Các dạng thức tội phạm có sự tham gia của nhiều người trong hệ thống pháp luật Việt Nam

Bài viết phân tích các dạng thức của tội phạm có sự tham gia của nhiều người - đặc biệt là pháp nhân thương mại được ghi nhận trong chế định đồng phạm của Bộ luật hình sự năm 2015, có sự so sánh để thấy được điểm khác biệt và tương đồng giữa pháp luật Việt Nam với pháp luật một số quốc gia trên thế giới, từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các dạng thức tội phạm có sự tham gia của nhiều người trong hệ thống pháp luật Việt Nam CHÀO MỪNG NGÀY THÀNH LẬP TRƯỜNG 01/04/2019 CÁC DẠNG THỨC TỘI PHẠM CÓ SỰ THAM GIA CỦA NHIỀU NGƯỜI TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM CRIMES INVOLVING MULTI - PARTICIPANT IN VIETNAMESE LEGAL SYSTEM LƯƠNG THỊ KIM DUNG*, TRỊNH THU THẢO, BÙI HƯNG NGUYÊN Khoa Hàng hải, Trường Đại học Hàng hải Việt Nam *Email liên hệ: vimarunhoanh@yahoo.com.vn Tóm tắt Bài báo phân tích các dạng thức của tội phạm có sự tham gia của nhiều người - đặc biệt là pháp nhân thương mại được ghi nhận trong chế định đồng phạm của Bộ luật hình sự năm 2015, có sự so sánh để thấy được điểm khác biệt và tương đồng giữa pháp luật Việt Nam với pháp luật một số quốc gia trên thế giới, từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện. Tác giả hy vọng những luận giải trong bài báo sẽ góp phần làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận và thực tiễn thi hành pháp luật về đồng phạm. Từ khóa: Đồng phạm, Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015. Abtract This paper analyses the crimes that involve more than one participant especially the commercial juridical person which was put into the Criminal Code in the year 2015 and makes comparison with the criminal law of other countries in order to point out the similarities and differences thereby proposing some solutions to the problem. The authors hope that this explanation would help to clarify the theoretical as well as the practical issues of complicity. Keywords: Complicity, Vietnamese Criminal Code 2015. 1. Đặt vấn đề Trên thế giới cũng như tại Việt Nam, tình hình tội phạm diễn ra trong các lĩnh vực khác nhau, ngày càng phức tạp, gia tăng về số lượng và mức độ nghiêm trọng. Người dân Hàn Quốc hẳn không thể quên vụ án nổi tiếng mà cựu nữ tổng thống của họ là bà Park Geun-hye cùng với nhiều cựu quan chức khác bị cáo buộc ép buộc các tổ chức nộp tiền cho quỹ do bà quản lý. Hàng loạt quan chức, các tập đoàn kinh tế lớn của Hàn Quốc bị điều tra. Trung Quốc cũng là một quốc gia bị “rung chuyển” bởi những vụ án lớn, điển hình có thể kể tới, vụ án năm 2017, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân Thượng Hải bị bắt cùng với khoảng 100 người có liên quan đến tham nhũng. Nước Nga cũng trải qua nhiều thời điểm với những vụ án “chấn động”, điển hình như vụ án Bộ trưởng Kinh tế Aleksey Ulyukayev nhận hối lộ liên quan đến hàng loạt quan chức cấp liên bang hay ở các bang. Hay như tại Việt Nam hiện nay, có tới chục vụ “đại án” liên quan đến các vấn đề khác nhau, trong đó có sự liên kết về lợi ích, quyền lực của nhiều cá nhân là thương nhân, cán bộ công chức cấp caođã và đang được xét xử, dành được sự quan tâm đặc biệt lớn của công luận. Điểm chung của các vụ án này là có sự tham gia, liên kết của nhiều tổ chức, cá nhân cùng phạm tội,tinh vi về hình thức thực hiện, thậm chí không chỉ dừng lại trong phạm vi một quốc gia mà có sự liên kết của nhiều cá nhân, pháp nhân ở nhiều quốc gia. Trong giai đoạn hiện nay tại Việt Nam, để phù hợp với sự phát triển của xã hội, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi năm 2017), ngoài việc quy định về đồng phạm, đã lần đầu tiên luật hóa hành vi phạm tội của nhiều người dưới dạng một tổ chức có tư cách độc lập, đó là pháp nhân thương mại. Việc nghiên cứu về đồng phạm và pháp nhân thương mại phạm tội như là những dạng thức phạm tội có sự tham gia của nhiều người, trên cơ sở tham chiếu kinh nghiệm, quy định pháp luật của một số quốc gia, kết hợp với quá trình áp dụng và quy định của pháp luật Việt Nam do đó là một yêu cầu cần thiết đặt ra trên cả lý luận và thực tiễn thi hành. 2. Các dạng thức phạm tội có sự tham gia của nhiều người 2.1. Khái niệm Điều 17 Bộ luật Hình sự Việt Nam 2015 (sau đây gọi tắt là BLHS) quy định “Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm”. Như vậy, các dạng thức phạm tội có sự tham gia của nhiều người, còn gọi là đồng phạm phải thỏa mãn những điều kiện như sau: Thứ nhất: có từ hai người trở lên cùng tham gia thực hiện tội phạm và những chủ thể này phải có năng lực chủ thể (đạt độ tuổi luật định và có năng lực trách nhiệm hình sự). Tuy nhiên, BLHS 2015 đã bổ sung thêm ngoài chủ thể của tội phạm là cá nhân còn có pháp nhân thương mại (sau đây gọi tắt là PNTM). Việc lần đầu tiên BLHS 2015 đưa PNTM trở thành chủ thể của tội phạm xuất phát từ thực tiễn đấu tranh chống tội phạm của Việt nam trong thời gian qua và hoàn toàn phù hợp với xu hướng của nhiều quốc gia, tiêu biểu có thể kể đến như BLHS Hoa Kỳ (Điều 2.07), BLHS của Pháp năm 1994 (Điều 121.2) hay BLHS của Trung Quốc năm 2017 (Chương III). Cơ sở truy cứu 110 Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải Số 58 - 04/2019 CHÀO MỪNG NGÀY THÀNH LẬP TRƯỜNG 01/04/2019 trách nhiệm hình sự đối với PNTM (được xác định cụ thể là các công ty, xí nghiệp, hiệp hội) trong pháp luật của các quốc gia này được giải thích rằng, những vụ phạm tội với thủ đoạn lợi dụng danh nghĩa pháp nhân không còn là cá biệt và đã trở thành phổ biến, mặc dù không phải là con người cụ thể nhưng có thể coi pháp nhân như một “con người pháp lí” cũng có năng lực tương tự như những cá nhân, bản thân pháp nhân cũng có khả năng chịu một số hình phạt nhất định của Nhà nước như phạt tiền, giải thể, tạm đình chỉ hoặc đình chỉ hoạt động. Do đó, PNTM nên được ghi nhận như là một chủ thể của tội phạm. Một vấn đề lý luận đặt ra là theo quy định của điều 17 BLHS 2015, đồng phạm “phải có hai người trở lên”, vậy “người” ở đây là cá nhân hay còn bao gồm cả PNTM? Hiện nay, Phần chung của BLHS 2015, trong đó có chế định đồng phạm không đề cập đến PNTM. Theo quan điểm của tác giả, các điều luật đó là quy định phần chung, tức là cơ sở chung cho việc quy định trách nhiệm hình sự cho mọi trường hợp nên được áp dụng đối với mọi chủ thể tội phạm. Do vậy, “người” trong khái niệm đồng phạm không chỉ là cá nhân mà còn là PNTM. Thứ hai: các chủ thể cùng thực hiện tội phạm, nghĩa là các chủ thể đồng phạm đều phải đồng ý chí và lý trí thực hiện hành vi pháp tội. Hậu quả của tội phạm luôn là hệ quả tất yếu do hoạt động chung của các chủ thể tạ ...