Bệnh tuyến yên (diseases of the pituitary) (Kỳ 5)

1.3.3. Sinh lý bệnh: Tùy thuộc vào vị trí bị tổn thương suy tuyến yên, có thể chia làm 2 loại:+ Suy tuyến yên có nguồn gốc tổn thương tại tuyến yên:Khi tổn thương gây bệnh nằm trong hố yên, những triệu chứng rối loạn về não phần lớn không có. Tổn thương thùy trước tuyến yên có thể xảy ra do adenoma tuyến yên (có hoặc không có nhồi máu); phẫu thuật hoặc chiếu xạ tuyến yên, chấn thương sọ não kín hoặc nhồi máu sau đẻ. Nhồi máu tuyến yên sau đẻ xảy ra do chảy máu...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bệnh tuyến yên (diseases of the pituitary) (Kỳ 5) Bệnh tuyến yên (diseases of the pituitary) (Kỳ 5) TS. Hoàng Trung Vinh (Bệnh học nội khoa HVQY) 1.3.3. Sinh lý bệnh: Tùy thuộc vào vị trí bị tổn thương suy tuyến yên, có thể chia làm 2 loại: + Suy tuyến yên có nguồn gốc tổn thương tại tuyến yên: Khi tổn thương gây bệnh nằm trong hố yên, những triệu chứng rối loạnvề não phần lớn không có. Tổn thương thùy trước tuyến yên có thể xảy ra doadenoma tuyến yên (có hoặc không có nhồi máu); phẫu thuật hoặc chiếu xạtuyến yên, chấn thương sọ não kín hoặc nhồi máu sau đẻ. Nhồi máu tuyến yênsau đẻ xảy ra do chảy máu dẫn đến hạ huyết áp hệ thống, co mạch gây phá hủytuyến yên. Tuyến yên phì đại ở phụ nữ có thai cũng gây thiếu máu cục bộ. Tất cả những tổn thương trên đây đều dẫn đến một hậu quả chung làgiảm hoặc ngừng tiết một hoặc nhiều hormon tuyến yên. + Suy tuyến yên có nguồn gốc do thần kinh- dưới đồi: Khi có nguyên nhân gây tổn thương vùng dưới đồi như u màng não, u sọhầu, phình mạch... làm tổn thương đường liên hệ thần kinh và mạch máu giữavùng dưới đồi và thoái hoá các nhân trong vùng dưới đồi, làm giảm tiết cáchormon giải phóng và như vậy cũng sẽ gây giảm hoặc ngừng tiết các hormoncủa tuyến yên. Suy tuyến yên do thiếu hụt các hormon dưới đồi ngoài cáctriệu chứng gây ra do thiếu hụt các hormon tuyến yên còn kết hợp với các triệuchứng tổn thương riêng của vùng dưới đồi do hư hại các trung tâm điều tiết tạiđó. Có thể có tăng tiết một hormon nào đó khi thiếu hụt một hormon thần kinhức chế tiết hormon đó trong điều kiện bình thường. Ví dụ thiếu yếu tố ức chếtiết prolactin (PIF) do vùng dưới đồi trong trường hợp bình thường sẽ gây ratăng yếu tố giải phóng prolactin (PRF). 1.3.4. Lâm sàng: Khởi đầu của bệnh không rõ rệt và tiến triển từ từ thường dễ bị bỏ qua,tuy vậy có một số nguyên nhân có thể gây ra diễn biến cấp tính. Biểu hiện lâm sàng của bệnh tùy thuộc vào sự thiếu hụt và mức độ thiếuhụt của một hay nhiều hormon tuyến yên. Tuy vậy ở đa số bệnh nhân có mộtsố triệu chứng chung có thể gặp. + Triệu chứng: mệt mỏi; ăn kém ngon miệng; co cứng bụng; nôn, ói; hoamắt, chóng mặt khi đứng; giảm khả năng hoạt động tình dục. + Dấu hiệu: da xanh tái; rụng lông nách và tóc; nhiều vết nhăn ở da,rụng lông mày; sút cân; hạ huyết áp tư thế đứng; nhịp tim chậm; mất kinh; vôsinh; teo tinh hoàn. + Xét nghiệm: thiếu máu mức độ nhẹ; hạ đường huyết; hạ natri huyết; điệntim có điện thế thấp. Biểu hiện lâm sàng còn được thể hiện do sự thiếu hụt hormon tuyến yên. + Thiếu TSH: biểu hiện bằng các triệu chứng giảm chuyển hoá nhưtrong suy giáp. Tuy vậy trong suy tuyến yên gây thiếu TSH sẽ không có phùniêm mà da và niêm mạc lại mỏng, hố nách khô, nhẵn, không ra mồ hôi. + Thiếu GH: nếu phối hợp với thiếu ACTH sẽ dẫn đến giảm đườngmáu lúc đói do tăng tính mẫn cảm đối với insulin. + Suy chức năng tuyến thượng thận do giảm tiết ACTH được biểu hiệnbằng các triệu chứng: mệt mỏi, hạ huyết áp, rối loạn tiêu hoá, mất sắc tố da ởnhững vùng có sắc tố tự nhiên như đầu vú, bộ phận sinh dục. + Suy chức năng do giảm tiết gonadotropin. Tùy thuộc vào giới sẽ có biểuhiện khác nhau. - Nữ giới: vô kinh thứ phát, không có cơn rối loạn vận mạch và tiền triệutrước khi xuất hiện kinh nguyệt, teo tuyến sữa và bộ phận sinh dục ngoài, lãnh cảm. - Nam giới: tinh hoàn nhỏ hoặc teo, râu mọc thưa, bất lực (libido), sốlượng và chất lượng tinh trùng giảm. + Thiếu prolactin thường không có triệu chứng trên lâm sàng. 1.3.5. Cận lâm sàng: + Tổn thương nguyên phát tại tuyến yên gây hậu quả : - Tuyến đích ở ngoại biên sẽ bị suy nhưng có thể kích thích lại được. - Các hormon tuyến yên giảm. - Tuyến yên không chịu sự kích thích. + Thiếu TSH: hormon giáp giảm nhất là T4, TSH thấp, test TRH (-) ; độtập trung 131I của tuyến giáp thấp. + Thiếu ACTH: cortisol huyết tương giảm; 17 cetosteroid, cortisol tựdo nước tiểu giảm, ACTH rất thấp và không đáp ứng các kích thích. + Thiếu FSH và LH: - ở phụ nữ: khi làm phiến đồ âm đạo thấy tế bào teo đét; 17-βestradiol giảm, progesteron huyết tương giảm. - ở nam giới: tinh trùng ít, yếu có thể không có tinh trùng, testosterolhuyết tương giảm, 17 cetosteroid nước tiểu thấp. + Thiếu GH: hạ đường huyết lúc đói, GH thấp và không kích thíchđược bằng arginin hoặc ornithin, L-dopa. + Thiếu prolactin: PRF thấp và không kích thích được bằng TRH. + Thăm dò hình thái: thị trường thái dương hẹp, chụp hố yên, chụp CT-Scanner sọ não, cộng hưởng từ để xác định nguyên nhân. 1.3.6. Chẩn đoán: + Chẩn đoán xác định: Dựa vào triệu chứng suy chức năng ...