Bushido và tư tưởng kinh doanh ở Nhật

Bushido (võ sĩ đạo), hay shido (sĩ đạo), là danh từ được phổ biến dưới thời Tokugawa (1600-l868) nhằm chỉ giá trị luân lý của giai cấp võ sĩ (bushi hay samurai). Vì chính quyền Kamakura - chính quyền đầu tiên của giai cấp võ sĩ - đã xuất hiện từ cuối thế kỷ 12, khái niệm ban đầu về những phép tắc và cung cách của người võ sĩ đã manh nha ngay từ thuở đó qua cái tên khá mộc mạc, mơ hồ là yumiya no narai, có nghĩa là “đường cung tên” hay “lề lối cung tên”....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bushido và tư tưởng kinh doanh ở NhậtBushido và tư tưởng kinh doanh ở NhậtVĩnh SínhVăn hóa kinh doanh những góc nhìn- Nhà xuất bản TrẻBushido (võ sĩ đạo), hay shido (sĩ đạo), là danh từ được phổ biến dưới thời Tokugawa(1600-l868) nhằm chỉ giá trị luân lý của giai cấp võ sĩ (bushi hay samurai). Vì chínhquyền Kamakura - chính quyền đầu tiên của giai cấp võ sĩ - đã xuất hiện từ cuối thế kỷ12, khái niệm ban đầu về những phép tắc và cung cách của người võ sĩ đã manh nha ngaytừ thuở đó qua cái tên khá mộc mạc, mơ hồ là yumiya no narai, có nghĩa là “đường cungtên” hay “lề lối cung tên”. tuy nhiên, phải đến thời Tokugawa, dựa trên cơ sở lý luận củaNho học, quan niệm đạo đức của giai cấp võ sĩ mới được hệ thống hóa rõ ràng và cómạch lạc. Từ đó, bushido trở thành cột trụ tinh thần của chính quyền Tokugawa. Nhữngđức tính được nhấn mạnh trong bushido là: trung thành; không ngại hy sinh; trọng tínnghĩa, lễ nghĩa; có liêm sỉ; sống thanh bạch, giản dị, cần kiệm; có tinh thần thượng võ;trọng danh dự và có lòng thương người.Vì giai cấp võ sĩ đã nắm chính quyền trong suốt hơn 60 năm, nên sau khi chính quyềnTokugawa đã cáo chung (1868), những người vốn xuất thân từ giai cấp võ sĩ vẫn tiếp tụclèo lái chính quyền Minh Trị và đưa đất nước họ làm nên cuộc duy tân hiển hách. Khôngphải ngẫu nhiên mà những giá trị luân lý của bushido đã trở thành một động lực quantrọng thúc đẩy quá trình canh tân của người Nhật từ thời Minh Trị. Giá trị đạo đức củabushido áp dụng thành những nguyên tắc kinh doanh hiện đại thể hiện khá đậm nét quanhững lời “gia huấn” (kakun, tức là những điều răn dạy người nhà) sau đây của IwasakiYataro (Nham Kỳ Di Thái Lang, 1834-1885), một võ sĩ cấp dưới ở Tosa (đảo Shikoku)và cũng là người sáng lập Công ty Mitsubishi:Điều l: Không bị chi phối bởi những việc nhỏ mà phải chú tâm đến việc kinh doanhnhững sự nghiệp jigyo; en- terprise) lớn.Điều 2: Khi đã bắt đầu một sự nghiệp thì chắc chắn phải làm cho thành công.Điều 3: Không làm những sự nghiệp có tính cách đầu cơ.Điều 4: Khi toan tính, mọi sự nghiệp phải đặt lợi ích quốc gia lên trên hết.Điều 5: Không bao giờ quên tinh thần vị công trong sáng không để mất lòng thành(makoto).Điều 6: Phải cần mẫn, cần kiệm, và biết nghĩ đến người khác.Điều 7: Phải sử dụng nhân sự cho thích đáng.Điều 8: Đối đãi tử tế với người làm.Điều 9: Phải gan dạ, quả cảm khi bắt đầu một sự nghiệp nhưng cặn kẽ, kỹ lưỡng khi thựchiện.Những lời gia huấn trên đây nghe như lời một vị tướng căn dặn các bộ tướng của mìnhtrước giờ ra trận mạc. Trên thực tế, ảnh hưởng của tinh thần bushido không chỉ giới hạntrong trường hợp của Iwasaki Yataro, mà có thể xem là một nhân tố phổ biến trong tưtưởng kinh doanh thời Minh Trị.Ta thử lấy Shibusawa Eiichi (Thiệp Trạch Vinh Nhất, 1840- 1931) làm ví dụ. Về phươngpháp kinh doanh cũng như trên thực tế, Shibusawa đúng là đối thủ của Iwasaki. Trongkhi phương pháp kinh doanh của Iwasaki Yataro có khuynh hướng nhấn mạnh về “cánhân” hoặc “cá thể” của họ Iwasaki - xin tạm mượn lối đánh giá của nhà báo kiêm sử giatài danh thời Minh Trị là Yamaji Aizan và của nhà bình luận Sakaiya Taiichi - thì đườnglối kinh doanh của Shibusawa nhấn mạnh về “tập thể” và chủ nghĩa hòa hợp (tiếng Nhậtgọi là kyochoshugi). Shibusawa và Iwasaki đã từng cạnh tranh mãnh liệt với nhau vềquyền lợi vận chuyển đường biển (kaiun, tức hải vận) vào đầu thời Minh Trị. Hai trườngphái kinh doanh của Shibusawa và Iwasaki tuy nhìn ngắn hạn thì rất khác nhau, nhưngnếu nhìn với tầm mắt xa hơn, hai chủ trương có tính cách bổ sung cho nhau, và trở thànhhai dòng chủ lưu trong quá trình kiến tạo một nền kinh tế hiện đại cho nước Nhật.Điều đáng chú ý là giống như Iwasaki, Shibusawa cũng nhấn mạnh về luân lý bushido.Trên thực tế, trên cương vị là “cha đẻ” của tài giới (zaikai) Nhật và cũng là người đã cócông xây dựng khoảng 500 xí nghiệp cũng như hầu hết những công nghiệp hiện đại củaNhật (theo Sakaiya), Shibusawa luôn luôn chú trọng và nhấn mạnh khía cạnh luân lýtrong kinh doanh. Những bài nói chuyện của ông với những nhân vật trong chính giới vàtài giới đã được biên soạn thành một tập sách mang tên “Rongo to soroban” (“Luận ngữvà bàn tính”, xuất bản lần đầu tiên vào năm 1928). “Luận ngữ” và “bàn tính” dĩ nhiên làhai biểu tượng của hai khía cạnh luân lý kinh tế ở các nước Đông Á ngày trước.Shibusawa cho rằng không thể tách rời luân lý ra khỏi kinh doanh. Ông khẳng định:“Đừng lầm tưởng là thương nghiệp và đạo đức không thể dung hòa được với nhau nhưnước với lửa. Cho dầu tri thức có phát triển và tài sản có gia tăng bao nhiêu chăng nữa,nếu không có đạo đức thì không thể nào phát huy được hết sức mình trong thiên hạ”. Mộttrong những câu châm ngôn nổi tiếng do chính Shibusawa tự đặt ra là “Sĩ hồn thươngtài” (shikon shosai). Cần nói thêm là “sĩ” trong xã hội Nhật có nghĩa là “võ sĩ”(samurai). “Võ sĩ” ở Nhật được huấn luyện cả hai đường văn võ; trong khi ở Trung Quốcvà Việt Nam “sĩ” có nghĩa là sĩ phu, t ...