Cái dân tộc và cái nhân loại trong vũ trụ của Gogol _1

Trên kia, ta đã thấy Gogol nhạo cười chất nhà quê - tỉnh lẻ tự mãn như thế nào. Song trong thế giới của Gogol, chủ nghĩa tỉnh lẻ thống ngự không chỉ ở các tỉnh, huyện của nước Nga, mà còn ở ngay Peterburg - kinh đô hoành tráng và tối tân của một đế chế to lớn và giàu có nhất thế giới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cái dân tộc và cái nhân loại trong vũ trụ của Gogol _1 Cái dân tộc và cáinhân loại trong vũ trụ của Gogol Trên kia, ta đã thấy Gogol nhạo cười chất nhà quê - tỉnh lẻ tự mãn như thế nào. Songtrong thế giới của Gogol, chủ nghĩa tỉnh lẻ thống ngự không chỉ ở các tỉnh, huyện của nướcNga, mà còn ở ngay Peterburg - kinh đô hoành tráng và tối tân của một đế chế to lớn và giàucó nhất thế giới. Còn gì tỉnh lẻ hơn cái tủ kính của Peterburg - đại lộ Nevski, như nó được môtả trong truyện cùng tên của Gogol. Còn gì tỉnh lẻ hơn vị quan lớn đứng đầu một cơ quantrung ương trong truyện Chiếc áo khoác, suốt đời quen huyênh hoang quát nạt cấp dưới vàchỉ bắt đầu có vẻ hối hận sau khi bị “ma” sát phạt, lột áo đại hàn! Còn gì tỉnh lẻ hơn một viênchức mạt hạng Khlestakov, chịu đói ngày này qua ngày khác mà không bán “bộ cánhPeterburg” đi, bởi vì chỉ trong bộ cánh ấy y mới hòng chinh phục trái tim các tiểu thư vàmệnh phụ tỉnh lẻ. Nhưng Peterburg của Gogol nực cười không chỉ ở những nét dễ thấy ấy.Trong Đêm Giáng sinh có một trường đoạn đặc sắc tả anh thợ rèn và họa sĩ Vakula (mà ta đãquen biết) lên kinh đô và tình cờ lọt vào tận cung điện của nữ hoàng Ekaterina Đại đế. Tấtnhiên, anh ta không khỏi bị choáng ngợp bởi cảnh quan tráng lệ và nhịp sống dồn dập của đôthành, bởi những tác phẩm kiến trúc, điêu khắc, hội họa của những danh nhân thế giới màanh ta được thấy nhiều đến thế trong hoàng cung. Nhưng khi mấy người kôdắc đồng hươnghỏi cảm tưởng của anh, anh trả lời với giọng dửng dưng: “Một tỉnh nổi tiếng mà! Ai mà chảbiết: nhà cửa to tát, tranh tượng bệ vệ, tỉ lệ kỳ quặc! Tường vách đầy chữ (hoa văn - P.V.C.)bằng vàng ròng lóa mắt!”. Cái cười đối với Peterburg và nghệ thuật Peterburg ở đây là cáicười sự kiêu ngạo của kinh thành coi khinh tỉnh lẻ, sự tự cao tự đại của sáng tác chuyênnghiệp không muốn biết đến sáng tác nghiệp dư (một khuyết tật mà Gogol không hề mắc,ông suốt đời tham cứu sáng tác và ngôn ngữ dân gian và vì thế mà đã trở thành một nghệ sĩngôn từ vĩ đại và độc đáo vô song). Nhân tiện nói thêm: nhạy cảm với tính hợm hĩnh vì giàusang và quyền lực của kinh đô nước mình, Gogol khi sang Paris, thủ đô nước Pháp và trungtâm chính trị của thế giới phương Tây thời ấy, cũng phát hiện ra ở nó nét hợm hĩnh tinh thầnthể hiện sự nông cạn của ý thức xã hội Tây Âu đương thời và trong thiên truyện tuyệthay Roma (1841), ông cùng nhân vật chính đã chạy trốn khỏi thủ đô của mọi thứ tân thời ấyvề Roma - La Mã, tỉnh lẻ của châu Âu chính trị - kinh tế, nhưng trung tâm đích thực của châuÂu văn hóa - lịch sử. Và ông đã sống mười hai năm trời ở cái thành đô vĩnh cửu ấy, hiểu biếtnó đến tận chân tơ kẽ tóc và từ đấy hướng mắt về nước Nga thân yêu của mình, suy ngẫm vềbản chất, hiện tại và tương lai của nó. Cái nước Nga ấy, với Ukraina là bộ phận hữu cơ, hiện ra trên những trang sách củaGogol cũng từ nhiều góc nhìn, rất hay đối nghịch. Trong việc tái hiện đất nước mình, có lẽhơn ở đâu hết, Gogol áp dụng tập trung phương pháp dung hợp nhiều điểm nhìn, nó chophép ông trong những khung khổ văn bản không rộng lớn lắm nặn đắp những hình nổi đachiều phức tạp, khuấy động tâm não người đọc. Một thí dụ. Con sông Dnepr ở Ukraina,còn xa mới là con sông lớn nhất nước Nga chứ chưa nói lớn nhất thế giới, dưới ngòi bútcủa Gogol hiện ra mênh mông như biển cả. “Hiếm có con chim nào bay ra được đến giữadòng Dnepr” - Gogol viết trong truyện Cuộc báo thù khủng khiếp, biết chắc chắn (và dĩnhiên ý thức được rằng độc giả của ông cũng biết) rằng chim có khả năng bay qua đạidương, cho nên sông Dnepr ngay ở chỗ rộng nhất cũng không là gì đối với chúng. Nhưnghình như chính vì thế mà hình tượng ngoa dụ này lại truyền đạt cái cảm giác mê hồn trướckhông gian bao la của nước Nga tốt hơn hàng trăm câu thơ ngợi ca hùng hồn, hàng chụctrang văn xuôi mô tả chân thực. Nhưng đây, một hình tượng ngoa dụ khác, cũng cốttruyền đạt kích thước khổng lồ của nước Nga. “Từ đây, dù phóng ngựa ba năm cũngkhông tới một biên giới nào cả” - viên thị trưởng trong kịch Quan thanh tra nói, và trongmiệng y câu nói ấy đã mang hàm nghĩa đổi khác. Peterburg, kinh đô nước Nga, nằm trênbiên giới, và như vậy cần hiểu rằng, tên quan tham nhũng khét tiếng này cứ tha hồ lộnghành ở thị trấn của mình, chính quyền trung ương rất khó với tới. Một tên lưu manh lõiđời khác của Gogol, Chichikov, cũng không bỏ lỡ cơ hội nào để tán tụng tổ quốc vô biêncủa y, chắc bởi vì lẩn khuất trong một tổ quốc như thế không khó khăn gì (và đây là yếutố cấu thành cốt truyện Những linh hồn chết). Nếu từ những hệ quả xã hội tiêu cực nằm trên bề nổi chuyển sang “phép siêu hìnhcủa không gian” như nó được diễn tả trong sáng tác của Gogol, thì chúng ta sẽ lại phảitiếp cận với nhiều hiện tượng tương phản. Giang sơn kỳ vĩ sản sinh ra những nhân vật,nhân cách kỳ vĩ - chiều thuận của phép siêu hình ấy biểu lộ rất rõ trong văn hóa Nga, kếttinh sớm trong ngôn ngữ văn học và ngôn ngữ thường nhật. Những từ ngữ - giá trị trongv ...