Báo cáo nghiên cứu khoa học LĂNG MỘ HOÀNG GIA THỜI NGUYỄN TẠI HUẾ

Lăng mộ hoàng gia triều Nguyễn là một trong những bộ phận quan trọng trong tổng thể kiến trúc kinh đô Huế - Di sản văn hóa thế giới được UNESCO tôn vinh từ năm 1993. Nói đến Huế, người ta không chỉ nghĩ đến thành trì, cung điện, đàn miếu, chùa quán mà còn nghĩ ngay đến các khu lăng tẩm rộng lớn của các vua Nguyễn, những công trình kiến trúc đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật truyền thống và sự hài hòa với tự nhiên. Là một đối tượng quan trọng như vậy nên lăng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " LĂNG MỘ HOÀNG GIA THỜI NGUYỄN TẠI HUẾ "18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 LAÊNG MOÄ HOAØNG GIA THÔØI NGUYEÃN TAÏI HUEÁ Phan Thanh Hải* Lôøi daãn Laêng moä hoaøng gia trieàu Nguyeãn laø moät trong nhöõng boä phaän quantroïng trong toång theå kieán truùc kinh ñoâ Hueá - Di saûn vaên hoùa theá giôùi ñöôïcUNESCO toân vinh töø naêm 1993. Noùi ñeán Hueá, ngöôøi ta khoâng chæ nghó ñeánthaønh trì, cung ñieän, ñaøn mieáu, chuøa quaùn maø coøn nghó ngay ñeán caùc khulaêng taåm roäng lôùn cuûa caùc vua Nguyeãn, nhöõng coâng trình kieán truùc ñaït ñeánñænh cao cuûa ngheä thuaät truyeàn thoáng vaø söï haøi hoøa vôùi töï nhieân. Laø moät ñoái töôïng quan troïng nhö vaäy neân laêng taåm trieàu Nguyeãn ñaõñöôïc khoâng ít nhaø nghieân cöùu töø xöa ñeán nay quan taâm, tìm hieåu. Tuy nhieân,vaãn coøn thieáu moät coâng trình nghieân cöùu toång theå, nhìn nhaän ñaùnh giaù moätcaùch toaøn dieän veà heä thoáng kieán truùc ñoäc ñaùo naøy. Khaûo cöùu döôùi ñaây seõ coágaéng khaéc phuïc khieám khuyeát treân, tuy vaäy, trong khuoân khoå moät baøi vieát,taùc giaû chæ coá gaéng ñeà caäp nhöõng vaán ñeà cô baûn vaø chung nhaát maø thoâi. Baøi vieát goàm coù caùc phaàn: 1. Lòch söû xaây döïng; 2. Quy thöùc laêng taåmvaø vaät lieäu xaây döïng; 3. Nghi thöùc tang leã vaø thôø cuùng; 4. Töông ñoàng vaø dòbieät; 5. Keát luaän. I. Lòch söû xaây döïng Do chòu aûnh höôûng töø laâu ñôøi cuûa vaên hoùa Trung Hoa, ôû Vieät Nam,kieán truùc laêng moä cuõng xuaát hieän sôùm. Khaûo saùt cuûa giaùo sö Chu QuangTröù cho thaáy, töø thôøi Ngoâ Quyeàn ñaõ chuù yù ñeán vieäc xaây caát laêng moä, coønlaêng cuûa caùc vua Traàn ôû Thaùi Bình thì ñaõ ñöôïc xaây döïng vôùi quy moâ khaùlôùn. ÔÛ caùc trieàu ñaïi tieáp theo, laêng taåm cuûa vua chuùa, haäu phi cuõng luoân ñöôïcxaây döïng coâng phu, nhaát laø laêng taåm cuûa vua Leâ ôû vuøng Lam Kinh, ThanhHoùa.(1) Tuy nhieân, phaûi ñeán thôøi Nguyeãn (1802-1945), kieán truùc laêng moä môùitrôû thaønh moät doøng rieâng vaø ñaït ñeán nhöõng thaønh töïu ñoäc ñaùo. Thöïc ra töø tröôùc ñoù, thôøi caùc chuùa Nguyeãn (1558-1775), ñaëc bieät laø ôûgiai ñoaïn cuoái, cuøng vôùi vieäc kieán thieát Hueá trôû thaønh kinh ñoâ cuûa vöôngquoác Ñaøng Trong, vaán ñeà quy hoaïch vò trí laêng taåm cho caùc chuùa vaø phi ñaõñöôïc giaûi quyeát khaù hoaøn chænh. Quan saùt kyõ khu vöïc Hueá treân Bình Namñoà cuûa Buøi Theá Ñaït veõ naêm Giaùp Ngoï (1774), chuùng ta coù theå thaáy roõ ñieàunaøy. Khi aáy, ñoâ thaønh Phuù Xuaân ñaõ ñöôïc xaây döïng ôû bôø baéc soâng Höông (beântrong Kinh thaønh hieän nay), xaây maët veà höôùng nam; caùc khu buoân baùn vaøcaûng thò Thanh Haø naèm ôû phía ñoâng, phía haï löu soâng Höông; coøn ñaøn mieáucuûa hoaøng trieàu cuøng laêng moä caùc chuùa vaø phi ñeàu ñöôïc boá trí ôû phía taây vaøtaây-nam, treân thöôïng nguoàn soâng Höông.(2) Nghóa laø quy hoaïch ñoâ thò Hueáluùc aáy ñaõ gaàn töông töï nhö döôùi thôøi Nguyeãn. Tuy nhieân, veà maët quy moâ,laêng moä cuûa caùc chuùa ôû thôøi kyø naøy chöa theå so saùnh vôùi laêng taåm caùc vuaNguyeãn sau ñoù. Ñaùng tieác laø haàu heát caùc laêng moä chuùa Nguyeãn ñeàu bò taøn* Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá. 19Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010phaù döôùi thôøi Taây Sôn vaø ñöôïc taùi caáu truùc laïi döôùi thôøi vua Nguyeãn neân raátkhoù coù theå ñöa ra caùc nhaän xeùt cuï theå hôn. Nhöng keát quaû khaûo saùt caùc laêngmoä naøy vaãn ñuû ñeå chuùng toâi khaúng ñònh raèng, töø thôøi caùc chuùa Nguyeãn, öùngduïng phong thuûy trong vieäc xaây döïng laêng moä ñaõ raát ñöôïc chuù yù. Toång theå khu vöïc Kinh thaønh vaø caùc laêng taåm Sau khi saùng laäp ra trieàu Nguyeãn, chính treân cô ñoà maø toå tieân ñaõ daøycoâng xaây ñaép, vua Gia Long (1802-1820) ñaõ cho xaây döïng kinh ñoâ Hueá vôùiquy hoaïch gaàn töông töï nhö thôøi kyø ñoâ thaønh Phuù Xuaân cuûa caùc chuùa, nhöngquy moâ lôùn hôn raát nhieàu. Ñoái vôùi vieäc kieán truùc laêng moä, sau khi cho xaây döïng laïi heä thoáng laêngcaùc chuùa vaø phi bò taøn phaù trong thôøi Taây Sôn,(3) vua Gia Long ñaõ töï choïn20 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010ñaát ñeå xaây döïng cho mình moät “ngoâi nhaø vónh cöûu” ôû trong khu vöïc maø toåtieân oâng ñaõ choïn laøm nôi yeân nghæ cho hoï Nguyeãn, goïi laø Thieân Thoï Laêng,baét ñaàu töø naêm 1814 vaø hoaøn thaønh naêm 1820. Khu laêng naøy veà sau phaùttrieån roäng ra, trôû thaønh moät quaàn theå vôùi 7 khu laêng moä khaùc nhau,(4) roängñeán 2.875ha, chuû yeáu thuoäc ñaát laøng Ñònh Moân, huyeän Höông Traø, caùchtrung taâm Kinh thaønh gaàn 16km. Ñaây cuõng laø vò trí xa nhaát, ...