Báo cáo nghiên cứu khoa học LĂNG MỘ HOÀNG GIA THỜI NGUYỄN TẠI HUẾ (Tiếp theo)

Nói đến Huế, người ta không chỉ nghĩ đến thành trì, cung điện, đàn miếu, chùa quán mà còn nghĩ ngay đến các khu lăng tẩm rộng lớn của các vị vua Nguyễn - những công trình đạt đến đỉnh cao của kiến trúc truyền thống Việt Nam. Là một đối tượng quan trọng như vậy nên lăng tẩm triều Nguyễn đã được không ít các nhà nghiên cứu từ xưa đến nay quan tâm, tìm hiểu. Tuy nhiên, chúng ta vẫn thiếu một công trình nghiên cứu tổng thể, nhìn nhận đánh giá một cách toàn diện về...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " LĂNG MỘ HOÀNG GIA THỜI NGUYỄN TẠI HUẾ (Tiếp theo) " 43 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 LAÊNG MOÄ HOAØNG GIA THÔØI NGUYEÃN TAÏI HUEÁ (Tieáp theo) Phan Thanh Hải* LTS: Noùi ñeán Hueá, ngöôøi ta khoâng chæ nghó ñeán thaønh trì, cung ñieän, ñaøn mieáu, chuøa quaùn maø coøn nghó ngay ñeán caùc khu laêng taåm roäng lôùn cuûa caùc vò vua Nguyeãn - nhöõng coâng trình ñaït ñeán ñænh cao cuûa kieán truùc truyeàn thoáng Vieät Nam. Laø moät ñoái töôïng quan troïng nhö vaäy neân laêng taåm trieàu Nguyeãn ñaõ ñöôïc khoâng ít caùc nhaø nghieân cöùu töø xöa ñeán nay quan taâm, tìm hieåu. Tuy nhieân, chuùng ta vaãn thieáu moät coâng trình nghieân cöùu toång theå, nhìn nhaän ñaùnh giaù moät caùch toaøn dieän veà heä thoáng kieán truùc ñoäc ñaùo naøy. Khaûo cöùu döôùi ñaây seõ coá gaéng giaûi quyeát phaàn naøo khieám khuyeát treân, tuy vaäy, trong khuoân khoå moät baøi vieát, taùc giaû chæ ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà cô baûn vaø chung nhaát maø thoâi. ÔÛ soá baùo tröôùc (Soá 5 (82). 2010), taùc giaû ñaõ trình baøy veà lòch söû xaây döïng, quy thöùc laêng taåm vaø vaät lieäu xaây döïng... II.2.2. Laêng caùc vua Nguyeãn vaø hoaøng haäu Trong 143 naêm toàn taïi (1802-1945), vöông trieàu Nguyeãn coù 13 vò hoaøng ñeá nhöng chæ ñeå laïi 7 khu laêng taåm quy moâ cuûa 10 vò hoaøng ñeá vaø moät soá laêng cuûa hoaøng haäu.(12) Do ñieàu kieän lòch söû khaùc nhau neân caùc khu laêng coù quy moâ, phong caùch cuõng khaùc nhau. II.2.2.1. Laêng Gia Long Teân chöõ laø Thieân Thoï Laêng, thöïc ra ñaây laø caû moät quaàn theå goàm 7 khu laêng taåm cuûa vua Gia Long, 2 vò hoaøng haäu vaø 4 thaønh vieân khaùc thuoäc hoaøng gia Nguyeãn naèm trong moät khu vöïc roäng ñeán 2.875ha. Tuy nhieân, chæ coù laêng vua Gia Long, 2 vò hoaøng haäu vaø thaân maãu cuûa vua laø ñöôïc xaây döïng theo quy cheá laêng hoaøng ñeá, coù taåm thôø rieâng. - Laêng vua Gia Long vaø Thöøa Thieân Cao Hoaøng Haäu, töùc laêng Thieân Thoï, naèm ôû vò trí trung taâm, boá cuïc chia thaønh 3 phaàn: taåm ñieän - laêng moä - nhaø bia, daøn haøng ngang, xaây treân 3 ngoïn nuùi thaáp (giöõa laø nuùi Chaùnh Trung, beân taû laø Thanh Sôn, beân höõu laø Baïch Sôn), tröôùc maët coù hoà nöôùc hình maët traêng, tieáp ñeán laø nuùi hình baùn nguyeät, tieáp laø ngoïn nuùi chuû Ñaïi Thieân Thoï Sôn, chung quanh coù 36 ngoïn nuùi chaàu vaøo, ñeàu ñöôïc ñaët teân. Phaàn trung taâm cuûa khu ñaát naøy 3 maët taû, höõu, haäu roäng 100 tröôïng (424m), maët tieàn roäng 150 tröôïng (636m). Laêng vua vaø hoaøng haäu ñaët trong 3 lôùp Baûo thaønh xaây gaïch, voøng trong daøi 30m, roäng 24m, cao 4,16m; voøng ngoaøi daøi 70m, roäng 31m, cao 3,56m, daøy 1m. Baûo phong xaây kieåu 2 ngoâi nhaø ñaù coù maùi keà nhau kieåu “caøn khoân hieäp ñöùc”, tröôùc Baûo phong coù 2 höông aùn xaây ñaù. Maët tröôùc vaø sau löng ñeàu coù bình phong, cöûa ngoaøi laøm baèng ñoàng. Tröôùc maët laø 7 taàng saân chaàu laùt gaïch, loái Thaàn ñaïo laùt ñaù Thanh. ÔÛ taàng saân cuoái hai beân döïng töôïng thò veä, voi, ngöïa (10 ngöôøi, 2 voi, 2 ngöïa), ñeàu baèng ñaù Thanh. * Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá. 44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 Baûn ñoà Thieân Thoï Laêng do Boä Coâng veõ. Khu vöïc laêng-taåm cuûa Thieân Thoï Laêng. Nhaø bia naèm beân taû, treân nuùi Thanh Sôn, ñoù laø moät “phöông ñình” daïng coå laàu vôùi hai taàng maùi, naèm treân moät neàn cao. Maët baèng cuûa ngoâi nhaø laø 8,75x8,80m. Boán maët xaây töôøng gaïch chòu löïc. Moãi maët troå moät cöûa ôû giöõa, ñeå troáng. Khu vöïc taàng saân xaây nhaø bia roäng 30m, daøi 42m, chung quanh coù xaây töôøng thaáp bao boïc. Bi ñình ñöôïc xaây ñeå baûo veä cho taám bia ñaù khaéc baøi vaên bia “Thaùnh ñöùc thaàn coâng” do vua Minh Maïng soaïn ñeå noùi veà tieåu söû vaø coâng ñöùc cuûa vua cha. Bia cao 2,96m, roäng 1m, daøy 0,32m, döïng treân moät caùi beä cuõng baèng ñaù daøi 1,95m, roäng 1,55m. Bia vaø ñeá laøm baèng ñaù Thanh ñeàu ñöôïc chaïm troå raát tinh xaûo. Traùn bia trang trí maët roàng ngang mieäng ngaäm chöõ “Thoï”. Tai treân, tai döôùi vaø hai dieàm beân chaïm hình roàng maây. ÔÛ dieàm treân, giöõa trang trí hình maët trôøi, hai beân laø vaân xoaén. Dieàm döôùi chaïm hình thuûy ba vaø vaân xoaén. Ngaøy xöa, taát caû nhöõng chöõ khaéc trong loøng bia ñeàu theáp vaøng. Gaàn ñoù laø nôi thôø “Haäu Thoå chi thaàn”, moät taám bia nhoû ñaët treân beä ñaù 2 caáp, cao hôn 1,2m. Khu taåm thôø naèm beân höõu khu laêng, treân nuùi Baïch Sôn, ñöôïc bao boïc bôûi töôøng thaønh hình chöõ nhaät (daøi 102m, roäng 19m, cao 2,5m). Tröôùc laø Nghi Moân, hai beân laø Taû Höõu Toøng Vieän, chính giöõa laø ñieän Minh Thaønh, kieåu nhaø keùp 5 gian 2 chaùi, maët neàn 17,6x19,6m, beân trong thôø long vò cuûa vua Gia Long vaø Thöøa Thieân Cao Hoaøng Haäu. Phía sau ñieän Minh Thaønh xöa coù Baûo Y Khoá, nôi ñaët xieâm y thôø baø Thöøa Thieân Cao Hoaøng Haäu. - Laêng Thieân Thoï Höõu, naèm beân höõu laêng Thieân Thoï, treân nuùi Thuaän Sôn, chia thaønh 2 khu vöïc: laêng vaø taåm, caùch nhau 50m. Khu laêng coù 2 lôùp töôøng thaønh bao boïc, töôøng ngoaøi chu vi 130m, cao 2,9m; töôøng trong chu vi 82m, cao 2,3m. Baûo phong xaây baèng ñaù; bình phong tröôùc vaø höông aùn cuõng xaây baèng ñaù Thanh. Khu ñieän thôø coù coâng trình kieán truùc chính laø ñieän Gia Thaønh, laøm nôi thôø baø Thuaän Thieân Cao Hoaøng Haäu, kieán truùc nhaø keùp, nay ñaõ bò ñoå naùt. - Laêng Thoaïi Thaùnh coù boá cuïc vaø caáu truùc gaàn gioáng laêng Thieân Thoï Höõu, goàm 2 phaàn: khu laêng vaø khu taåm thôø. Ñaây laø laêng hoaøng thaùi haäu ñaàu tieân cuûa trieàu Nguyeãn. Khu laêng phía tröôùc ...