Báo cáo nghiên cứu khoa học NHỮNG NGHI VẤN LỊCH SỬ VỀ TRIỀU ĐẠI QUANG TRUNG

Đầu thế kỷ thứ XX, ngành sử học Việt Nam có một bước ngoặt lớn. Lần đầu tiên, một bộ quốc sử với tên là Việt Nam sử lược (VNSL) của nhà giáo Trần Trọng Kim, được biên soạn tương đối khoa học, tuy ngắn gọn nhưng đến nay nhiều nhà nghiên cứu vẫn đánh giá là một bộ sách có giá trị “qua thử thách của thời gian và sự mến mộ của độc giả”.(1) Ngoài nội dung tuy giản lược nhưng khá đầy đủ, Lệ Thần Trần Trọng Kim lại có thêm những phần nghị luận...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " NHỮNG NGHI VẤN LỊCH SỬ VỀ TRIỀU ĐẠI QUANG TRUNG " 3Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (85) . 2011 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ NHÖÕNG NGHI VAÁN LÒCH SÖÛ VEÀ TRIEÀU ÑAÏI QUANG TRUNG Nguyeãn Duy Chính* Ñaàu theá kyû thöù XX, ngaønh söû hoïc Vieät Nam coù moät böôùc ngoaët lôùn. Laànñaàu tieân, moät boä quoác söû vôùi teân laø Vieät Nam söû löôïc (VNSL) cuûa nhaø giaùoTraàn Troïng Kim, ñöôïc bieân soaïn töông ñoái khoa hoïc, tuy ngaén goïn nhöngñeán nay nhieàu nhaø nghieân cöùu vaãn ñaùnh giaù laø moät boä saùch coù giaù trò “quathöû thaùch cuûa thôøi gian vaø söï meán moä cuûa ñoäc giaû”.(1) Ngoaøi noäi dung tuygiaûn löôïc nhöng khaù ñaày ñuû, Leä Thaàn Traàn Troïng Kim laïi coù theâm nhöõngphaàn nghò luaän khuùc chieát, ñöa ra ñöôïc nhöõng laäp tröôøng minh baïch ñingöôïc haún vôùi chuû tröông cuûa trieàu ñình nhaø Nguyeãn luùc baáy giôø, coù theå noùilaø moät cuoäc caùch maïng trong tö töôûng hoïc thuaät. Môû ñaàu chöông XI vieát veà “Nhaø Nguyeãn Taây-Sôn”, taùc giaû ñaõ daønh rahai trang phaân tích veà leõ “chính thoáng” vaø “nguïy trieàu” ñeå baùc boû quan nieämtrong hôn 100 naêm qua luùc naøo cuõng coi Taây Sôn laø moät boïn giaëc, chæ vì caùitoäi ñaõ choáng laïi chuùa Nguyeãn. Ñoaïn môû ñaàu ñoù vaãn ñöôïc coi nhö lôøi bieän hoäñanh theùp maø haàu heát nhöõng ngöôøi ñoïc söû ñeàu chaáp nhaän. Theá nhöng toång keát laïi trong gaàn 40 trang vieát veà trieàu ñaïi Taây Sônkhoâng phaûi khoâng coù nhöõng khuyeát ñieåm. Taùc giaû VNSL ñaõ söû duïng laãn loänchính söû vaø daõ söû, keå caû tieåu thuyeát vôùi nhieàu chi tieát khoâng ñöôïc kieåm chöùngtaïo thaønh moät neáp suy nghó raát khoù goät röûa cho ngöôøi ñi sau. Theo chaân LeäThaàn Traàn Troïng Kim, nhöõng taùc giaû nghieân cöùu veà thôøi ñaïi Taây Sôn cho tôùinay vaãn khoâng taùch rôøi vaên baûn ngoaïi söû ra khoûi taøi lieäu nghieân cöùu. Vôùi kinh nghieäm töï thaân veà nhöõng nguïy taïo vaø boùp meùo lòch söû raáttinh vi ñaõ chöùng kieán trong vaøi chuïc naêm qua, nhieàu chi tieát trong taøi lieäucuûa trieàu Nguyeãn vieát veà ñoái phöông caàn ñaët vaøo khu vöïc “toàn nghi” phaûiñoái chieáu kyõ löôõng tröôùc khi söû duïng. Ñoù laø nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa nhöõngsuy nghó trong baøi naøy. Teân vua Quang Trung laø gì? Theo söû, teân oâng laø Nguyeãn Hueä hay Nguyeãn Vaên Hueä [Ñaïi Namchính bieân lieät truyeän (LT) XXX, tr. 17a], khi xin phong vöông thì ñoåi teânlaø Nguyeãn Quang Bình [LT XXX, tr. 37b]. Ñeán gaàn ñaây, nhieàu ngöôøi laïi choraèng oâng coøn coù nhöõng teân tuïc khaùc nhö Hoà Thôm, chuù Ba Thôm... Nhöõngchi tieát ñoù khoâng coù chöùng côù gì chaéc chaén. Ngöôøi Vieät Nam thöôøng khoâng chæ coù moät teân nhaát ñònh maø coù teângoïi haøng ngaøy noâm na vaø teân chöõ ñeå ghi treân giaáy tôø. Nhieàu ngöôøi vì lyùdo thi cöû hay chính trò cuõng ñoåi teân, ñoåi hoï khieán ngöôøi khoâng quen chaúngcoøn bieát ñaâu laø teân thaät, ñaâu laø bí danh. Vieäc Nguyeãn Hueä ñoåi teân thaønh* California, Hoa Kyø.4 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (85) . 2011Nguyeãn Quang Bình khi giao thieäp vôùi nhaø Thanh ñöôïc sao cheùp theo söûtrieàu Nguyeãn moät caùch maùy moùc. Coù ngöôøi coøn cho raèng ñaây chæ laø teân giaûtheo thoâng leä cuûa caùc ñôøi vua tröôùc khi lieân laïc vôùi Trung Hoa. Thöïc ra teân Nguyeãn Quang Bình hay Nguyeãn Vaên Bình ñaõ xuaát hieän ôûnhöõng taøi lieäu coù cô sôû tröôùc khi Nguyeãn Hueä xin phong vöông: 1. Theo Phuû bieân taïp luïc (PBTL) do Leâ Quyù Ñoân (1726-1784) soaïn naêmCaûnh Höng 37 (1776) thì “Vieäp Quaän-coâng coøn cho em Nguyeãn-vaên-Nhaïc laøNguyeãn-vaên-Bình (veà sau laø vua Quang-trung) laøm chöùc Töôùng-quaân Tieàn-phong”(2) (naêm AÁt Vò 1775) [Nguyeân vaên: 曄公復許...授其弟文平(後爲光中)爲先鋒將軍)] (PBTL quyeån I, tr. 49).(3) 2. Theo moät tôø bieåu cuûa Nguyeãn Hueä gôûi leân vua Caøn Long giöõa naêmMaäu Thaân [1788] khi oâng sai quan traán thuû Vaên Uyeân (文淵) laø Hoaøng ÑìnhCaàu (黃廷球) vaø Nguyeãn Ñình Lieãn (阮廷璉) ñem leã vaät ñi tieán coáng cuõng ñaõkyù teân laø Nguyeãn Quang Bình (阮光平).(4) Hai taøi lieäu naøy ñeàu ñöôïc vieát tröôùc khi Nguyeãn Hueä leân ngoâi hoaøngñeá, do ñoù chaéc chaén khoâng phaûi ñeå ñeán khi xin caàu phong oâng môùi ñoåi teânthaønh Nguyeãn Quang Bình. Moät chöùng côù khaùc cuõng caàn xem xeùt. Khi Nguyeãn Hueä ra Baéc, oângñöôïc vua Thaùi Ñöùc phong laø Bình Vöông. Tröôùc ñaây caùc taøi lieäu goïi oâng laøBaéc Bình Vöông nhöng trong caùc thö töø gôûi Nguyeãn Thieáp thì oâng töï xönglaø Ñaïi nguyeân soaùi Toång quoác chính Bình Vöông [Ñaïi nguyeân soaùi kieâmnhieäm Quoác chính Bình Vöông]. Chöõ Baéc trong töôùc hieäu naøy chaéc laø dongöôøi ngoaøi theâm vaøo chöù khoâng phaûi nguyeân thuûy trong töôùc vò. Cuõng vìtheá maø Giaùo sö Hoaøng Xuaân Haõn cuõng ñaõ nhaàm, töôûng oâng ñöôïc phong laømChính Bình Vöông [thöïc ra chöõ chính laø nhieäm vuï Toång quoác chính - lo heátmoïi vieäc haønh chaùnh]. Caùc chuùa Trònh, chuùa Nguyeãn cuõng duøng töôùc vöôngmoät chöõ laø vöông vò cao quyù nhaát. Moät thoâng leä ñôøi Leâ vaø caû ñôøi Nguyeãnsau naøy laø caùc töôùc hieäu thöôøng duøng teân cuûa chính ngöôøi ñoù chaúng haïn nhöMinh Vuõ haàu Vuõ Ñình Minh, Hieäp Ñöùc haàu Nguyeãn Phuùc Hieäp, Kyû Thieänhaàu Traàn Vaên Kyû...(5) Vieäc Nguyeãn Quang Bình ñöôïc phong laø Bình Vöôngcoù theå cuõng theo taäp tuïc ñoù. Vaäy teân Hueä do ñaâu maø coù? Theo chuùng toâi, Hueä laø teân thoâng tuïc goïi haøng ngaøy, thuoäc loaïi tieåudanh hay nhuõ danh [teân goïi luùc coøn beù] coù theå thaân maät nhöng khoâng ñöôïcduøng vôùi yù nghóa kính troïng.(6) Söû nhaø Nguyeãn khi cheùp veà vua Quang Trungcoù chuû taâm haï thaáp, töø caùch goïi xaùch meù ñeán choã xuyeân taïc(7) neân thöôø ...