Báo cáo nghiên cứu khoa học VĂN HÓA VÀ LỐI SỐNG ĐÔ THỊ HUẾ - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Nói đến văn hóa và lối sống đô thị, trước hết là nói đến các nhân tố tạo nên dấu ấn đặc trưng của đô thị. Đó là những nhân tố về cảnh quan tự nhiên, về lịch sử, con người, đặc trưng văn hóa truyền thống của vùng đất. Những nhân tố đó hòa quyện với nhịp sống của nền công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tạo nên dấu ấn đặc trưng của văn hóa lối sống đô thị. Huế - thành phố thơ mộng nằm bên bờ sông Hương; đối với vùng đất nơi đây, Quốc Sử...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " VĂN HÓA VÀ LỐI SỐNG ĐÔ THỊ HUẾ - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA " 3 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ VAÊN HOÙA VAØ LOÁI SOÁNG ÑOÂ THÒ HUEÁ - THÖÏC TRAÏNG VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ ÑAËT RA Nguyễn Văn Mạnh* Noùi ñeán vaên hoùa vaø loái soáng ñoâ thò, tröôùc heát laø noùi ñeán caùc nhaân toá taïo neân daáu aán ñaëc tröng cuûa ñoâ thò. Ñoù laø nhöõng nhaân toá veà caûnh quan töï nhieân, veà lòch söû, con ngöôøi, ñaëc tröng vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa vuøng ñaát. Nhöõng nhaân toá ñoù hoøa quyeän vôùi nhòp soáng cuûa neàn coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, taïo neân daáu aán ñaëc tröng cuûa vaên hoùa loái soáng ñoâ thò. Hueá - thaønh phoá thô moäng naèm beân bôø soâng Höông; ñoái vôùi vuøng ñaát nôi ñaây, Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn khi noùi leân lyù do choïn Hueá laøm kinh ñoâ, ñaõ vieát: “nôi mieàn nuùi, mieàn bieån ñeàu hoïp veà, ñöùng giöõa mieàn Nam, mieàn Baéc, ñaát ñai cao raùo, non soâng phaúng laëng, ñöôøng thuûy coù bieån Thuaän An, cöûa Tö Hieàn saâu hieåm, ñöôøng boä coù Hoaønh Sôn, aûi Haûi Vaân chaën ngang, soâng lôùn giaêng phía tröôùc, nuùi cao phuû phía sau, roàng cuoän hoå ngoài, hình theå vöõng chaõi, aáy laø do trôøi ñaát xeáp ñaët, thaät laø thöôïng ñoâ”.(1) Treân vuøng ñaát phong caûnh thô moäng, tröõ tình ñoù, bao theá heä caùc coäng ñoàng daân cö ñaõ taïo döïng neân moät Hueá vôùi nhöõng daáu aán vaên hoùa vaø loái soáng ñoâ thò ñaëc tröng nhaát; nhöõng ñaëc tröng ñoù, theo chuùng toâi laø:(2) - Kieán truùc ñoâ thò Hueá coù truyeàn thoáng treân neàn kieán truùc “taïo caûnh”. Vôùi phong caùch rieâng, quaàn theå kieán truùc kinh thaønh, ñeàn ñaøi, laêng taåm, nhaø cöûa nôi ñaây ñaõ hoøa quyeän vaøo ngoaïi caûnh thieân nhieân thô moäng cuûa soâng suoái, nuùi röøng, baõi ñoài xöù Hueá. Vì theá nhieàu nhaø nghieân cöùu vaên hoùa Hueá ñaõ nhaän xeùt, neáu nhö Ñaø Naüng laø thaønh phoá cuûa ñaù thì Hueá laø thaønh phoá cuûa nhaø vöôøn, laø thaønh phoá coù kieán truùc “taïo caûnh” - thieân nhieân, kieán truùc vaø con ngöôøi hoøa quyeän vaøo nhau. Vôùi caùi nhìn phong thuûy, kinh ñoâ Hueá ñöôïc xaây döïng treân moät ñòa theá nuùi soâng, aâm döông hoøa hôïp, taïo neân moät khoâng gian kieán truùc “taïo caûnh” mang nhieàu trieát lyù saâu xa, huyeàn bí. - Cuõng naèm trong khoâng gian kieán truùc “taïo caûnh”, nhaø vöôøn Hueá ñöôïc coi laø moät neùt vaên hoùa vaät theå truyeàn thoáng ñaëc tröng. Nhaø vöôøn Hueá theå hieän trieát lyù saâu xa cuûa con ngöôøi xöù Hueá: höôùng noäi, suy tö, hoøa quyeän vaøo thieân nhieân, göûi gaém loøng mình vaøo coû caây, hoa laù. Loaïi kieán truùc naøy laáy ngoâi nhaø laøm trung taâm, trong ñoù ngöôøi ta ñaëc bieät chuù yù ñeán keát caáu kieán truùc (chaïm khaéc, taïo daùng tæ mæ, tinh vi, kheùo leùo ñeán möùc ngoâi nhaø trôû thaønh taùc phaåm ñieâu khaéc goã), khoâng gian kieán truùc (ñòa theá, phöông vò, tieàn aùn vaø vöôøn caây taïo caûnh xung quanh nhaø), khoâng gian xaõ hoäi (nhaø nhaát thieát phaûi gian leû, gian giöõa thieát baøn thôø, höông aùn, hoaønh phi, caâu ñoái; coù theå phaân ra gian treân, chaùi treân; gian döôùi, chaùi döôùi…). Hieän nay, ôû Hueá coøn khoaûng * Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Hueá. 4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 200 ngoâi nhaø röôøng lôùn nhoû, trong ñoù coù khoaûng 30 phuû ñeä, phaàn lôùn taäp trung ôû phöôøng Kim Long vaø Vó Daï. - Vaên hoùa vaät theå Hueá coøn ñöôïc theå hieän ôû quaàn theå di tích coá ñoâ. Ñaây laø heä thoáng di tích lòch söû-vaên hoùa vôùi dieän tích treân 500ha, bao goàm thaønh quaùch, cung ñieän, laêng taåm, ñeàn mieáu… Kinh ñoâ Hueá coøn laø nôi hoäi tuï nhöõng giaù trò ñaëc tröng veà caûnh quan, kieán truùc, ngheä thuaät taïo hình ñoäc ñaùo, mang phong caùch ñaëc tröng vaên hoùa Hueá. - Ñaëc tröng tieáp theo cuûa vaên hoùa vaät theå laø söï coù maët vôùi maät ñoä daøy ñaëc caùc chuøa chieàn, nhaø thôø vaø caùc cô sôû thôø töï khaùc, nhö ñieän thôø, ñeàn mieáu... Tröôùc heát, Hueá laø moät trung taâm Phaät giaùo lôùn cuûa caû nöôùc vôùi söï coù maët cuûa nhieàu chuøa chieàn coå, caùch ngaøy nay chöøng vaøi ba theá kyû. Hieän nay, ôû Hueá coù treân 100 chuøa chieàn lôùn nhoû, phaàn nhieàu trong soá ñoù naèm ôû phía taây thaønh phoá - nôi coù nhöõng ñoài thoâng nguùt ngaøn maøu xanh. Ngoaøi ra, ôû Hueá coøn coù 13 nhaø thôø Thieân Chuùa giaùo, 1 thaùnh thaát Cao Ñaøi vaø haøng traêm nhaø thôø, ñeàn mieáu… Ñoù laø nhöõng giaù trò vaên hoùa vaät theå mang daáu aán kieán truùc toân giaùo cuûa con ngöôøi xöù Hueá. - Vaên hoùa vaät theå Hueá coøn laø ñieån hình cuûa söï kheùo leùo, tinh teá caàu kyø. Coù leõ do caùc yeáu toá ñòa-vaên hoùa (phong thuûy höõu tình), ñòa-lòch söû (thuû phuû vaø kinh ñoâ cuûa chuùa Nguyeãn vaø trieàu Nguyeãn) neân Hueá giöõ ñöôïc söï tinh teá, kheùo leùo trong caùc saûn phaåm vaên hoùa cuûa mình, keå caû vaên hoùa cung ñình vaø vaên hoùa daân gian. Ñieàu naøy khoâng chæ bieåu hieän trong vaên hoùa phi vaät theå nhö caùc loaïi hình ca, muùa, nhaïc, caùc loaïi hình ngheä thuaät ñieâu khaéc… maø coøn trong ñôøi soáng vaên hoùa aåm thöïc, trang phuïc Hueá. Noùi ñeán aåm thöïc Hueá, ngöôøi ta noùi ngay ñeán söï kheùo leùo tinh teá ñeán caàu kyø trong caùch aên, cheá bieán vaø baøy bieän moùn aên. Tinh teá laø phaûi aên uoáng nhoû nheï, yù töù, vöøa aên vöøa thöôûng thöùc caùc höông vò khaùc nhau trong moùn aên; caàu kyø vì caùch thöùc cheá bieán vaø baøy bieän moùn aên coâng phu, tæ mæ. GS Ñinh Gia Khaùnh nhaän xeùt: “chuùng ta ngaém moät maâm coã cuûa moät ngöôøi noäi trôï Hueá thì coù caûm giaùc nhö ñang chieâm ngöôõng moät maâm hoa; ôû ñoù ñöôøng neùt caùc loaøi hoa, maøu saéc cuûa chuùng taïo neân söï haøi hoøa kyø laï. Moùn loøng gaø xaøo döùa vôùi gan maøu vaøng, meà maøu tím ...