Báo cáo nghiên cứu khoa học CUỘC GẶP GỠ GIỮA PHÁI ĐOÀN TRIỀU TIÊN VÀ ĐẠI VIỆT Ở TRIỀU ĐÌNH NHÀ THANH NĂM CANH TUẤT (1790)

Sơ lược nội vụ Năm Canh Tuất [1790] là năm khánh tiết bát tuần vạn thọ vua Thanh Cao Tông [Càn Long]. Các phiên thuộc của Trung Hoa trong đó có Triều Tiên, An Nam [Đại Việt], Xiêm La, Nam Chưởng, Miến Điện, Lưu Cầu, Đài Loan… và các xứ Mông Cổ, Hồi Bộ, Tây Tạng… đều cử sứ thần đem đồ lễ sang. Đặc biệt hơn cả, Thanh đình được đón tiếp một vị khách quý: quốc vương An Nam đích thân tham dự,(**) cùng với một phái bộ tùy tòng đông đảo lên đến gần 200 người...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " CUỘC GẶP GỠ GIỮA PHÁI ĐOÀN TRIỀU TIÊN VÀ ĐẠI VIỆT Ở TRIỀU ĐÌNH NHÀ THANH NĂM CANH TUẤT (1790) " 3Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛCUOÄC GAËP GÔÕ GIÖÕA PHAÙI ÑOAØN TRIEÀU TIEÂN VAØ ÑAÏI VIEÄT ÔÛ TRIEÀU ÑÌNH NHAØ THANH NAÊM CANH TUAÁT (1790) Nguyễn Duy Chính* Sô löôïc noäi vuï Naêm Canh Tuaát [1790] laø naêm khaùnh tieát baùt tuaàn vaïn thoï vua ThanhCao Toâng [Caøn Long]. Caùc phieân thuoäc cuûa Trung Hoa trong ñoù coù TrieàuTieân, An Nam [Ñaïi Vieät], Xieâm La, Nam Chöôûng, Mieán Ñieän, Löu Caàu, ÑaøiLoan… vaø caùc xöù Moâng Coå, Hoài Boä, Taây Taïng… ñeàu cöû söù thaàn ñem ñoà leãsang. Ñaëc bieät hôn caû, Thanh ñình ñöôïc ñoùn tieáp moät vò khaùch quyù: quoácvöông An Nam ñích thaân tham döï,(**) cuøng vôùi moät phaùi boä tuøy toøng ñoângñaûo leân ñeán gaàn 200 ngöôøi.(1) Tuy cuøng laø ngoaïi phieân cuûa Trung Hoa, Ñaïi Vieät vaø Trieàu Tieân döôøngnhö ít coù lieân heä ngoaïi giao, hoïa hoaèn moät vaøi laàn caùc söù thaàn gaëp gôõ taïitrieàu ñình Baéc Kinh, trao ñoåi moät soá vaên thô, xöôùng hoïa. Tao ngoä ly kyønhaát trong lòch söû coù leõ laø laàn söù thaàn nöôùc ta Phuøng Khaéc Khoan [馮克寬]gaëp söù thaàn Trieàu Tieân Lyù Tuùy Quang [李睟光](2) trong kyø leã vaïn thoï vuaMinh Thaàn Toâng naêm Vaïn Lòch thöù 25 [Ñinh Daäu, 1597]. Ba möôi baøi thômöøng vua Minh cuûa Phuøng Khaéc Khoan ñaõ ñöôïc chaâu pheâ “Haø ñòa baát sinhtaøi” (ñaát naøo chaúng coù ngöôøi taøi gioûi) vaø ñöôïc trieàu ñình Trung Hoa khaéc inthaønh An Nam söù thaàn vaïn thoï tieát khaùnh haï thi taäp. Nhöõng baøi thô cuûa hoïPhuøng xöôùng hoïa vôùi söù thaàn Trieàu Tieân ñöôïc ghi laïi trong Chi Phong tieânsinh thi taäp(3) [Chi Phong laø teân hieäu cuûa Lyù Tuùy Quang]. Theo lôøi daãn trong Chi Phong taäp [芝峯集] cuûa Lyù Tuùy Quang thì haingöôøi ñaõ quen bieát töø naêm Canh Daàn [1590] khi hoï Phuøng sang söù TrungHoa nhöng ôû caùch xa nhau, laïi bò caám khoâng cho giao thieäp theo luaät nhaøMinh.(4) Maõi ñeán naêm Ñinh Daäu [1597], tình côø hai ngöôøi ôû trong hai söù boäsang möøng thoï, vì ñaïi leã raát ñoâng ngöôøi, neân coù dòp soáng chung cuøng moätkhu hôn 50 ngaøy, xöôùng hoïa ñeán maáy chuïc baøi. Thi taøi cuûa söù thaàn nöôùc takhieán Lyù Chi Phong raát thaùn phuïc vaø coøn ñöôïc nhaéc ñeán trong moät haïnhngoä khaùc gaàn hai theá kyû sau döôùi ñôøi Thanh. Trong laàn gaëp gôõ cuõng raát ñaëcbieät naøy, phaùi ñoaøn Trieàu Tieân ghi laïi khaù tæ mæ dieãn tieán hôn moät thaùngñaïi leã giuùp cho chuùng ta tìm hieåu theâm moät soá chi tieát khoâng phaûi chæ veàmoät bieán coá lòch söû maø lieân quan caû trieàu ñình Taây Sôn.* California, Hoa Kyø.** Söû nöôùc ta cho raèng ngöôøi caàm ñaàu phaùi ñoaøn laø giaû vöông Phaïm Coâng Trò. Theo taùc giaû Nguyeãn Duy Chính, vieäc vua Quang Trung giaû sang Trung Hoa laø moät nghi vaán, vaø ñöa ra giaû thuyeát: Ngöôøi daãn ñaàu phaùi boä Ñaïi Vieät sang döï leã baùt tuaàn vaïn thoï vua Caøn Long chính laø vua Quang Trung thaät. Xem theâm: Nguyeãn Duy Chính “Baõo kieán hay baõo taát”, Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån soá 4-5 (47-48). 2004 vaø soá 2 (50). 2005. BBT.4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 Noäi dung taøi lieäu cuûa Trieàu Tieân laø moät baûn baùo caùo theo daïng thöùcmoät nhaät kyù [journal] cuûa ngöôøi tham döï, ghi cheùp nhöõng ñieàu maét thaáy tainghe trong cuoäc haønh trình. Ngoaøi nhöõng chi tieát veà leã tieát vaø sinh hoaït cuûathôøi gian khaùnh tieát maø chuùng toâi ñi saâu hôn trong nhöõng nghieân cöùu khaùc,trao ñoåi trong nhöõng laàn gaëp phaùi ñoaøn nöôùc ta laø chuû ñeà chính trong bieânkhaûo ngaén naøy. Ngoaøi nhöõng trao ñoåi tröïc tieáp, moät soá ghi nhaän cuõng giuùp chuùng taphoái kieåm ñöôïc tình hình cuï theå nhö theá naøo. Tuy coù nhieàu sai laàm nhönghieån nhieân nhöõng chi tieát ñoù ñaõ ñöôïc loan truyeàn taïi Baéc Kinh. Thôøi naøocuõng theá, nhöõng ngöôøi ôû beân ngoaøi quan saùt thöôøng phoûng ñoaùn theo chuûquan cuûa mình khieán cho chuùng ta bieát ñöôïc phaàn naøo nhöõng tin ñoàn trongthôøi ñoù, nhöng phaàn nhieàu khoâng ñuùng vôùi söï thaät nhaát laø nhöõng söï kieänmaät thuoäc phaïm vi quoác gia. Trong nhöõng phieân thuoäc, söù thaàn Trieàu Tieân luoân luoân ñöôïc coi troïng,vò trí, thöù baäc bao giôø cuõng cao hôn söù thaàn nöôùc ta. Theo ñieån leä nhaøThanh, hoaøng ñeá ngoài ôû phöông baéc [maët höôùng veà nam] moät mình ôû moätbaøn lôùn, phía ñoâng laø caùc thaân vöông, boái laëc, boái töû [taát caû ñeàu laø töôùc vöôngnhöng chia laøm boán haïng: thaân vöông, quaän vöông, boái töû, boái laëc] ngoàinhöõng haøng treân, phía sau chö vöông laø caùc ñaïi thaàn. Caùc vöông ñeàu thuoächoaøng toäc nhaø Thanh, khoâng coù ngöôøi ngoaøi. Ngoài beân phía taây, haøng ñaàu laø chö vöông Moâng Coå, Hoài Boä, Taây Taïng,phía sau laø caùc söù thaàn phieân thuoäc theo thöù töï Trieàu Tieân, An Nam, NamChöôûng, Mieán Ñieän. Tuy hai trieàu ñaïi Minh-Thanh coù khaùc nhau ñoâi chuùt,nhöng luoân luoân theo ñuùng leã nghi neân chöa bao giôø söù thaàn Ñaïi Vieät coù theångoài cao hôn söù thaàn Trieàu Tieân. Ñoù laø chöa keå, trong moät soá thôøi kyø, vuanöôùc ta chöa ñöôïc phong An Nam quoác vöông maø chæ ñöôïc phong An Namñoâ thoáng söù, moät töôùc vò töông ñoái thaáp. Vua ñaõ theá thì söù thaàn laïi caøng nheïtheå neân tuy ñoàng vaên [cuøng vaên hoùa], söù thaàn Trieàu Tieân luoân luoân tìm caùchthöû taøi söù thaàn nöôùc ta. Thöù baäc ñoù gaàn nhö baát bieán trong nhieàu trieàu ñaïi nhöng vò theá ñoätnhieân ñoåi haún trong vaøi naêm döôùi thôøi Quang Trung. Trong bieân khaûo “Vaênhieán chi bang”, chuùng toâi ñaõ ñeà caäp ñeán vieäc caû 6 ngöôøi trong söù ñoaøn nöôùcta ñeàu hoïa thô vua Caøn ...