Bồi thường nhà nước: Kinh nghiệm gì cho Việt Nam?

Cho đến nay, số vụ kiện bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng tại Việt Nam xảy ra ít, thông thường chỉ xảy ra trong một số lĩnh vực như tai nạn giao thông, xây dựng công trình dân dụng... chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong các tranh chấp dân sự. Điều này trái ngược với tỷ lệ thực tế tại các nước phát triển. Lấy ví dụ tại Nhật Bản, số vụ tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng chiếm hơn 60% tổng số tranh chấp dân sự. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bồi thường nhà nước: Kinh nghiệm gì cho Việt Nam?Bồi thường nhà nước: Kinh nghiệm gì cho Việt Nam? Cho đến nay, số vụ kiện bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng tại ViệtNam xảy ra ít, thông thường chỉ xảy ra trong một số lĩnh vực như tainạn giao thông, xây dựng công trình dân dụng... chiếm tỷ lệ rất nhỏtrong các tranh chấp dân sự. Điều này trái ngược với tỷ lệ thực tế tại các nước phát triển. Lấy vídụ tại Nhật Bản, số vụ tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồngchiếm hơn 60% tổng số tranh chấp dân sự. Hơn 30% còn lại chia chocác tranh chấp hợp đồng, hưởng lợi không có căn cứ chính đáng vàthực hiện công việc không có ủy quyền. Vài kinh nghiệm từ Nhật Bản Một trong những bị đơn thường xuyên trong các vụ bồi thường thiệthại ngoài hợp đồng tại các nước phát triển là nhà nước hoặc cơ quannhà nước như chính quyền địa phương. Họ trở thành bị đơn vì đã đượcxã hội giao cho các quyền (nghĩa vụ) thực hiện công việc nhất định nhưcấp phép, bảo đảm chất lượng cuộc sống, xây dựng công trình côngcộng... nhưng đã không hoàn thành những công việc này mà còn gâythiệt hại cho người khác. Lấy ví dụ tại Nhật Bản, từ năm 1947 nước này đã ban hành Luật vềbồi thường nhà nước (Kokka baisho ho) quy định về những trường hợpnhà nước phải bồi thường. Cụ thể điều 1.1 luật này quy định: “Khi thựcthi công vụ, nếu một quan chức chính quyền có hành vi vi phạm, dù cốý hoặc vô ý, mà gây thiệt hại cho người khác thì nhà nước hoặc cơquan có liên quan phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại”. Điều 2.1luật này quy định: “Trong trường hợp có khiếm khuyết khi xây dựnghoặc quản lý đường sá, sông ngòi và các cơ sở công cộng khác mà gâythiệt hại cho người khác thì nhà nước hoặc cơ quan có liên quan phảichịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. ”Như vậy, luật này có hai nội dung lớn liên quan đến trách nhiệm bồithường của nhà nước/cơ quan nhà nước. Thứ nhất, nhà nước phải chịutrách nhiệm đối với các hành vi sai trái của nhân viên của mình. Thứhai, nhà nước phải chịu trách nhiệm đối với tài sản của mình. Điều đáng lưu ý khác ở đây là điều 2.1 Luật về bồi thường nhà nướccủa Nhật Bản mặc nhiên thừa nhận nhà nước/cơ quan nhà nước phảichịu trách nhiệm ngay cả khi họ không có lỗi khi tranh chấp liên quanđến khiếm khuyết của công trình công cộng. Tức là, nguyên đơn sẽkhông phải chứng minh rằng người vi phạm cố ý hay buộc phải biếtrằng hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác. Sau khi được ban hành, Luật về bồi thường nhà nước được áp dụngtrong nhiều vụ án bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Dường nhưkhông có vụ nào giống như “lô cốt” tại Việt Nam (người viết bài đãchứng kiến 6 năm cuối xây dựng một tuyến tàu điện ngầm tại mộtthành phố và nhận thấy đã không hề xảy ra hiện tượng ùn tắc giaothông, gây ra hố “tử thần”, gây ngập úng hay thậm chí bụi bặm chođường phố khi thi công công trình này). Nhưng số vụ kiện về tráchnhiệm nhà nước thì rất nhiều. Nổi tiếng nhất có lẽ là vụ SMON năm 1977, viết tắt của bệnh lý“subacute myel-optico neuropathy”. Hơn 5.000 nguyên đơn khởi kiệnbị đơn gồm các công ty Ciba-Geigi, Japan Ltd., Takeda ChemicalIndustries Ltd., Tanabe Seiyaku Co. Ltd. và Chính phủ Nhật Bản.Nguyên đơn khởi kiện các công ty này vì loại thuốc có tên gọiClioquinol gây ra bệnh cho hệ thống thần kinh của họ, và khởi kiệnChính phủ Nhật Bản vì đã cấp phép lưu hành thuốc này. Chín tòa khu vực gồm Tokyo, Kanazawa, Fukuoka, Hiroshima,Sapporo, Kyoto, Shizuoka, Maehashi và Osaka đều tuyên phần thắngthuộc về nguyên đơn. Bị đơn là các công ty bị tuyên phải bồi thường viphạm ngoài hợp đồng theo điều 709 Bộ luật Dân sự, còn Chính phủNhật Bản bị tuyên vi phạm theo Luật về bồi thường nhà nước khi cấpphép lưu hành thuốc. Một vụ khác là về bệnh Minamata (bệnh ngộ độc thủy ngân) bắt đầutừ năm 1959. Nhiều người tại vịnh Minamata thuộc tỉnh Kumamoto khiăn cá hoặc sò đánh bắt tại khu vực này bị các chứng bệnh rối loạn thầnkinh và sau đó tử vong. Sau quá trình điều tra lâu dài, kết luận nguyênnhân của bệnh là do việc thải thủy ngân của Công ty Chisso. Cácnguyên đơn đã khởi kiện Công ty Chisso và chính quyền tỉnhKumamoto. Chisso bị khởi kiện do vi phạm quy định cấm xả chất độchại theo quy chế phối hợp ngư nghiệp tỉnh Kumamoto; còn chínhquyền tỉnh Kumamoto là đồng bị đơn do không thực thi thẩm quyền(nhiệm vụ) ngăn ngừa sự lan rộng của chứng bệnh như được quy địnhtại Luật Bảo tồn chất lượng nước tại khu vực nước công cộng, và LuậtKiểm soát xả thải nhà máy. Khi không thực thi thẩm quyền này, hành vi của chính quyền/quanchức bị coi là vi phạm điều 1.1 Luật về bồi thường nhà nước. Sau nhiềucấp xét xử, cuối cùng ngày 15-10-2004 Tòa án Tối cao Nhật Bản tuyênChisso và chính quyền tỉnh Kumamoto phải chịu trách nhiệm và phảibồi thường cho các nạn nhân với mức bồi thường là 320 triệu yen Nhật. Một số khuyến nghị cho Việt Nam Như có thể thấy, việc nhà nước Nhật Bản bồi thường cho dân chúngkhông làm cho nhà nước trở nên yếu đi. Ngược lại, ngườ ...