Báo cáo nghiên cứu khoa học TÌM HIỂU MỘT SỐ GIÁ TRỊ ĐẶC TRƯNG CỦA VƯỜN CHÙA HUẾ

“Tìm hiểu bản sắc văn hóa Huế không thể không tìm hiểu những vấn đề liên quan đến Phật giáo”(1) trong đó có di sản vườn chùa. Vườn chùa Huế với những đặc trưng về lịch sử hình thành, kiến trúc và cảnh quan, đã trở thành một trong những nhân tố quan trọng tạo nên “khu vườn Huế” trọn vẹn và hoàn chỉnh. Bên cạnh vẻ uy nghi, quan cách của vườn ngự ở cung điện, lăng tẩm, không gian ấm cúng, thân thiết của vườn phủ đệ hay dân gian, là khoảng tĩnh tại, thanh thoát...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " TÌM HIỂU MỘT SỐ GIÁ TRỊ ĐẶC TRƯNG CỦA VƯỜN CHÙA HUẾ "16 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 TÌM HIEÅU MOÄT SOÁ GIAÙ TRÒ ÑAËC TRÖNG CUÛA VÖÔØN CHUØA HUEÁ Lê Anh Tuấn* I. Ñaët vaán ñeà “Tìm hieåu baûn saéc vaên hoùa Hueá khoâng theå khoâng tìm hieåu nhöõng vaánñeà lieân quan ñeán Phaät giaùo”(1) trong ñoù coù di saûn vöôøn chuøa. Vöôøn chuøa Hueávôùi nhöõng ñaëc tröng veà lòch söû hình thaønh, kieán truùc vaø caûnh quan, ñaõ trôûthaønh moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng taïo neân “khu vöôøn Hueá” troïnveïn vaø hoaøn chænh. Beân caïnh veû uy nghi, quan caùch cuûa vöôøn ngöï ôû cungñieän, laêng taåm, khoâng gian aám cuùng, thaân thieát cuûa vöôøn phuû ñeä hay daângian, laø khoaûng tónh taïi, thanh thoaùt cuûa nhöõng ngoâi vöôøn chuøa. Bôûi noùkhoâng chæ laø khoâng gian thuaàn tuùy giöõa caûnh quan vaø kieán truùc, vöôøn chuøaHueá vôùi nhöõng neùt ñaëc thuø veà giaù trò vaên hoùa-lòch söû, ñaõ trôû thaønh moät disaûn quan troïng cuûa Hueá. Trong ñôøi soáng Hueá ñöông ñaïi, vöôøn chuøa cuõng laø moät yeáu toá quan troïnglaøm neân göông maët thaønh phoá di saûn vôùi khoâng gian taâm linh ñaëc thuø. Hìnhaûnh veà moät “thaønh phoá vöôøn” thanh bình vaø traàm maëc ñang ngaøy moät ñeïphôn trong loøng du khaùch bôûi nhöõng “ngoâi vöôøn chuøa - vöôøn taâm linh”. Hônnöõa, chuøa Hueá xöa nay vaãn laø “nôi choán ñi veà” cuûa khoâng chæ ñaïo höõu, Phaät töûmaø caû khaùch thaäp phöông thöôûng laõm caûnh chuøa hay chieâm baùi. Vì theá, tìmhieåu nhöõng ngoâi chuøa Hueá cuõng chính laø tìm veà moät phaàn quan troïng laøm neânñôøi soáng vaên hoùa-xaõ hoäi xöù naøy: khoâng gian vaên hoùa taâm linh. II. Caûnh quan chuøa Hueá, nhöõng giaù trò neàn taûng 1. Hueá, thaønh phoá cuûa nhöõng khu vöôøn Quaù trình hoäi tuï vaø giao löu trong vai troø laø thuû phuû vaø kinh ñoâ cuûamoät giai ñoaïn lòch söû ñaëc bieät ñaõ taïo neân nhieàu neùt ñaëc tröng trong ñôøi soángkinh teá, vaên hoùa vaø xaõ hoäi vuøng Thuaän Hoùa, trong ñoù di saûn “vaên hoùa nhaøvöôøn” laø moät phaàn quan troïng. Vì vaäy, coù nhieàu yù kieán cho raèng, noùi ñeánngoaïi hình cuûa Hueá, ñieàu tröôùc nhaát phaûi ñeà caäp laø thaønh phoá cuûa nhöõng“ñaïi hoa vieân”, cuûa “nhaø vöôøn”.(2) Söï keát hôïp giöõa kieán truùc (ngoâi nhaø) vaø caûnh quan (khu vöôøn) moät caùchduïng yù theo phong caùch Hueá vôùi nhöõng ñaëc tröng veà loaïi hình, caáu truùc, boácuïc khoâng gian… ñaõ hình thaønh neân khaùi nieäm “Nhaø vöôøn Hueá”. Nhaø vöôønkhoâng phaûi laø moät loaïi hình rieâng cuûa baát cöù nôi naøo. Tuy nhieân, nhaø vöôønôû Hueá - moät quaàn theå bao goàm kieán truùc nhaø röôøng truyeàn thoáng vaø caûnhquan ñaëc thuø trong moái quan heä töông hoã - laø moät khoâng gian sinh thaùi -kinh teá - vaên hoùa mang ñaäm saéc thaùi rieâng.(3) Quan nieäm “troàng moät caây,xaây moät am”, cho thaáy ngöôøi Hueá noùi chung raát coi troïng vieäc troàng vaø chaêmsoùc caây. “Caây coái laø moät vaán ñeà khaù quan troïng trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi Phaân vieän Vaên hoùa Ngheä thuaät Vieät Nam taïi Hueá.* 17Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010Hueá xöa”,(4) gaén vôùi caùc quan nieäm taâm linh nhö toái kî chaët caây, nhaát laø caâycoå thuï; khoâng bao giôø ñeå caây gaõy ngoïn trong vöôøn, tröôùc saân; khi trong nhaøcoù ngöôøi maát, hoï buoäc vaøo caây daûi baêng traéng nhö moät hình thöùc ñeå tang… Khaùi nieäm “nhaø vöôøn Hueá” khoâng chæ bao goàm caùc gia vieân cuûa giôùithöôïng löu, phuû ñeä cuûa baäc quan laïi, maø coøn laø cung ñieän, laêng taåm, vaø chuøachieàn. Hôn nöõa, khaùi nieäm naøy coøn ñöôïc môû roäng trong moät heä nhaø vöôønña daïng vaø phoå bieán, töø nhöõng khu vöôøn ôû trung taâm (vöôøn ngöï, vöôøn laêng,vöôøn phuû ñeä, vöôøn chuøa, vöôøn nhaø) ñeán vuøng ven (vöôøn caùt noäi ñoàng, vöôønñoài, vöôøn röøng) laø ñoái töôïng khaûo saùt, khaùi quaùt thaønh ñaëc tröng vöôøn vaønhaø vöôøn Hueá so vôùi nôi khaùc.(5) Trong caùc loaïi hình vöôøn Hueá, vöôøn chuøa coù nhöõng khaùc bieät so vôùivöôøn phuû, vöôøn ngöï hay vöôøn laêng. Caûnh quan chuøa Hueá coù moät lòch söû rañôøi vaø ñònh hình gaén chaët vôùi Phaät giaùo. Traûi qua caùc thôøi kyø, töø thaûo amñeán caùc ngoâi ñaïi töï laø söï chuyeån bieán töø “vöôøn taïp” naëng chaát töï nhieân sang“vöôøn caûnh” mang tính chæn chu. Trong toång theå caûnh quan, söï hoøa ñieäu cuûaheä thoáng cung ñieän, ñeàn ñaøi, mieáu maïo, phuû ñeä, laêng taåm, chuøa chieàn, nhaøcöûa… ñaõ taïo neân moät “quaàn theå kieán truùc caûnh quan” hoaøn myõ, vöôøn chuøagoùp maët vôùi moät saéc thaùi ñaëc bieät cuûa khoâng gian thieàn vôùi söï tónh taïi, bìnhdò vaø aám aùp. 2. Hình aûnh vöôø ...