Báo cáo nghiên cứu khoa học GÓP PHẦN TÌM HIỂU VUA TỰ ĐỨC QUA DỤ TỰ BIẾM VÀ MỘT SỐ CHÂU PHÊ

Vua Tự Đức (1829-1883), húy là Hồng Nhậm, sinh ngày 25 tháng 8 năm Kỷ Sửu (22/9/1829), là con thứ hai của vua Thiệu Trị và Quý phi Phạm Thị Hằng.(1) Nhà vua để lại nhiều văn thơ như Ngự chế tam tập, Thánh chế thi tập, Từ huấn lục, Luận ngữ diễn ca, Việt sử tổng vịnh, Thập điều diễn ca, Khiêm cung ký... Đó là những tư liệu trực tiếp để chúng ta có thể tìm hiểu con người, tư tưởng và hành động của vua Tự Đức. Tự Đức là vị vua trị vì lâu nhất...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " GÓP PHẦN TÌM HIỂU VUA TỰ ĐỨC QUA DỤ TỰ BIẾM VÀ MỘT SỐ CHÂU PHÊ " 101 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 TÖ LIEÄU GOÙP PHAÀN TÌM HIEÅU VUA TÖÏ ÑÖÙC QUA DUÏ TÖÏ BIEÁM VAØ MOÄT SOÁ CHAÂU PHEÂ Trần Viết Ngạc* Vua Töï Ñöùc (1829-1883), huùy laø Hoàng Nhaäm, sinh ngaøy 25 thaùng 8naêm Kyû Söûu (22/9/1829), laø con thöù hai cuûa vua Thieäu Trò vaø Quyù phi PhaïmThò Haèng.(1) Nhaø vua ñeå laïi nhieàu vaên thô nhö Ngöï cheá tam taäp, Thaùnh cheá thi taäp,Töø huaán luïc, Luaän ngöõ dieãn ca, Vieät söû toång vònh, Thaäp ñieàu dieãn ca, Khieâmcung kyù... Ñoù laø nhöõng tö lieäu tröïc tieáp ñeå chuùng ta coù theå tìm hieåu con ngöôøi,tö töôûng vaø haønh ñoäng cuûa vua Töï Ñöùc. Töï Ñöùc laø vò vua trò vì laâu nhaát cuûatrieàu Nguyeãn (36 naêm) vaø tröïc tieáp laõnh ñaïo coâng cuoäc choáng thöïc daân Phaùp.Chæ hai naêm sau khi nhaø vua baêng haø, kinh ñoâ Hueá thaát thuû (5/7/1885) vaøPhaùp ñaõ döïng leân vua Ñoàng Khaùnh ñeå ñoái ñaàu vôùi vua Haøm Nghi. Chính vì vaäy, vua Töï Ñöùc phaûi gaùnh chòu traùch nhieäm veà söï suy vongcuûa nhaø Nguyeãn cuõng nhö cuûa ñaát nöôùc, daân toäc. Nhaø vua nghó gì veà traùch nhieäm ñoù? OÂng ñaõ lyù giaûi theá naøo veà söï baátlöïc tröôùc nhieäm vuï ñeà khaùng xaâm löôïc? Duï Töï bieám laø moät baûn töï phaùn xeùtqua ñoù seõ giuùp chuùng ta hieåu nhaø vua, moät soá chaâu pheâ (trích töø chaâu baûn)seõ soi saùng moät phaàn nhaân caùch cuûa nhaø vua. Ñoù laø noäi dung khieâm toán cuûabaøi vieát nhoû naøy. 1. Duï Töï bieám ñöôïc ban haønh ngaøy 2 thaùng 6 naêm Töï Ñöùc thöù 29 (1876),ñöôïc in laïi trong Ngöï cheá vaên tam taäp, quyeån thöù hai. Duï ñöôïc “boá caùo chocaû thieân haï ñeàu bieát” veà: - Nguyeân nhaân quan troïng naøo ñaõ khieán nhaø vua thaát baïi trong vieäcchoáng xaâm laêng? - Nhaø vua töï nhaän loãi ñaõ ñeå maát “ñaát vaø daân” saùu tænh Nam Kyø. - Noãi voâ voïng cuûa nhaø vua tröôùc töông lai ñaát nöôùc vaø töï ñeà nghò caùchtröøng phaït. 1.1. Nguyeân nhaân quan troïng nhaát khieán söï laõnh ñaïo choáng xaâm laêngkhoâng thu ñöôïc hieäu quaû. “Duï raèng: Traãm coøn nhoû tuoåi, ñöôïc leân ngoâi baùu, nhôø ñöôïc toå aám, nhaønöôùc toaøn thònh, vieäc nöôùc vieäc ñôøi chöa töøng ñeå yù, khoâng hieåu [TVN nhaánmaïnh] lôøi daën “ôû luùc yeân phaûi nghó luùc nguy”, ñam meâ theo söï vui chôi...” Cöïu giaûng vieân Khoa Lòch söû, Tröôøng ÑHSP Hueá vaø Khoa Lòch söû, Tröôøng ÑHSP TPHCM.*102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 Thaät vaäy, trong boán vò vua ñaàu trieàu Nguyeãn, Töï Ñöùc leân ngoâi luùc coønquaù treû (18 tuoåi) so vôùi Gia Long (40 tuoåi), Minh Meänh (29 tuoåi) vaø ThieäuTrò (34 tuoåi). Nhaø vua coøn bò “ru nguû” bôûi 6 naêm töông ñoái yeân oån döôùi thôøivua cha (1841-1847). Coâng töû Hoàng Nhaäm sinh ra döôùi trieàu Minh Meänh luùc Hoaøng töû MieânToâng môùi 22 tuoåi vaø Quyù phi Phaïm Thò Haèng 19 tuoåi. Minh Meänh baêng haø,Hoaøng töû Mieân Toâng noái ngoâi vaø Hoàng Nhaäm trôû thaønh Hoaøng töû luùc 12 tuoåi. Saùu naêm döôùi thôøi vua cha chính laø thôøi gian un ñuùc neân vò vua töônglai. Tieác thay, Thieäu Trò “voán ngöôøi hieàn hoøa, sieâng naêng vieäc nöôùc nhöngkhoâng baøy ra nhöõng vieäc môùi. Moïi vieäc noäi trò cuõng nhö ngoaïi giao ñeàu noitheo ñôøi Thaùnh toå, mong giöõ gìn nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc, noái tieáp vaø hoaønthieän nhöõng coâng vieäc coøn dôû dang...”(2) Vua Gia Long thoáng nhaát ñaát nöôùc sau gaàn 300 naêm phaân ly (1533-1802)vì vaäy nhaø vua phaûi toå chöùc guoàng maùy cai trò theo chính saùch ñòa phöôngphaân quyeàn. Phaûi gaàn ba thaäp nieân sau, Minh Meänh môùi caûi toå guoàng maùyhaønh chính ñòa phöông theo chính saùch trung öông taäp quyeàn: boû hai ñônvò haønh chính lôùn nhaát laø Baéc Thaønh vaø Gia Ñònh Thaønh, baõi boû chöùc toångtraán; ñoåi traán doanh thaønh tænh vaø ñaët theâm 4 tænh môùi: Höng Yeân, NinhBình, Haø Tónh vaø An Giang (1831). Chuyeân hoùa coâng vieäc cai trò caáp tænhbaèng caùch boû chöùc traán thuû, löu traán maø ñaët tuaàn vuõ (chính trò), boá chaùnh(taøi chaùnh), aùn saùt (hình aùn), laõnh binh (quaân ñoäi), ñoác hoïc (giaùo duïc)... Taïitrung öông, Minh Meänh thieát laäp theâm caùc cô quan nhö Cô maät vieän, Ñoâsaùt vieän, Toân nhôn phuû... Neáu Gia Long ñaët neàn moùng cho moät quoác gia roäng nhaát keå töø NgoâQuyeàn ñeán baáy giôø thì Minh Meänh cuûng coá vaø hoaøn thieän boä maùy cai trò cuûamoät ñaát nöôùc thoáng nhaát. Chính vì theá, Thieäu Trò xem thieát cheá cuûa vua chalaø hoaøn chænh khoâng coù gì phaûi thay ñoåi. Ñuùng nhö yù nghóa cuûa nieân hieäu:thieäu laø noái tieáp, tieáp böôùc, noi theo; trò laø thôøi thaùi bình thònh t ...