Bí ẩn trà đạo của Nhật Bản

Trà đạo dưới con mắt của nhiều người thường xuyên bị bao phủ trong một tấm màn huyền bí. Thật ra, nguyên lý của nó rất đơn giản và phép tắc chỉ gói gọn trong 4 từ “hòa, kính, tinh, mịch”Trà là thức uống ngàn xưa của các dân tộc Trung Hoa, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên... Cùng với cà phê, trà cũng có gốc gác ngoại lai, là vật thông dụng của người Âu, Mỹ... Tuy nhiên, cùng một loại sản phẩm mà quan niệm về trà, cách thưởng thức trà rất khác nhau. Có mấy ai ngoài...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bí ẩn trà đạo của Nhật Bản Bí ẩn trà đạo Nhật BảnTrà đạo dưới con mắt của nhiều người thường xuyên bị bao phủ trong một tấmmàn huyền bí. Thật ra, nguyên lý của nó rất đơn giản và phép tắc chỉ gói gọn trong4 từ “hòa, kính, tinh, mịch” Trà là thức uống ngàn xưa của các dân tộc Trung Hoa, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên... Cùng với cà phê, trà cũng có gốc gác ngoại lai, là vật thông dụng của người Âu, Mỹ... Tuy nhiên, cùng một loại sản phẩm mà quan niệm về trà, cách thưởng thức trà rất khác nhau. Có mấy ai ngoàingười Nhật biết đến lễ thức dùng trà được nâng lên ngang một “đạo” - trà đạo?Không ngoài khuôn khổ cuộc sốngTS Sen Soshitsu XV, hậu duệ đời 15 của đại trà sư Sen Rikyiu (1522-1591, ngườiđặt nền móng cho trà đạo ở Nhật Bản vào thế kỷ XVI), nhận xét: “Trà đạo, dướicon mắt của nhiều người nước ngoài thường xuyên bị bao phủ trong một tấm mànhuyền bí.Thật ra, nguyên lý của nó rất đơn giản: Một nhóm nhỏ bạn bè gặp nhau trong vàigiờ, cùng nhau dùng thức ăn nhẹ, thưởng thức vài chén trà (dĩ nhiên tuân theo cungcách nhất định) và buông mình vào khoảnh khắc hoàn toàn thư giãn giữa cuộcsống luôn luôn sôi động, đầy rẫy những chuyện trớ trêu”.Để chứng minh, ông dẫn một giai thoại: Một lần đại trà sư Rikyiu tự tay pha chếtrà mời vài người bạn thân thưởng ngoạn. Ai nấy đều cảm thấy vô cùng thoải mái,như thể vừa xuất thần.Một người hỏi đâu là bí quyết, Rikyiu đáp: “Bí quyết ở chỗ các vị chuẩn bị tâm thếkhiêm cung khi thưởng thức trà”. “Thì ai chẳng biết chuyện ấy” - người bạn nói.Rikyiu cười: “Vậy thì xin bạn hãy bắt tay chuẩn bị trà hầu quý khách như tôi vừalàm. Tôi sẽ là khách mời của bạn và có thể sẽ trở thành một môn đồ của bạn cũngnên”.Tuy nhiên, trà đạo có những phép tắc của nó. Theo đại trà sư Sen Rikyiu, nhữngphép tắc ấy gói gọn trong bốn từ gốc Hán: wa -kei - sei - jaku (hòa, kính, tinh,mịch).Chúng yêu cầu những người cùng dự lễ thức trà (chanoyu - trà thang) chấp nhậnmột số quy tắc ứng xử, nhiều khi cũng khiến ai chưa quen cảm thấy gò bó.Tuy nhiên, theo môn đồ trà đạo, chanoyu chẳng qua là thực hiện những việc vẫndiễn ra thường xuyên trong cuộc sống hằng ngày: Vài người bạn ngồi xuống chiếcchiếu, dùng chung một bữa cơm, thưởng thức chén trà.Bốn từ wa - kei - sei - jaku không hàm chứa những gì quá ư cao siêu, huyền bí,ngoài khuôn khổ cuộc sống thường nhật. Đại trà sư Sen Rikyiu có lần giải thích:“Chanoyu đơn giản là việc nhặt gom than củi, đun sôi siêu nước và pha trà uốngvới nhau - chỉ có thế mà thôi”.Bình đẳng xã hộiWa (hòa) cội nguồn từ Khổng giáo, là đức của con người và cuộc đời. Hòa, thuậnhòa, hài hòa, hòa bình, hòa hợp, hòa đồng..., chúng ta ai cũng đều rõ nội dung songquan niệm về hòa của trà đạo nhấn mạnh một số nét riêng.Hòa đòi hỏi mọi người trong trà thất tự chuẩn bị cho mình một tâm thế hài hòa vớikhung cảnh, kiềm chế lòng vị kỷ và sự nóng giận, làm sao cho tư duy và hành xửcủa mình hòa hợp với mọi người.Chữ hòa của trà đạo đề cao tính trang trọng và nét thanh bần vốn là tinh chất củacuộc đời bình dị, nhờ vậy tạo nên được khoảnh khắc tách biệt hẳn cuộc sống xô bồhiện hữu bên ngoài.Hòa đòi hỏi mọi người đồng thuận thực hành một số quy định như cúi người đếnmức nào khi chào nhau, chuyện trò trong trà thất nên hướng vào những chủ đề gì,khách dự cần giữ im lặng đến lúc nào mới nên cất lời phá bầu không khí tĩnhmịch...Ý nghĩa sâu xa của chữ hòa ở đây là sự bình đẳng xã hội của mọi người trong tràthất. Đã vào đây thì ai cũng như ai, không cần biết thân thế của mỗi người cao sanghay hèn kém.Sự bình đẳng này giúp cho mọi người ít nhất trong chốc lát cảm thấy mình hoàntoàn tự do, không chịu bất cứ sức ép nào và từ đâu đến. Bình đẳng không có nghĩalà hỗn độn mà đã thỏa thuận giữa các khách mời với nhau trước khi bước vào tràthất: Ai sẽ là người ngồi vào chỗ danh dự, mỗi người sẽ có phần việc gì...Để tạo nên khung cảnh và tâm thế ấy, trà thất - cho dù làm riêng biệt hoặc thu xếpmột nơi ngay trong nhà ở - đều phải tạo cho được vẻ giản dị, thanh bần.Do đó, có quy ước trà thất chỉ rộng bằng 4, 5 chiếc chiếu, trong một túp lều tranhlà tốt nhất. Khách đến dự nếu là võ sĩ phải tự mình tháo kiếm gác ngoài hiên;những người quyền lực, giàu sang được khuyến cáo nên ăn mặc giản dị...Cơ hội duy nhất trong đờiKei (kính) thể hiện hòa trên bình diện ứng xử cá nhân. Nó cũng đòi hỏi trước hếttrang trọng và khiêm cung. Tại chương Thưởng ngoạn nghệ thuật của cuốn Trà thư(Phan Quang dịch và giới thiệu, NXB Văn hóa – Hà Nội 2009) tác giả KakuzoOkakura (1862 - 1913) minh họa rất khéo chữ kính của trà đạo bằng một biểutượng rút từ tích xưa Cây đàn đợi chủ.Tư duy nghệ thuật của Đạo cho rằng cái đẹp tồn tại ở cái nhìn của người thưởngngoạn nghệ thuật. Kính thể hiện ở chỗ người và người thật lòng tôn kính lẫn nhau;mọi người phải tôn kính thiên nhiên như tự nó tồn tại, chớ nên can thiệp thô bạovào. Giai thoại về Sen Sotan, một đại trà sư trứ danh khác thời xưa, minh họa điểmnày:Một hôm, nhà sư trụ trì chùa Daito sai một chú tiểu mang tặng ông bạn trà mộtcành hoa trà rất đẹp. Dọc đường, chú tiểu sơ ý làm rụng mất đóa hoa lớn nhất.Cân nhắc hồi lâu, chú quyết định mang cành cùng với đóa hoa rụng đến dâng trà sưvới lời tạ lỗi. Cách ứng xử của chú tiểu chứng tỏ chú biết tôn kính một vật tầmthường là bông hoa rụng.Trà sư Sen Sotan đón nhận cành hoa, cho vào cái lọ đẹp nhất và treo nơi trangtrọng trong trà thất rồi đặt bông hoa rụng xuống dưới sàn. Nhờ chữ kính của cả haithầy trò, cành trà hoa vẫn tự nhiên, tựa không có chuyện gì xảy ra.Trong quan hệ xã hội, kính đòi hỏi con người trân trọng người khác, không nuôi ácý, tà tâm đối với đồng loại, cố gắng vượt qua mọi toan tính ganh đua. Mỗi lần tiếpkhách là mỗi lần chủ nhân phải tự coi như đây là cơ hội ...