Báo cáo nghiên cứu khoa học TRAO ĐỔI SUY NGHĨ THÊM VỀ CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP XÂM LƯỢC Ở NAM KỲ NỬA SAU THẾ KỶ XIX

Việc nghiên cứu lịch sử cận đại Việt Nam nửa sau thế kỷ XIX còn chứa đựng nhiều sai lạc và ngộ nhận. Có những sai lạc do vô tình, có những ngộ nhận do thiên kiến, có dụng tâm. Về loại thứ nhất, có thể nêu trường hợp “Chiếu Cần vương” của vua Hàm Nghi là một thí dụ. Vua thì có thể ban bố nhiều văn bản khác nhau: chiếu, dụ, sắc, chỉ... Mỗi loại có những thể thức văn bản khác nhau. Ví dụ mở đầu một tờ chiếu bao giờ cũng là cụm từ: Thừa...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " TRAO ĐỔI SUY NGHĨ THÊM VỀ CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP XÂM LƯỢC Ở NAM KỲ NỬA SAU THẾ KỶ XIX " 95 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 TRAO ÑOÅI SUY NGHÓ THEÂM VEÀ CAÙC CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG PHAÙP XAÂM LÖÔÏC ÔÛ NAM KYØ NÖÛA SAU THEÁ KYÛ XIX Trần Viết Ngạc* Vieäc nghieân cöùu lòch söû caän ñaïi Vieät Nam nöûa sau theá kyû XIX coøn chöùañöïng nhieàu sai laïc vaø ngoä nhaän. Coù nhöõng sai laïc do voâ tình, coù nhöõng ngoänhaän do thieân kieán, coù duïng taâm. Veà loaïi thöù nhaát, coù theå neâu tröôøng hôïp “Chieáu Caàn vöông” cuûa vua HaømNghi laø moät thí duï. Vua thì coù theå ban boá nhieàu vaên baûn khaùc nhau: chieáu,duï, saéc, chæ... Moãi loaïi coù nhöõng theå thöùc vaên baûn khaùc nhau. Ví duï môû ñaàumoät tôø chieáu bao giôø cuõng laø cuïm töø: Thöøa thieân höng vaän, Hoaøng ñeá chieáuvieát... hoaëc Phuïng thieân thöøa vaän, Hoaøng ñeá chieáu vieát...(1) Ñoái vôùi duï, môûñaàu baèng hai chöõ ñôn giaûn: Duï vieát... Theá nhöng ít ai nhaän ra söï maâu thuaãntrong nhan ñeà vaø noäi dung vaên baûn cuûa baûn vaên quan troïng naøy. Caùc taùc giaû saùch Thô vaên yeâu nöôùc nöûa sau theá kyû XIX (Nxb Vaên hoïc,Haø Noäi, 1970) in vaên baûn naøy vôùi nhan ñeà Chieáu Caàn vöông nhöng khoânglöu taâm ñeán chöõ ñaàu laø Duï (trang 463). Cuõng töø moät nguoàn tö lieäu duy nhaátlaø Trung-Phaùp chieán tranh tö lieäu, Leâ Thöôùc ñaõ dòch vaø in trong phaàn phuïluïc cuoán Baøi ngoaïi lieät truyeän cuûa Phan Troïng Möu döôùi nhan ñeà “ChieáuCaàn vöông cuûa vua Haøm Nghi” vôùi hình thöùc môû ñaàu vaên baûn laø “Duï raèng...” Duï, hay Duï vieát laø hình thöùc môû ñaàu cuûa moät duï (saéc leänh cuûa vua),chöa bao giôø laø môû ñaàu cuûa chieáu (tuyeân caùo, thoâng baùo cho toaøn daân),(2) nhöñaõ trình baøy ôû treân. Caùc nguoàn tö lieäu goác ñeàu khaúng ñònh laø duï nhö ÑaïiNam thöïc luïc (“Duï Thieân haï caàn vöông, “Duï Caàn vöông”), Daäu Tuaát nieângian phong hoûa kyù söï, Ñaïi loaïn naêm AÁt Daäu: “Toân Thaát Thuyeát laùnh thaân troán khoûe Toáng duï ra giuïc hoái thaân haøo” (Daäu Tuaát nieân gian...) “Duï Haøm Nghi môùi toáng ñaït caùc nôi, Möu Toân Thuyeát ñaõ veõ baøy ñuû loái.” (Ñaïi loaïn naêm AÁt Daäu) Trong baøi vieát ngaén naøy chuùng toâi chæ giôùi haïn veà nhöõng sai laïc khivieát veà caùc cuoäc khaùng chieán ôû Nam Kyø nöûa sau theá kyû XIX: - Truyeàn thuyeát “Tröông Ñònh ñeà côø”. - Baøi thô “Ngöï cheá” ñöôïc moät soá nhaø nghieân cöùu cho laø cuûa vua Töï Ñöùc. - Caùc cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû Nam Kyø maø tieâu bieåu laø cuoäc Thaønh phoá Hoà Chí Minh.*96 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009khaùng chieán cuûa Tröông Ñònh, Nguyeãn Höõu Huaân, Nguyeãn Trung Tröïc coùchoáng laïi trieàu ñình nhaø Nguyeãn khoâng? 1. Truyeàn thuyeát “Tröông Ñònh ñeà côø Phan Laâm maïi quoác, trieàu ñìnhkhí daân” laø khoâng ñaùng tin. Duø ñaõ coù keát luaän cuûa cuoäc hoäi thaûo veà Phan Thanh Giaûn naêm 1994 ôûVónh Long raèng söï kieän Tröông Ñònh ñeà côø “Phan Laâm maïi quoác, trieàu ñìnhkhí daân” laø khoâng ñaùng tin, trong toïa ñaøm veà Phan Thanh Giaûn naêm 2003taïi TPHCM vaãn coù nhieàu dieãn giaû duøng söï kieän naøy nhö chöùng cöù ñeå keát toäiPhan Thanh Giaûn.(3) Ngay khi daãn caâu naøy, caùc taùc giaû cuõng duøng sai chöõ. Vuõ Ngoïc Khaùnh goïi oânglaø keû “maõi quoác” (baùn nöôùc) (Sic).(4) Thöïc ra maõi 買laø mua, maïi 賣 môùi laø baùn. Neáu quaû thaät coù söï kieän ñeà côø nhö treân, caâu hoûi ñaët ra laø taïi sao: - Caùc taøi lieäu goác nhö Laõnh binh Tröông Ñònh truyeän cuûa Nguyeãn Thoâng,Chaâu baûn trieàu Nguyeãn veà Tröông Ñònh,(5) truyeän Tröông Ñònh trong ÑaïiNam chính bieân lieät truyeän ñeàu khoâng heà ghi nhaän söï kieän naøy. - Coøn coù theå daãn caùc söï kieän phaûn chöùng nhö vua Töï Ñöùc ñaõ ra leänhcaáp tuaát cho vôï Tröông Ñònh vaø cho laäp ñeàn thôø Tröông Ñònh ôû Bình Sôn,Quaûng Ngaõi. Vieäc tieåu söû Tröông Ñònh ñöôïc ñöa vaøo Ñaïi Nam chính bieân lieättruyeän cuõng minh chöùng Tröông Ñònh khoâng choáng laïi trieàu ñình. Vua Töï Ñöùc cuõng ñaõ phaùi Ñoã Thuùc Trình vaøo Nam ñeå bí maät khuyeánkhích vaø uûng hoä caùc cuoäc khaùng Phaùp. Khi Phan Thanh Giaûn yeâu caàu vuaTöï Ñöùc xuoáng duï yeâu caàu Tröông Ñònh giaûi binh, chính Töï Ñöùc ñaõ baûo PhanThanh Giaûn raèng söï phaûn khaùng cuûa Tröông Ñònh coù lôïi cho möu ñoà khoâiphuïc laïi giang sôn cuûa trieàu ñình! Chính vua Töï Ñöùc ñaõ sai thò veä Thi ñemmoät kim khaùnh taëng cho Tröông Ñònh.(6) Ngöôøi ñöông thôøi hieåu Tröô ...