Báo cáo nghiên cứu khoa học Ý NGHĨA LỄ TẾ GIAO XƯA VÀ NAY

Tế Giao là cuộc lễ tế trời đất, có nguồn gốc từ văn hóa Trung Hoa cổ đại rồi lan truyền sang một số nước trong khu vực. “Giao” là vùng đất bên ngoài kinh thành, người xưa cử hành lễ tế trời ở Nam Giao vào ngày đông chí và tế đất ở Bắc Giao vào ngày hạ chí. (Lý Hồng Phúc (biên tập), Khang Hy tự điển, Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, Thượng Hải, 2005, tr. 1257). Tế Giao được thực hành theo quan niệm và nghi thức Khổng giáo, trong đó, vua được...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " Ý NGHĨA LỄ TẾ GIAO XƯA VÀ NAY " 3 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ YÙ NGHÓA LEÃ TEÁ GIAO XÖA VAØ NAY Phan Thuận Thảo* Teá Giao laø cuoäc leã teá trôøi ñaát, coù nguoàn goác töø vaên hoùa Trung Hoa coåñaïi roài lan truyeàn sang moät soá nöôùc trong khu vöïc. “Giao” laø vuøng ñaát beânngoaøi kinh thaønh, ngöôøi xöa cöû haønh leã teá trôøi ôû Nam Giao vaøo ngaøy ñoângchí vaø teá ñaát ôû Baéc Giao vaøo ngaøy haï chí. (Lyù Hoàng Phuùc (bieân taäp), KhangHy töï ñieån, Haùn ngöõ ñaïi töø ñieån xuaát baûn xaõ, Thöôïng Haûi, 2005, tr. 1257).Teá Giao ñöôïc thöïc haønh theo quan nieäm vaø nghi thöùc Khoång giaùo, trong ñoù,vua ñöôïc xem laø “thieân töû”, ñaïi dieän daân ñeå cuùng teá trôøi ñaát vaø caàu xin ñöôïcban cho phong ñieàu vuõ thuaän, quoác thaùi daân an. ÔÛ Vieät Nam, Teá Giao ñöôïctieáp thu vaø thöïc haønh laàn ñaàu tieân döôùi thôøi Lyù (1010-1225). Chæ rieâng thôøiTraàn khoâng cöû haønh leã Teá Giao, caùc trieàu ñaïi quaân chuû Vieät Nam coøn laïiñeàu coi ñaây laø ñaïi leã vaø cöû haønh nghi leã moät caùch troïng theå. Caùch thöùc TeáGiao thay ñoåi ít nhieàu theo töøng trieàu ñaïi, khi thì phaân teá, khi thì hôïp teácaû trôøi vaø ñaát ôû Nam Giao. Cuoäc leã phaûn aùnh moät caùch ñaày ñuû nhöõng quannieäm, tö töôûng, caùc giaù trò vaên hoùa ngheä thuaät ñaëc tröng cuûa cung ñình VieätNam trong lòch söû. Töø khi cheá ñoä quaân chuû Vieät Nam chaám döùt vaøo naêm 1945, leã Teá Giaomaát ñi lyù do ñeå toàn taïi. Noù khoâng coøn ñöôïc toå chöùc moät caùch chính thöùc vaøquy moâ nhö tröôùc. Gaàn ñaây, leã Teá Giao ñaõ ñöôïc phuïc döïng daàn töøng böôùcvaø ñöôïc giôùi thieäu trong caùc kyø Festival Hueá 2004, 2006, 2008. Baøi vieát naøyñeà caäp ñeán yù nghóa vaên hoùa xaõ hoäi cuûa leã Teá Giao trong xaõ hoäi ngaøy xöa vaøsöï bieán ñoåi cuûa nhöõng yù nghóa aáy trong xaõ hoäi môùi ngaøy nay, töø ñoù, neâu leânmoät vaøi yù kieán nhaèm phuïc vuï toát hôn cho vieäc phuïc hoài vaø toå chöùc cuoäc leãtrong thôøi ñaïi môùi ngaøy nay. 1. YÙ nghóa cuûa leã Teá Giao trong xaõ hoäi quaân chuû ngaøy xöa Leã Teá Giao coù vò theá quan troïng trong xaõ hoäi quaân chuû, coù lòch söû phaùttrieån laâu daøi vaø söùc lan toûa khaù roäng ôû vuøng Ñoâng AÙ do noù mang treân mìnhnhöõng yù nghóa quan troïng nhö sau. Thöù nhaát, leã Teá Giao laø nôi theå hieän roõ quan nieäm, tö töôûng cuûangöôøi xöa veà theá giôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi, ôû ñoù coù caùc quan nieäm veà trôøi, ñaát,thieân töû, thieân haï... vaø nhöõng taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc yeáu toá naøy. Ngöôøixöa cho raèng trôøi laø goác cuûa muoân vaät (Vaïn vaät baûn hoà thieân - Leã kyù), trôøisinh ra muoân vaät (Thieân chi sinh vaät - Trung dung), trôøi coù quyeàn naêng toáithöôïng, ñieàu hoøa vaø chi phoái moïi söï vaät, hieän töôïng trong xaõ hoäi. Trôøi coù vaitroø lôùn ñeán noãi hình thaønh neân caû moät lyù thuyeát veà quyeàn quyeát ñònh cuûatrôøi ñoái vôùi vaïn vaät - thuyeát Thieân meänh. Nhö vaäy, khaùi nieäm “Trôøi” ôû ñaây,ôû moät möùc ñoä naøo ñoù, töông ñoái gaàn vôùi khaùi nieäm “Thöôïng ñeá” trong quannieäm cuûa Thieân Chuùa giaùo. Xeùt treân goùc ñoä trieát hoïc, quan nieäm naøy thuoäcveà khuynh höôùng duy taâm khaùch quan. Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá.*4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Vöøa ñi ñoâi vöøa ñoái laäp vôùi khaùi nieäm “Trôøi” laø khaùi nieäm “Ñaát” nhö moätcaëp trong phaïm truø AÂm-Döông. Neáu trôøi sinh ra muoân vaät thì ñaát laø nôinuoâi döôõng muoân vaät sinh soâi, naûy nôû. Nho giaùo quan nieäm trôøi laø cha, ñaátlaø meï, coøn vua laø con cuûa trôøi (thieân töû), thay maët trôøi ñeå cai trò thieân haï.Thieân töû hay vua laø ngöôøi ñöùng ñaàu ñaát nöôùc, coù quyeàn löïc cao nhaát trongnöôùc ñeå coù theå duy trì traät töï vaø thoáng nhaát cuûa xaõ hoäi, cuûa coäng ñoàng goàmraát nhieàu caù theå, nhieàu thaønh phaàn khaùc nhau quaàn tuï döôùi moät theå cheá,goïi chung laø thieân haï. Caùc thaàn daân trong thieân haï phaûi trung vôùi vua, vôùiquaân quyeàn trong nöôùc; ngöôïc laïi, vua phaûi nhaân ñöùc, khoâng ñöôïc traùi vôùiloøng daân. Nhö vaäy, giöõa vua vaø daân coù moái lieân heä töông thaân. Vua thaytrôøi trò daân, daân phaûi hoaøn toaøn tuaân thuû. Ngöôïc laïi, vua cai trò phaûi theo yùdaân, bôûi vì yù daân cuõng chính laø yù trôøi: “Thieân caêng vu daân, daân chi sôû duïc,thieân taát toøng chi (Trôøi thöông daân, daân muoán ñieàu gì, trôøi cuõng theo). Choneân, muoán bieát meänh trôøi thì haõy xem ôû loøng daân: “Thieân thò töï ngaõ daânthò, thieân thính töï ngaõ daân thính” (Trôøi troâng thaáy, töï ôû daân ta troâng thaáy,trôøi nghe thaáy, töï ôû daân ta nghe thaáy) (Traàn Troïng Kim, Nho giaùo, Boä Giaùoduïc, Trung taâm Hoïc lieäu xuaát baûn, Saøi Goøn, 1971, quyeån Thöôïng, tr. 131).Meänh trôøi vaø yù daân lieân thoâng vôùi nhau, vua phaûi nöông theo yù daân maø thöïchieän meänh trôøi. Saùch Ñaïi hoïc coù caâu: “Daân chi sôû hieáu, hieáu chi; daân chi sôûoá, oá chi. Thöû chi vò daân chi phuï maãu”, töùc laø: phaûi thích caùi thích cuûa daân,phaûi gheùt caùi gheùt cuûa daân. Theá môùi goïi laø cha meï daân. Nhöõng luùc ñaát nöôùcgaëp thieân tai, muøa maøng thaát baùt, daân chuùng chòu caûnh laàm than, vua phaûinhaän traùch nhieäm aáy veà mình, xem ñoù laø söï tröøng phaït cuûa trôøi ñoái vôùi mìnhvaø phaûi xem laïi ñöôøng loái cai trò, ñieàu haønh ñaát nöôùc. Nhö vaäy, tuy vua coùquyeàn löïc toái cao trong nöôùc, nhöng khoâng ñöôïc chuyeân quyeàn, ñoäc ñoaùn maøphaûi bieát laéng nghe sôû nguyeän cuûa daân maø ñieàu haønh ñaát nöôùc, neáu bò maátloøng daân thì seõ ñaùnh maát thieân meänh, xaõ hoäi taát seõ roái loaïn. Cuõng nhö caùc trö ...