Báo cáo nghiên cứu khoa học CÁC PHƯƠNG DIỆN VĂN HÓA CỦA ĐỊA DANH Ở THỪA THIÊN HUẾ

Địa danh là những từ hoặc ngữ cố định, được dùng làm tên riêng chỉ các đối tượng địa lý tự nhiên và nhân văn có vị trí xác định. Nghiên cứu địa danh (Địa danh học) là một ngành nhỏ của danh xưng học, chuyên tìm hiểu ý nghĩa, nguồn gốc và những biến đổi của địa danh; đồng thời nghiên cứu cả đặc điểm cấu tạo, phương thức đặt địa danh.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " CÁC PHƯƠNG DIỆN VĂN HÓA CỦA ĐỊA DANH Ở THỪA THIÊN HUẾ " 95 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 ÑAÁT NÖÔÙC - NHAÂN VAÄT CAÙC PHÖÔNG DIEÄN VAÊN HOÙA CUÛA ÑÒA DANH ÔÛ THÖØA THIEÂN HUEÁ Trần Văn Sáng* 1. Môû ñaàu 1.1. Ñòa danh laø nhöõng töø hoaëc ngöõ coá ñònh, ñöôïc duøng laøm teân rieângchæ caùc ñoái töôïng ñòa lyù töï nhieân vaø nhaân vaên coù vò trí xaùc ñònh. Nghieân cöùuñòa danh (Ñòa danh hoïc) laø moät ngaønh nhoû cuûa danh xöng hoïc, chuyeân tìmhieåu yù nghóa, nguoàn goác vaø nhöõng bieán ñoåi cuûa ñòa danh; ñoàng thôøi nghieâncöùu caû ñaëc ñieåm caáu taïo, phöông thöùc ñaët ñòa danh. Vì theá, ngöôøi nghieân cöùucoù theå chæ ra nhöõng phöông thöùc vaø quy luaät taïo ñòa danh ñaëc thuø cuûa moãivuøng phöông ngöõ, gaén vôùi moãi vuøng mieàn vaên hoùa vaø ñòa lyù khaùc nhau. Ñòadanh coøn ñöôïc xem laø boä bieân nieân söû soáng ñoäng, khaéc hoïa quaù trình phaùttrieån cuûa moät vuøng ñaát. 1.2. Ñòa danh, tröôùc heát, laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Noù laø nhöõng “khoáingoân ngöõ kyù sinh” ñöôïc duøng ñeå ñònh danh caùc ñoái töôïng ñòa lyù. Nhöng ñòadanh ñöôïc sinh ra cuøng vaên hoùa, phaùt trieån cuøng vaên hoùa do vaäy, noù cuõnglaø moät hieän töôïng vaên hoùa. Ñòa danh khoâng chæ thöïc hieän chöùc naêng cô baûnlaø ñònh danh söï vaät, caù theå hoùa ñoái töôïng maø coøn thöïc hieän chöùc naêng phaûnaùnh. Moãi ñòa danh ñeàu ra ñôøi trong moät hoaøn caûnh lòch söû cuï theå neân noùphaûn aùnh nhieàu maët xaõ hoäi xung quanh. Ñaây cuõng coù theå quan nieäm laø chöùcnaêng xaõ hoäi cuûa ñòa danh. Ngoaøi ra, ñòa danh coøn bieåu hieän ñaëc ñieåm vaênhoùa ngoân ngöõ cuûa coäng ñoàng. Moãi ñòa danh hay moät lôùp ñòa danh ñeàu gaén vôùivaên hoùa cuûa coäng ñoàng hay töøng khu vöïc cuï theå. Noùi nhö A.V. Superanskaja,nhaø ñòa danh hoïc ngöôøi Nga, ñòa danh chính laø “nhöõng taám bia baèng ngoânngöõ ñoäc ñaùo veà thôøi ñaïi cuûa mình”.(1) Theo ñoù, ñòa danh phaûn aùnh nhieàu khíacaïnh ñòa lyù, lòch söû, vaên hoùa, daân toäc, kinh teá… nôi maø noù chaøo ñôøi. 1.3. Nghieân cöùu ñòa danh ôû Thöøa Thieân Hueá laø moät höôùng tieáp caän lieânngaønh ngoân ngöõ-vaên hoùa hoïc veà moät vuøng ñòa lyù hoäi tuï nhieàu lôùp, nhieàutaàng vaên hoùa coù söï giao thoa, tieáp bieán giöõa caùc daân toäc chung soáng treân ñòabaøn cö truù (Kinh, Chaêm, Cô Tu, Pa Coâ-Taø OÂi). Trong quaù trình hình thaønhvaø chuyeån bieán, ñòa danh khoâng chæ chòu taùc ñoäng bôûi caùc yeáu toá ngoân ngöõmaø coøn caû caùc yeáu toá ngoaøi ngoân ngöõ. Caùc yeáu toá naøy laøm cho ñòa danh trôûthaønh nhöõng “traàm tích soáng” baèng ngoân ngöõ, kyù thaùc nhieàu thoâng tin tölieäu quyù giaù ñoái vôùi caùc ngaønh khoa hoïc: ngoân ngöõ hoïc, daân toäc hoïc, vaên hoùahoïc, söû hoïc, khaûo coå hoïc. Tröôøng Ñaïi hoïc Phuù Xuaân, thaønh phoá Hueá.*96 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 1.4. ÔÛ Vieät Nam, vaán ñeà ñòa danh töø laâu ñaõ ñöôïc raát nhieàu nhaø ngoânngöõ hoïc, daân toäc hoïc, ñòa lyù hoïc quan taâm.(2) Nhieàu coâng trình nghieân cöùuveà ñòa danh töø nhöõng goùc ñoä khaùc nhau cuûa caùc taùc giaû tieâu bieåu nhö HoaøngThò Chaâu, Traàn Trí Doõi, Ñinh Xuaân Vònh, Nguyeãn Vaên AÂu, Leâ Trung Hoa,Nguyeãn Kieân Tröôøng, Töø Thu Mai... ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp nhaát ñònh trongvieäc heä thoáng tri thöùc ñòa danh hoïc Vieät Nam. Trong khuoân khoå cuûa baøi vieátnaøy, chuùng toâi thöû tìm hieåu caùc phöông dieän vaên hoùa cuûa ñòa danh ôû ThöøaThieân Hueá töø caùch tieáp caän lieân ngaønh ngoân ngöõ-vaên hoùa hoïc. 2. Caùc phöông dieän vaên hoùa ñöôïc theå hieän qua ñòa danh ôû ThöøaThieân Hueá 2.1. Thoáng keâ, phaân loaïi ñòa danh ôû Thöøa Thieân Hueá Khaûo saùt, thoáng keâ 2.248 ñòa danh ôû Thöøa Thieân Hueá, chuùng toâi tieánhaønh phaân loaïi chuùng theo hai tieâu chí sau: - Caên cöù vaøo ngoân ngöõ taïo ñòa danh, caùc ñòa danh ôû Thöøa Thieân Hueáñöôïc phaân thaønh hai nhoùm chính: a) Nhoùm caùc ñòa danh tieáng Vieät, bao goàmHaùn-Vieät vaø thuaàn Vieät (1.763 ñòa danh); b) Nhoùm caùc ñòa danh tieáng daântoäc thieåu soá (485 ñòa danh). - Caên cöù vaøo ñoái töôïng ñòa lyù maø ñòa danh phaûn aùnh, chuùng toâi chia ñòadanh Thöøa Thieân Hueá thaønh ba nhoùm chính: a) Nhoùm caùc ñòa danh haønhchính-cö truù (1.327 ñòa danh, chieám 59%); b) Nhoùm caùc ñòa danh coâng trìnhxaây döïng (382 ñòa danh, chieám 17%); c) Nhoùm caùc ñòa danh chæ ñoái töôïngñòa hình töï nhieân (539 ñòa danh, chieám 24%). Söï coù maët ñaày ñuû caùc loaïi hình ñòa danh vaø söï phong phuù veà ngoân ngöõtaïo ñòa danh qua soá lieäu thoáng keâ ôû treân cho thaáy roõ Thöøa Thieân Hueá laø moätvuøng ñaát coù beà daøy lòch söû vaên ho ...