Báo cáo nghiên cứu khoa học LỊCH SỬ KINH CHỢ GẠO, TIỀN GIANG

Địa hình đồng bằng sông Cửu Long nhìn chung trũng thấp với vô số sông, rạch, bàu, lung, trấp, láng, đìa… xen giữa các dãy giồng, gò, rọc. Thủy lộ nhìn chung là sông rạch tự nhiên - đường nước lưu thông theo địa hình suốt mấy ngàn năm. Do địa hình bằng phẳng nên hầu hết sông rạch đều cong queo, uốn lượn, đôi khi thật khó theo dõi đường đi của nó ngay cả trên bản đồ. Bởi vậy mà có một nghịch lý là, kinh rạch tuy nhiều vô kể nhưng lại khó lưu thông. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " LỊCH SỬ KINH CHỢ GẠO, TIỀN GIANG " 101Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 LÒCH SÖÛ KINH CHÔÏ GAÏO, TIEÀN GIANG Lê Công Lýù* Ñòa hình ñoàng baèng soâng Cöûu Long nhìn chung truõng thaáp vôùi voâ soásoâng, raïch, baøu, lung, traáp, laùng, ñìa… xen giöõa caùc daõy gioàng, goø, roïc. Thuûyloä nhìn chung laø soâng raïch töï nhieân - ñöôøng nöôùc löu thoâng theo ñòa hìnhsuoát maáy ngaøn naêm. Do ñòa hình baèng phaúng neân haàu heát soâng raïch ñeàucong queo, uoán löôïn, ñoâi khi thaät khoù theo doõi ñöôøng ñi cuûa noù ngay caû treânbaûn ñoà. Bôûi vaäy maø coù moät nghòch lyù laø, kinh raïch tuy nhieàu voâ keå nhönglaïi khoù löu thoâng. Nhieàu maët haøng töø mieàn Taây chôû leân Saøi Goøn phaûi ñi raátdaøi ngaøy neân ñeán nôi thì ñaõ hö hoûng khaù nhieàu, bôûi vaäy maø coù caâu: “RaïchGiaù aên caù töôi, Saøi Goøn aên oác thuùi”. Böôùc ñaàu, khoaûng cuoái theá kyû 17, ñaàu theá kyû 18, löu daân ngöôøi Vieät tôùiñaây coøn thöa thôùt, chuû quyeàn cuûa chuùa Nguyeãn ñoái vôùi vuøng ñaát naøy coøn manhmuùn vaø yeáu ôùt; hôn nöõa caàn phaûi khoan thö trong cai trò ñeå khuyeán khích löudaân vaøo khai phaù vuøng ñaát hoang vu naøy, neân vieäc baét daân xaâu ñaøo kinh laøraát hieám. Ñeán naêm 1705, do yeâu caàu quaân söï caáp baùch maø chuùa Nguyeãn môùibaét daân xaâu ñaøo kinh Baûo Ñònh vaø ñeán naêm 1785, quaân Taây Sôn môùi cho ñaøokinh Baø Beøo ñeå coâ laäp quaân Ñoâng Sôn trong Ñoàng Thaùp Möôøi. Sau khi thoáng nhaát ñaát nöôùc, nhaø Nguyeãn môùi cho ñaøo kinh Thuû Ñoaøn,kinh Thoaïi Haø, kinh Vónh Teá. Rieâng khu vöïc Ñoàng Thaùp Möôøi caàn phaûi ñaøokinh tieâu uùng vaø röûa pheøn neân Nguyeãn Tri Phöông ñöôïc giao nhieäm vuï Kinhlöôïc söù Nam Kyø, xaây döïng caùc ñoàn ñieàn ñeå vöøa taäp trung daân ñinh phoøngkhi coù giaëc, vöøa laøm thuûy lôïi khai hoang. Tuy nhieân, coâng vieäc chöa hoaøntaát thì thöïc daân Phaùp tôùi. Hình 1: Baûn ñoà kinh Chôï Gaïo (Leâ Coâng Lyù veõ). Phaân vieän Vaên hoùa Ngheä thuaät Vieät Nam taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh.*102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Do yeâu caàu veà quaân söï vaø giao thöông neân thöïc daân Phaùp raát chuù troïng ñaøo kinh, chieám ñaát ñöôïc tôùi ñaâu thì ñaøo veùt kinh raïch tôùi ñoù. Haøng loaït kinh raïch môùi xuaát hieän maø quan troïng nhaát laø kinh Chôï Gaïo. 1. Kinh raïch vuøng Chôï Gaïo tröôùc khi thöïc daân Phaùp xaâm löôïc Thôøi kyø naøy chuû yeáu chæ coù 3 tuyeán ñöôøng giao thoâng thuûy giöõa soâng Tieàn vaø heä thoáng soâng Vaøm Coû laø: Hình 2: Caûnh ngöôøi daân Vieät Nam ñaøo keânh Chôï - Raïch Kyø Hoân töø soâng Tieàn noái Gaïo, Tieàn Giang (1876). AÛnh löu giöõ ôû Thö vieänBoä Ngoaïi giao Phaùp, kyù soá A000760. (Nguoàn:http:// vôùi soâng Vaøm Coû baèng vaøm soâng www.leanhtuan.com/hydraulicVietnamese.html) Tra (daøi khoaûng 30km). - Kinh Baûo Ñònh (ñaøo naêm 1705, daøi khoaûng 20km). - Kinh Baø Beøo (ñaøo naêm 1785, daøi khoaûng 50km). Maëc duø raïch Kyø Hoân nhoû heïp(1) vaø cong queo nhöng laø ñöôøng thuûy töïnhieân töø laâu ñôøi. Theo saùch Gia Ñònh thaønh thoâng chí thì khi chöa coù kinhVuõng Guø [töùc kinh Baûo Ñònh] vaø kinh Ruoät Ngöïa [1772] thì ghe thuyeàntöø Beán Ngheù xuoáng mieàn Taây phaûi theo raïch Ong Lôùn [nay thuoäc quaän 8]xuoáng haï löu soâng Raïch Caùt [nay thuoäc huyeän Nhaø Beø], qua soâng Phöôùc Loäc[töùc soâng Caàn Giuoäc] leân soâng Xaù Höông [töùc soâng Bao Ngöôïc/soâng Vaøm Coû],tôùi soâng Tra, theo raïch Kyø Hoân roài ra soâng lôùn Myõ Tho [soâng Tieàn].(2) Saùch Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí chæ daãn veà raïch Kyø Hoân nhösau: “Töø cöûa raïch [Kyø Hoân] ñi 2.453 taàm [töông ñöông 6.280m] tôùi chôï Caø[Kyø] Hoân, ñi theâm 380 taàm [töông ñöông 972m] ñeán Beán Me thì chia hainhaùnh: Nhaùnh höôùng ñoâng ñi 434 taàm [töông ñöông 1.111m] ñeán chôï Gaïo,6.205 taàm [töông ñöông 15.884m] giaùp raïch Möông Ñaøo; nhaùnh höôùng baécñi 111 taàm [töông ñöông 284m] ñeán chôï Quaùn Löông, ñi theâm 2.098 taàm[töông ñöông 5.370m] ñeán chôï Laõo Vaên; 2.344 taàm [töông ñöông 6.000m]ñeán chôï Laõo Sanh, 2.690 taàm [töông ñöông 6.886m] ñeán raïch Tra vaø raïchThuoäc Laõng roài chaûy ra soâng lôùn Vuõng Guø [Vaøm Coû]”.(3) Do ñöôøng raïch cong queo phöùc taïp nhö vaäy, khoaûng giöõa laïi coù choã giaùpnöôùc neân phaàn ngoïn raïch Kyø Hoân thöôøng bò caïn laáp, giao thoâng khaù khoù khaên.Ñaõ vaäy, chôï Gaïo laïi chæ naèm ôû moät nhaùnh (phía ñoâng) raïch Kyø Hoân neân chæ laømoät chôï nhoû, theo ñòa baï Minh Maïng naêm 1836 thì thuoäc thoân Bình Phöông[Phang],(4) xöù Goø Keát [Keát Khö], toång Hoøa Haûo, huyeän Kieán Hoøa, tænh ÑònhTöôøng. Vì chæ laø chôï nhoû neân trong muïc “Thò ñieám” cuûa saùch Ñaïi Nam nhaátthoáng chí khoân ...