Báo cáo nghiên cứu khoa học KHÂM ĐỊNH AN NAM KỶ LƯỢC Quyển XIII

Một khó khăn cho những người nghiên cứu sử nước ta về thời kỳ cuối thế kỷ XVIII là chúng ta có rất ít tài liệu đầu tay (primary sources). Trong khoảng 2 thập niên [1780 -1800], từ bắc chí nam hiện diện liên tiếp nhiều chính quyền tranh nhau làm chủ đất nước. Khi vua Gia Long thống nhất đất nước (1802), triều đình tìm đủ mọi cách để quy về một mối, từ hành chánh đến nhân tâm nên tất cả những gì khác với chính thống đều khó có thể tồn tại. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " KHÂM ĐỊNH AN NAM KỶ LƯỢC Quyển XIII "102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (72). 2009 TÖ LIEÄU KHAÂM ÑÒNH AN NAM KYÛ LÖÔÏC Quyeån XIII Nguyễn Duy Chính* Lôøi ngöôøi dòch Moät khoù khaên cho nhöõng ngöôøi nghieân cöùu söû nöôùc ta veà thôøi kyø cuoái theá kyû XVIII laøchuùng ta coù raát ít taøi lieäu ñaàu tay (primary sources). Trong khoaûng 2 thaäp nieân [1780 -1800],töø baéc chí nam hieän dieän lieân tieáp nhieàu chính quyeàn tranh nhau laøm chuû ñaát nöôùc. Khi vuaGia Long thoáng nhaát ñaát nöôùc (1802), trieàu ñình tìm ñuû moïi caùch ñeå quy veà moät moái, töø haønhchaùnh ñeán nhaân taâm neân taát caû nhöõng gì khaùc vôùi chính thoáng ñeàu khoù coù theå toàn taïi. Trong khoaûng moät theá kyû cai trò, tuy Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn coù thöïc hieän ñöôïcnhieàu boä saùch khaù ñoà soä nhöng phaàn lôùn chæ taäp trung vaøo “baûn trieàu”, caùc doøng hoï khaùctöông ñoái giaûn löôïc. Rieâng trieàu ñaïi Taây Sôn - voán laø ñaïi thuø cuûa chuùa Nguyeãn - thì haàu nhöhoaøn toaøn bò xoùa soå. Chính vì theá, chæ vaøi möôi naêm sau nhieàu ñôït truy queùt, khi phaûi vieát veà thôøi kyø anh emNguyeãn Nhaïc laøm chuû ñaát nöôùc, taøi lieäu veà hoï gaàn nhö khoâng coøn gì caû. Caùc chi tieát vieát veàNguyeãn Nhaïc, Nguyeãn Hueä, Nguyeãn Quang Toaûn ghi trong Lieät truyeän [phaàn tieám thieát] hayCöông muïc neáu xeùt kyõ thì nhieàu ñieàu khoâng ñaùng tin caäy, pha troän giöõa huyeàn thoaïi vaø thöïcteá, haàu heát khoâng theå kieåm chöùng, cuõng khoâng bieát nguoàn nguyeân thuûy töø ñaâu. Khoâng ít söïkieän döôøng nhö cheùp laïi töø tieåu thuyeát, cuøng moät söï vieäc moãi nôi cheùp moät khaùc maâu thuaãnvôùi nhau. Ngay caû teân cha meï vaø teân tuïc cuûa anh em Taây Sôn ñaùng leõ phaûi kî huùy nhöng vaãnkhoâng thaáy kieâng trong caùc vaên lieäu khi hoï ñang caàm quyeàn, khieán chuùng ta phaûi ñaët caâu hoûikhoâng bieát coù ñuùng nhö theá hay khoâng? Thaønh thöû ñeán nay tuy söû saùch vaø tieåu thuyeát vieátveà thôøi kyø naøy raát nhieàu nhöng laïi khoâng khaùc gì moät thôøi kyø khuyeát söû. Caùc nhaø nghieân cöùu cuõng thöôøng choïn loïc nhöõng chi tieát hôïp vôùi yù mình neân nhieàu khiboû qua yù nghóa toaøn cuïc cuûa nguoàn nguyeân thuûy. Nhöõng coâng trình ñaøo saâu vaøo nhöõng vaánnaïn caên cöù vaøo moät vaøi chi tieát mô hoà maø chính taøi lieäu goác cuõng khoâng chaéc chaén [beänh lyùvaø caùi cheát cuûa Nguyeãn Hueä, moä vua Quang Trung...] neân thöôøng caøng luùc caøng xa söï thaätvaø ít khi ñöa ra ñöôïc moät ñaùp aùn thoûa ñaùng. Maõi ñeán gaàn ñaây, nhôø giao thoâng thuaän tieän neân vieäc tìm kieám taøi lieäu ñöôïc deã daønghôn, caùc söû gia coù cô hoäi tham khaûo moät soá taøi lieäu töø phía Taây phöông [vaên khoá Hoäi Truyeàngiaùo, caùc nhaø du haønh ngöôøi Anh...] caùc nöôùc laân caän [Xieâm La, Chaân Laïp, Mieán Ñieän...] vaønhaát laø Trung Hoa [Ñaïi Thanh thöïc luïc, Thaùnh vuõ kyù, Quaân doanh kyû löôïc...] neân coù theâmnhieàu chi tieát quan troïng. Nhö ñaõ giôùi thieäu trong moät soá bieân khaûo khaùc,(*) Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc laø taøi lieäuñaày ñuû nhaát cuûa nhaø Thanh ghi laïi nguyeân uûy, dieãn tieán cuûa cuoäc xung ñoät vaø thoâng hieáu cuûahai quoác gia Trung - Vieät töø giöõa naêm Maäu Thaân [1788] ñeán ñaàu naêm Taân Hôïi [1791]. Baûn in chuùng toâi söû duïng coù ñeà Coá Cung traân baûn tuøng san (故 宮 珍 本 叢 刊) laø baûnhieám quyù ñeå trong thö vieän cuûa vua Gia Khaùnh (1796-1820), ñoùng daáu Ngöï thö phoøng baûo California, Hoa Kyø.∗ Xem: Nguyeãn Duy Chính, “Ñi tìm moät maûnh khuyeát söû qua boä saùch Khaâm ñònh An Nam kyû(∗) löôïc”, taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, caùc soá 5-6 (58-59). 2006, 1 (60) vaø 2 (61). 2007. BBT. 103 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (72). 2009(御 書 房 寶), ñöôïc in laïi theo loái chuïp baûn do Coá Cung Baùc Vaät Vieän bieân tuyeån vaø nhaø xuaátbaûn Haûi Nam aán haønh laàn thöù nhaát vaøo thaùng 6 naêm 2000. Boä saùch naøy bao goàm 30 quyeån vaø moät quyeån thuû toång coäng 31 quyeån, taát caû goàm 856tôø in theo loái moäc baûn, trung bình moãi quyeån khoaûng 30 tôø, moãi tôø goàm hai trang gaäp ñoâi, moãitrang goàm 7 haøng chöõ, moãi haøng neáu ñaày ñuû coù theå ñeán 20 chöõ nhöng haàu heát chæ coù 18 chöõ,hai khoaûng ñaàu ñeå ñaøi nhöõng chöõ thuoäc veà trôøi, veà vua laø caùch thöùc kính troïng ñôøi xöa. Moãi tôøcoù ñoùng khung ñoâi (töù chu song bieân - 四 周 雙 邊) laø caùch thöùc thoâng duïng ñôøi Thanh, coønmoãi haøng coù vaïch phaân chia (haøng caùch - 行 格). Moãi trang nhö vaäy khoaûng 100 chöõ, moãi tôøkhoaûng 200 chöõ, toång coäng taát caû 30 quyeån goàm 828 tôø, tính ra khoaûng treân döôùi 160.000 chöõ. Ñeå cung caáp theâm cho vieäc nghieân cöùu veà Vieät - Thanh chieán dòch, chuùng toâi ñoùnggoùp baûn dòch quyeån XIII trong soá 30 quyeån cuûa boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc ñôøi Caøn Long,laø taøi lieäu maø nhieàu hoïc giaû ñaõ ao öôùc ñöôïc ñoïc nhöng chöa coù cô hoäi. Quyeån XIII bao goàmnhöõng vaên thö qua laïi cuûa caùc quan ñòa phöông baùo caùo leân Thanh ñình veà traän ñaùnh ñaàunaêm Kyû Daäu (1789). Tuy ñôn thuaàn chæ laø dieãn bieán töø phía Trung Hoa, trong ñoù khoâng ít söïkieän bò nhìn moät caùch chuû quan theo quan ñieåm cuûa hoï, chuùng ta cuõng coù theå nhìn laïi nhöõngtraän ñaùnh töông ñoái chính xaùc. Tröôùc ñaây, khi söû duïng taøi lieäu cuûa phía Vieät Nam hay moät soá chi tieát töø caùc giaùo só Taâyphöông, chuùng ta chæ coù theå mieâu taû dieãn tieán theo söï töôøng thuaät cuûa ngöôøi töø beân ngoaøineân hoaøn toaøn thieáu ñi nhöõng ñoäng löïc töø beân ...