Báo cáo nghiên cứu khoa học KHAI QUAN THÔNG THỊ

Khi sứ thần nhà Thanh sang phong vương, vua Quang Trung từ Nghệ An ra Thăng Long để làm lễ, giữa đường bị bệnh phải quay lại điều trị nên phái đoàn Trung Hoa phải ngừng lại Gia Quất đến hơn nửa tháng để chờ. Ngày rằm tháng 10 năm Kỷ Dậu [1789], sứ thần Thành Lâm thay mặt vua Càn Long tuyên phong cho Nguyễn Quang Bình làm An Nam quốc vương. Sau khi hoàn tất, vua Quang Trung đã khoản đãi phái bộ nhà Thanh và ngay lần tiếp xúc này ông đã đề cập đến...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " KHAI QUAN THÔNG THỊ " 3 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ KHAI QUAN THOÂNG THÒ Nguyễn Duy Chính* Lôøi môû ñaàu Khi söù thaàn nhaø Thanh sang phong vöông, vua Quang Trung töø Ngheä An ra Thaêng Long ñeå laøm leã, giöõa ñöôøng bò beänh phaûi quay laïi ñieàu trò neân phaùi ñoaøn Trung Hoa phaûi ngöøng laïi Gia Quaát ñeán hôn nöûa thaùng ñeå chôø. Ngaøy raèm thaùng 10 naêm Kyû Daäu [1789], söù thaàn Thaønh Laâm thay maët vua Caøn Long tuyeân phong cho Nguyeãn Quang Bình laøm An Nam quoác vöông. Sau khi hoaøn taát, vua Quang Trung ñaõ khoaûn ñaõi phaùi boä nhaø Thanh vaø ngay laàn tieáp xuùc naøy oâng ñaõ ñeà caäp ñeán nhieàu vaán ñeà trong ñoù coù ba yeâu caàu ñeå chuyeån leân vua Thanh xin chaáp thuaän: - Thöù nhaát, vua Quang Trung cho bieát oâng seõ dôøi ñoâ veà Ngheä An laø trung taâm cuûa laõnh thoå oâng cai trò ñeå tieän vieäc lieân laïc vôùi caû hai ñaàu. - Thöù hai, oâng xin ñöôïc ban chính soùc nghóa laø haøng naêm ñöôïc ban lòch ñeå in ra cho daân trong nöôùc theo ñoù maø caøy caáy, troàng troït. - Thöù ba, oâng xin ñöôïc môû laïi caùc cöûa khaåu taïi caùc quan aûi vuøng Vieät Taây (thuoäc tænh Quaûng Taây, Trung Quoác) maø nhaø Thanh ñaõ caám qua laïi buoân baùn trong 15 naêm qua. Trong ba yeâu caàu, vieäc xin ñöôïc khai quan thoâng thò 開關通巿 [môû cöûa buoân baùn qua laïi] trong lòch söû thöôøng chæ ñeà caäp raát giaûn löôïc nhöng thöïc ra laø moät bieán coá lôùn aûnh höôûng ñeán toaøn boä kinh teá nöôùc ta vaø cuõng laø ñoøn baåy ñeå sau naøy vua Quang Trung ñöa ra moät soá thænh caàu khaùc. Theo lôøi taâu cuûa Phuùc Khang An [Toång ñoác Löôõng Quaûng] vaø Toân Vónh Thanh [Tuaàn phuû Quaûng Taây] thaùng 12 naêm Kyû Daäu [1789] thì: Laïi theo quoác vöông kia noùi thì Giao Nam saûn vaät voán ít, laïi theâm nhieàu naêm binh löûa, neân vaät löïc suy kieät, ñaïi hoaøng ñeá che chôû cho quaàn sinh nhö aùnh saùng muøa xuaân chieáu xuoáng vaïn vaät, mong hoaøng thöôïng ngoù xuoáng ñaát vieâm hoang ôû beân ngoaøi cuõng laø con daân maø chuaån cho môû laïi cöûa quan Thuûy Khaåu ñeå buoân baùn qua laïi, nhö theá thì sinh linh toaøn caûnh An Nam ñeàu ñöôïc lôïi vaø coù ñoà duøng. Boïn thaàn tra thaáy An Nam voán maäu dòch thoâng thöông nhöng töø khi coù leänh caám ñeán nay thì haøng hoùa ôû noäi ñòa khoù maø ñeán Nam Giao ñöôïc, chaúng haïn thuoác men, traø laù laø nhöõng thöù maø nöôùc naøy caàn duøng, gaàn ñaây caàu xin nhieàu laàn nhöng chöa ñöôïc chaáp thuaän. Tuy cuõng trong lôøi taâu naøy, Phuùc Khang An ñeà nghò ñôïi vua Quang Trung khi sang Trung Hoa döï leã baùt tuaàn khaùnh thoï seõ xin vaø chaáp thuaän * California, Hoa Kyø. 4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 nhö moät aân ñieån ñaëc bieät nhöng vua Caøn Long ñaõ baùc khöôùc giaûi phaùp naøy vaø truyeàn chæ laäp töùc môû cöûa laïi ñeå hai beân thoâng thöông: Nguyeãn Quang Bình ñöôïc phong töôùc voã veà An Nam, bieát kính phuïng chính soùc cuûa thieân trieàu neân khaån caàu ban cho thôøi hieán thö, vaäy thuaän cho lôøi xin ñoù. Vaäy haõy baùo cho raèng ñöôïc caáp phaùt 20 baûn thôøi hieán thö naêm 55 [Caøn Long 55, 1790]. Töø nay veà sau, Boä Leã moãi naêm tra theo leä ban cho Trieàu Tieân, ban phaùt thôøi hieán, ra leänh cho tuaàn phuû Quaûng Taây, giao cho Taû Giang ñaïo thoâng baùo cho sai quan nöôùc ñoù ñeán cöûa quan nhaän laõnh. Coøn caùc cöûa quan Thuûy Khaåu ôû Vieät Taây coù ñöôøng thoâng thöông, neáu khoâng thuaän cho ngay e raèng hoùa vaät ôû nöôùc ñoù khan hieám, ngöôøi daân khoâng coù maø duøng, xem Cöûu vaïn chuyeån traø. Nguoàn: The Book of ra khoâng phaûi laø yù nhaát thò ñoàng nhaân, Tea, Nxb Flammarion, Paris (khoâng ñeà theå tuaát ngoaïi phieân cuûa traãm. naêm), tr.75. AÛnh chuïp naêm 1908. Nay ñaõ minh giaùng duï chæ, chuaån cho môû cöûa quan, thoâng thöông chôï buùa [開關通市], khoâng caàn phaûi ñôïi ñeán khi quoác vöông lai kinh, taän maët caàu khaån, khi ñoù môùi baèng loøng. Khi ñoïc veà vieäc môû cöûa thoâng thöông, chuùng ta thaáy söï vieäc coù veû giaûn dò nhöng thöïc ra ñoøi hoûi nhieàu noã löïc ñeå thi haønh. Tuy nhieân, ñaây laø moät thoûa hieäp song phöông - noùi theo ngoân ngöõ thôøi nay laø moät hieäp öôùc thöông maïi maø caû hai beân ñeàu coù nhieäm vuï thi haønh nghieâm chænh neân aûnh höôûng cuûa noù lieân quan ñeán khoâng phaûi chæ nöôùc ta maø caû vuøng nam Trung Hoa. Boái caûnh lòch söû Caùc quoác gia ôû taây nam Trung Hoa voán dó laø khu vöïc maø nhaø Thanh muoán baønh tröôùng theá löïc, nhaát laø sau khi hoï ñaõ vöôn daøi caùnh tay ra khoûi vuøng Taân Cöôn ...