Báo cáo nghiên cứu khoa học Mối thân tình giữa Đông các đại học sĩ Cao Xuân Dục và Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - Thân sinh Bác Hồ

Những thập niên cuối thế kỷ XIX, trong lòng xã hội Việt Nam đã có “xáo trộn” tư tưởng đạo đức “Vua - Tôi” (quân với thần), “Bằng - Hữu”, ở hoàn cảnh đó các nho sĩ xứ Nghệ vẫn giữ được khí tiết mình chính là lòng yêu nước thương dân và mối thân tình sâu nặng với các danh sĩ. Bài viết này, người viết đưa ra những gợi mở về mối thân tình giữa Đông các đại học sĩ Cao Xuân Dục với Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - thân sinh Bác Hồ, để độc giả...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " Mối thân tình giữa Đông các đại học sĩ Cao Xuân Dục và Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - Thân sinh Bác Hồ" Mối thân tình giữa Đông các đại học sĩ Cao Xuân Dục và Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - Thân sinh Bác HồNhững thập niên cuối thế kỷ XIX, trong lòng xã hội Việt Nam đã có “xáo trộn” tưtưởng đạo đức “Vua - Tôi” (quân với thần), “Bằng - Hữu”, ở hoàn cảnh đó các nhosĩ xứ Nghệ vẫn giữ được khí tiết mình chính là lòng yêu nước thương dân và mốithân tình sâu nặng với các danh sĩ. Bài viết này, người viết đưa ra những gợi mởvề mối thân tình giữa Đông các đại học sĩ Cao Xuân Dục với Phó bảng NguyễnSinh Sắc - thân sinh Bác Hồ, để độc giả được biết thêm. Những thập niên cuối thế kỷ XIX, trong lòng xã hội Việt Nam đã có “xáotrộn” tư tưởng đạo đức “Vua - Tôi” (quân với thần), “Bằng - Hữu”, ở hoàn cảnhđó các nho sĩ xứ Nghệ vẫn giữ được khí tiết mình chính là lòng yêu nước thươngdân và mối thân tình sâu nặng với các danh sĩ. Bài viết này, người viết đưa ranhững gợi mở về mối thân tình giữa Đông các đại học sĩ Cao Xuân Dục với Phóbảng Nguyễn Sinh Sắc - thân sinh Bác Hồ, để độc giả được biết thêm. Về con người, sự nghiệp của Cao Xuân Dục và Nguyễn Sinh Sắc đã đượcsách, báo giới thiệu nên trong bài viết này tác giả chỉ tập trung chính vào nội dung.Mối thân tình sâu sắc giữa Cao Xuân Dục với phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - thânsinh của Bác Hồ, đặc biệt là thời kỳ ở Huế. Cao Xuân Dục chính là bạn thân vớicụ Hoàng Xuân Đường - người thầy - người cha vợ của ông Nguyễn Sinh Sắc. Vìthế Cao Xuân Dục đã biết ông Nguyễn Sinh Sắc từ buổi thiếu thời, cụ rất mến tàinăng và ý chí của Nguyễn Sinh Sắc. Năm 1895 Nguyễn Sinh Sắc vào Huế dự khoathi Hội. Ông Sắc thi đồng khoa với Cao Xuân Tiếu con trai của Cao Xuân Dục, Tếtửu Quốc sử quán. Nhiều tài liệu của Nguyễn Đắc Xuân và nhà văn Sơn Tùng đãkhẳng định chính Cao Xuân Dục đã giúp cho Nguyễn Sinh Sắc chút ít tiền bạc ănđường vào kinh thi. Trong kỳ thi khoa Ất Mùi (năm 1895) Cao Xuân Tiếu - contrai Cao Xuân Dục đậu phó bảng còn Nguyễn Sinh Sắc thì bảng vàng chưa chịughi tên. Được tin này, cụ Cao rất tiếc cho Nguyễn Sinh Sắc, vì từ lâu cụ đã rất mếntài năng của Nguyễn Sinh Sắc. Thời gian sau khi thi hỏng, chính Cao Xuân Dục vàcon trai của cụ đã trở thành nguồn động viên quan trọng đối với Nguyễn Sinh Sắc.Nguyễn Sinh Sắc đã ở trong nhà Cao Xuân Dục cùng với Cao Xuân Tiếu một thờigian. Có lần dường như nhận thấy sự lo âu và ái ngại của Nguyễn Sinh Sắc, CaoXuân Tiếu đã nói với bạn: “Anh cứ tự nhiên cho - thầy tôi vốn là bạn của cụ Tú ở Hoàng Trù. Nhữngngười Nghệ nhà nghèo có chí hướng học hành thầy tôi còn cho học điền, còn giúpphương tiện vào kinh theo đòi bút nghiên, huống chi anh là rể cụ Tú”(1). Chính Cao Xuân Dục là người đã khuyên Nguyễn Sinh Sắc vào kinh họctiếp vì trong kinh có nhiều sách vở để mở mang kiến thức. Ông Nguyễn Sinh Sắcrất muốn được tiếp tục học ở kinh, đặc biệt là khi nhìn thấy những tủ sách hấp dẫncủa gia đình Cao Xuân Dục. Nhưng ông Sắc rất ái ngại vì công việc nhà không thểđể cho một mình bà Hoàng Thị Loan gánh vác. Cụ Cao Xuân Dục đã tạo điều kiệngiúp Nguyễn Sinh Sắc vượt qua khó khăn này. Cụ Cao đã từng nói với NguyễnSinh Sắc:- “Bác sẽ xin cho cháu vào học trường Giám để hàng tháng có học bổng, đỡ mộtphần chi tiêu ăn học. Còn cái gia đình nặng nề của cháu, nếu cần cháu đưa vàokinh luôn. Ở đây cô ấy sẽ lo việc nhà và nuôi dạy con. Còn cháu, với cái bằng cửnhân, ngoài giờ học ở Giám, các nhà quan thiếu gì nơi để cháu cho chữ kiếm lợicung cấp cho gia đình”(2). Rồi cụ còn nói mình là bạn cụ Tú. Cụ Tú mất rồi thì cụ Cao sẽ có tráchnhiệm với Nguyễn Sinh Sắc. Cụ dặn dò Nguyễn Sinh Sắc về quê đưa vợ con vào,có khó khăn gì cứ nói Cao Xuân Tiếu giúp đỡ. Nghe những lời đó dường nhưNguyễn Sinh Sắc cảm thấy mình gặp may mắn vì có “quý nhân phù trợ”. Một thờigian sau, Nguyễn Sinh Sắc đã đưa vợ và hai con trai vào Huế. Và Bác Hồ kính yêucủa chúng ta đã có một thời niên thiếu ở kinh đô Huế. Chính mảnh đất này đã cómột ảnh hưởng nhất định trong việc hình thành tư tưởng yêu nước và cách mạngcủa Bác. Cũng tại Huế, cụ Cao Xuân Dục đã có mối liên hệ tình cảm sâu sắc vớigia đình ông Nguyễn Sinh Sắc - thân sinh của Bác Hồ. Theo Nguyễn Đắc Xuân trong “Thời niên thiếu của Bác Hồ ở Huế”, giađình Nguyễn Sinh Sắc vào Huế đã ở tạm trong nhà một người cùng quê, ngaytrước Đô sát viện. Viện này ở bên bức tường phía tây Quốc Tử Giám - nơi CaoXuân Dục làm việc. Sau này người ta nói đó chính là nhà cụ Cao Xuân Dục. Còntrong tài liệu của nhà văn Sơn Tùng thì Cao Xuân Tiếu đã mua ngôi nhà của mộtông lính “khố vàng” cho Nguyễn Sinh Sắc để ông Sắc đưa vợ con vào ở đó. Nhìnchung, các tài liệu đó đều cho thấy sự quan tâm sâu sắc của những người trong giađình họ Cao đến gia đình Nguyễn Sinh Sắc khi ở Huế. Cao Xuân Tiếu vì thôngcảm với khó khăn của bạn nên nhờ thân sinh là Cao Xuân Dục can thiệp choNguyễn Sinh Sắc được vào học ở Giám, trường Đại học độc nhất vô nhị ở ViệtNam hồi đó. Vào học Quốc Tử Giám phải là con quan đại thần mà ông Sắc chỉ làcon một người bình thường. Cụ Cao Xuân Dục phải can thiệp cho vì lúc đó cụđang là Thượng thư bộ Học và là Tế tửu Quốc Tử Giám. Theo nhà văn Sơn Tùng“gia đình Bác Hồ sống được ở Huế, đứng được ở Huế và tiếp cận được những vấnđề văn hóa đều nhờ có cụ Cao Xuân Dục… Cao Xuân Dục có ân nghĩa lớn đối vớithân sinh Bác Hồ…”(3). Cũng chính nhà văn Sơn Tùng - con người dường như dành cả cuộc đờimình cho việc nghiên cứu về Bác Hồ, trong một lần “hầu rượu” bác Nguyễn SinhKhiêm - anh cả Bác Hồ (năm 1948) đã được nghe bác Khiêm kể lại chuyện CaoXuân Dục “vớt” cho Nguyễn Sinh Sắc đậu Phó bảng. Bác Nguyễn Sinh Khiêm đãnói với nhà văn Sơn Tùng rằng: “Khoa thi Hội năm Tân Sửu (1901) nếu không có cụ Cao Xuân Dục toạ vịchánh chủ khảo để phúc khảo thì bác Phan Chu Trinh và phụ thân bác bị đánhhỏng lần nữa”(4). Khoa thi Hội năm Tân Sửu (1901) Cao Xuân Dục ...