Cái dân tộc và cái nhân loại trong vũ trụ của Gogol _2

Gogol nói những lời ấy hơn 150 năm trước đây với tổ quốc của ông và đồng bào của ông, nhưng ngày nay độc giả của Gogol ở nhiều nước trên thế giới khó tránh khỏi cảm tưởng rằng ông nói về tổ quốc và đồng bào của chính họ, và hơn thế nữa, về cả thế giới hôm nay và nhân loại ngày nay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cái dân tộc và cái nhân loại trong vũ trụ của Gogol _2 Cái dân tộc và cáinhân loại trong vũ trụ của Gogol Gogol nói những lời ấy hơn 150 năm trước đây với tổ quốc của ông và đồng bàocủa ông, nhưng ngày nay độc giả của Gogol ở nhiều nước trên thế giới khó tránh khỏicảm tưởng rằng ông nói về tổ quốc và đồng bào của chính họ, và hơn thế nữa, về cả thếgiới hôm nay và nhân loại ngày nay. Những thuộc tính đối nghịch mà nhà văn Nga phát lộở những người đồng tộc hóa ra hiện hữu cả ở những tộc người khác và ở cả loài ngườinhư là một chỉnh thể. Sự tự phê bình dân tộc, ở Nga sớm được tiến hành trong sáng táccủa Gogol và các nhà văn kì tài khác đi sau ông, hôm nay được tiếp nhận như là sự tự phêbình của toàn nhân loại. Văn bản tiểu thuyết Những linh hồn chết cho thấy tác giả của nókhông phải không ý thức được điều đó. Ở đây trong khá nhiều đoạn ta thấy “dân tộc học”chuyển hóa mau lẹ thành “nhân loại học”. Đây, những dòng tiếp nối tiểu đoạn nói về ócsùng bái chức quyền của người Nga: “Tác giả thậm chí lấy làm lo ngại cho nhân vật củamình (Chichikov - P.V.C.), một viên tư vấn cấp bộ mà thôi. Các vị tư vấn cấp vụ viện thìcó lẽ sẵn lòng làm quen với y, nhưng các ngài đã mon men lên bậc tướng soái thì trời biếtđược, không khéo các ngài ấy sẽ chỉ nhìn y bằng cái nhìn khinh bỉ mà người đời thườngngạo mạn nhìn tất cả những gì bò sát dưới chân họ”. Đây nữa, nhân nói về nỗi bực dọccủa Chichikov, sau khi y bị “lật tẩy” trong vũ hội: “... Nhưng con người là sinh linh thật lạkỳ: sự hiềm khích của những người mà nó chẳng quý trọng gì, mà nó phê phán gay gắt,chê bai từ tính phù phiếm đến lối ăn mặc của họ, vẫn làm cho nó phiền lòng (...) Y(Chichikov - P.V.C.) không tự giận mình và tất nhiên y có lý. Tất cả chúng ta đều có mộtnhược điểm cỏn con là hơi nương nhẹ bản thân và bao giờ cũng cố tìm cho ra ai đó để trúthết lên họ nỗi tức giận của mình, chẳng hạn, tên đầy tớ, hay một nhân viên cấp dưới cómặt lúc ấy, hay người vợ, hay cuối cùng chiếc ghế của ta, nó bị ném đi cho quỷ sứ ra tậntới cửa, đến nỗi tay tựa và lưng tung hết, để cho biết thế nào là cơn tức giận của ta”. Vàđây nữa, ở đoạn nói về các quan chức thành phố bàn luận hoài mà vẫn không hiểu đượcChichikov là con người ra sao. “Bấy giờ mới sáng tỏ, con người là cái hạng tạo vật nhưthế nào: hắn khôn ngoan, thông minh, thấy rõ lẽ phải trong mọi việc liên quan đến ngườikhác chứ không phải đến chính mình. Trong những lúc gian nan của cuộc sống, hắn biếtkhuyên bảo đồng loại những lời chí lý, rắn chắc, khiến cho quần chúng phải kêu lên: “Mộtcái đầu hoạt bát biết bao! Một tính cách kiên cường biết bao!”. Thế nhưng chỉ cần một taihọa đổ xuống cái đầu ấy, và bản thân con người ấy rơi vào những hoàn cảnh khó khăn, thìđâu rồi cốt cách kiên cường, đấng trượng phu không gì lay chuyển nổi ấy bỗng mất hếttinh thần và hóa thành kẻ hèn nhát đáng thương, thành đứa trẻ bạc nhược không đáng đếmxỉa...”. Thí dụ cuối cùng: sau khi kể hết về Pliushkin, tác giả thốt lên: “Làm sao mà conngười lại có thể sa đọa đến thế, trở nên hèn mạt đến thế, nhỏ nhen đến thế, đáng tởm đếnthế! Và cái đó có giống sự thật hay không? Giống chứ, tất cả đều giống sự thật, tất cả đềucó thể xảy ra với con người...”. So sánh cảm quan về con người của Gogol, như nó được thể hiện trong tácphẩm Những linh hồn chết, với cảm quan về nhân thế trong Những cuộc phiêu du củaGulliver của nhà văn Anh Swift sống trước Gogol hay Đảo chim cụt cánh của nhà vănPháp Anatole France sống sau Gogol, ta nhận ra rõ hơn một vài nét đặc trưng của nhàvăn trào tiếu người Nga vắng mặt ở hai đồng nghiệp Tây Âu của ông. Thái độ của Swiftđối với con người mang tính bi quan có nguyên tắc và mấp mé với sự ghê tởm (chỉ cầnnhắc đến sự khó chịu cực kỳ của Gulliver khi từ xã hội của loài ngựa khôn ngoan và đứchạnh y phải trở về với xã hội loài người: ngay mùi của thân thể con người cũng gây choy cảm giác buồn nôn). Không hà khắc với con người như vị mục sư đạo Tin Lành Swift,xa lạ với chủ nghĩa khổ hạnh tôn giáo, Anatole France, kể “lịch sử” một giống ngườixưa kia vốn là loài chim cụt cánh (pinguin) sống yên lành trên một hải đảo (sau nàyđược gọi là Pinguinie), song bị hóa thành người do một vị thánh truyền đạo đã ngộ nhậnchúng là người và làm lễ rửa tội cho chúng, cũng phát hiện ở bản thể con người nhiềuthuộc tính tiêu cực tiền định mà nặng nhất là lòng tham và sự kiêu căng, chúng dẫn đưanền văn minh con người đến tử vong, và trên phế tích của nền văn minh đi trước nảysinh nền văn minh đi sau lặp lại y hệt lộ trình của nó... Ở đây chúng tôi sẽ không đề cậpvấn đề học thuyết Kitô giáo về thời tận thế và hậu thế đã ảnh hưởng đến thế giới quan vànhân sinh quan của Gogol như thế nào. Trong di sản của Gogol không có những văn bảnchứng tỏ ông có những quan điểm rõ ràng, rắn chắc và được luận chứng về vấn đề này.Gogol - nghệ sĩ không nói như Swift - nghệ sĩ rằng loài người không xứng đáng đượchưởng sự sống mà Thượng Đế ban cho. Ông cũng không tiên báo cho ...