede conférences” cái mũ “phó giáo sư” là một sự tùy tiện có lẽ chỉ nước Nam tamới có. Việc đánh tráo khái niệm này có thể làm độc giả hiểu sai thực chất củamột nhà khoa học trẻ, bảo vệ tiến sỹ tháng 1 năm 1999, và sau đó 8 tháng nhậnbiên chế maître de conférences (giảng viên). Cần lưu ý rằng khi nhận vị trí này côchưa có một công trình nào được công bố trên tạp chí chuyên ngành vì bài báođầu tiên của cô đăng tại tạp chí chuyên ngành là vào năm 2001 [..]. Sau khi bảovệ tiến sỹ, cô đã đăng 8 công trình nghiên cứu trên tạp chí quốc tế trong vòng 4năm (từ năm 2001 đến 2004). Đó l à một thành tích đáng khen. Tuy nhiên, khôngbiết ở Việt Nam ta thế nào, chứ ở châu Âu, Mỹ, Nhật Bản ngày nay không thể cóchuyện một người mới 26 tuổi và chỉ với số lượng (chưa nói đến chất lượng) 8 bàibáo được đăng (hoặc đang chờ đ ược đăng) lại có thể trở thành phó giáo sư t ạimột đại học danh tiếng.”Với giọng văn tương đối gay gắt, bài viết của Nguyễn Đình Đăng đã gây ra mộtcuộc tranh luận khá căng thẳng trên internet chung quanh những vấn đề được nêulên. Một số người bày tỏ ý kiến ngầm ủng hộ nội dung bài báo của Hoàng Lê vàquay sang tố cáo Nguyễn Đình Đăng đã từ chuyện bé xé thành chuyện to; một sốthì xoay quanh nh ững khó khăn trong việc chuyển ngữ các chức danh khoa bảngtừ tiếng Pháp sang tiếng Anh và về lại tiếng Việt; một số khác thì chỉ ra đây cũngchỉ là một trong số hàng loạt những bài đánh đồng cá nhân quá trớn.Những tranh luận này xảy ra ngay sau khi Nh à nước vừa ra quyết định công nhậnchức danh giáo sư và phó giáo sư cho 339 nhà khoa học (VietNamNet10/11/2004); và cũng như các lần trước, việc xét phong chức danh lần này cũnggây ra vài tranh luận, nghi ngờ. Có ý kiến cho rằng một số vị đ ược tiến phongchức danh này chưa xứng đáng với khả năng thật trong hoạt động khoa học, vàcũng có người đặt vấn đề tiêu chuẩn được được công nhận chức danh giáo sư. Bànvề vấn đề tiêu chuẩn, Giáo sư Đỗ Trần Cát, Tổng thư kí Hội đồng Chức danh Giáosư Nhà nước cho biết Việt Nam phải hạ tiêu chuẩn thấp xuống mới có giáo sư!Thành ra, người viết bài này cảm thấy câu chuyện chung quanh bài báo của HoàngLê và Nguyễn Đình Đăng còn đặt ra một số vấn đề khá thời sự ở nước ta liên quanđến chức danh khoa bảng và các tiêu chuẩn đánh giá công trình nghiên cứu khoahọc cũng như đề bạt nhà khoa học.Thứ nhất là sự khác biệt của hệ thống chức danh khoa bảng giữa Mĩ, Pháp vàViệt Nam. Ở Mĩ, thông thường, sau khi sinh viên tốt nghiệp tiến sĩ và sau ít nhấtlà 2 năm nghiên cứu hậu tiến sĩ, họ có thể xin được đề bạt vào ngạch giáo sư. Cóba bậc giáo sư xếp theo thứ tự thấp nhất đến cao nhất: Assistant Professor,Associate Professor, và Professor. Còn ở Pháp, cán bộ giảng dạy hay nghiên cứutrong các trường đại học chỉ có 2 bậc: Maître de Conférences và Professeur deUniversité. Ở Việt Nam, hệ thống tuy phức tạp hơn hệ thống của Mĩ và Pháp,nhưng nói chung cũng có thể chia thành 3 bậc: giảng viên, phó giáo sư và giáo sư.Nếu cần nói thêm, tôi muốn nói rằng hệ thống ở Anh và Úc có đến 4 chức vụchính: Lecturer, Senior Lecturer, Associate Professor, và Professor.Đến đây thì có vấn đề tương đương giữa các chức vụ trên đây. (Ở đây, tôi chỉ nói“tương đương” trên danh xưng mà thôi, chứ chưa nói đến tương đương về chức vụvà trách nhiệm). Nếu so sánh giữa Việt Nam và Mĩ thì chúng ta có thể phân cấpkhá dễ dàng: Giảng viên = Assistant Professor, Phó giáo sư = AssociateProfessor, và Giáo sư = Professor.Nhưng nếu so giữa hệ thống của Pháp với Việt Nam (hay Mĩ) thì sao? Vì Pháp chỉcó 2 bậc mà Việt Nam và Mĩ có đến 3 bậc, thành ra có thể lí giải rằng Maître deConférences của Pháp có thể tương đương với Assistant Professor hay AssociateProfessor. Và, cũng dùng theo cách phân cấp đó, người ta vẫn có thể nói mộtProfesseur của Pháp có thể tương đương với Associate Professor hay Professorcủa Mĩ!Ở Anh và Úc, các trường đại học vẫn khẳng định rằng chức Lecturer của họ tươngđương với Assistant Professor của Mĩ và Maître de Conférences của Pháp; cònSenior Lecturer của Úc thì tương đương với Associate Professor của Mĩ. Thế thìsự tương đương giữa hai chức danh Associate Professor / Professor của Anh vàAssociate Professor / Professor của Mĩ thì sao? Không có câu trả lời chính thức,bởi vì còn tùy th ...