Cái gì mới cũng làm cho ta không yên tâm

Trên ba chục năm trước, lần đầu tiên tôi được ngắm một bức tranh trừu tượng, nghĩa là một bức tôi nhận được màu sắc, đường nét, xa gần, nhưng không nhận ra một vật nào mà tôi thường thấy; lần đó tôi nghĩ bụng: trò khôi hài đấy, chứ nghệ thuật gì. Nhưng sau nhiều năm tiếp xúc với nghệ thuật hiện đại, tôi đã hiểu rằng các bức họa trừu tượng quả là một hình thức nghệ thuật, nó biểu lộ một cách mới mẻ nhận định đời sống, bắt lấy đời sống. Lần đầu tiên tôi...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cái gì mới cũng làm cho ta không yên tâm Cái gì mới cũng làm cho ta không yên tâm Trên ba chục năm trước, lần đầu tiên tôi được ngắm một bức tranhtrừu tượng, nghĩa là một bức tôi nhận được màu sắc, đường nét, xa gần,nhưng không nhận ra một vật nào mà tôi thường thấy; lần đó tôi nghĩ bụng:trò khôi hài đấy, chứ nghệ thuật gì. Nhưng sau nhiều năm tiếp xúc với nghệthuật hiện đại, tôi đã hiểu rằng các bức họa trừu tượng quả là một hình thứcnghệ thuật, nó biểu lộ một cách mới mẻ nhận định đời sống, bắt lấy đờisống. Lần đầu tiên tôi thấy kiểu ăn mặc của bọn Beatles, không phải trêncác tấm hình, mà trên thân thể các thanh niên mà tôi gặp ngoài đường, tôikhó chịu lắm. Cái thói gì mà lố lăng vậy? Ừ, thời đó cần phải cải thiện,nhưng bây giờ, sau khi đã nghiên cứu rất kĩ các vấn đề liên quan tới thanhniên, tôi hiểu ý nghĩa của sự nổi loạn bề ngoài có vẻ vô lí đó. Chúng ta luôn luôn phải biết tiếp xúc với cái mới mẻ. Thời đại này thếgiới biến hóa mau hơn thời nào khác nữa, như đâm bổ vào một tương lai đãmở màn rồi. Tương lai đó sẽ đầy những cái mới mẻ, nào là những cuộc viễndu trên các hành tinh, nào là những thuốc chích, những phương pháp chạyđiện, giải phẫu óc để biến đổi một con người từ hồi nào còn là bào thai saukhi ra đời, thành một nhà tri thức, một nhà chỉ huy hoặc một người vai u thịtbắp. Chẳng cần phải xét những biến đổi quái dị đó, chúng ta hãy nhớ lạivài sự thay đổi đã thực hiện rồi. Chẳng hạn ngày nay người ta không còndùng những sáo ngữ như, về thần học: Bọn vô thần là vây cánh của quỷ,về giáo dục: Con trẻ phải tuân lời cha mẹ trong mọi trường hợp. Chúng ta không còn tự phụ vì những phán đoán truyền thống nữa. Hồixưa người ta dẫn lời các bậc thầy: Platon, Aristote, Thánh Thomas ở Aquin,hoặc những câu như: Goethe đã nói..., tiên nghiêm tôi đã nói... hoặcgiáo hội đã nói... để bênh vực ý kiến của mình. Bây giờ chúng ta bắt buộcphải xét lại hết những chân lí của mình xem có còn hợp với thời đại đầychuyển biến này không. Xét rồi, ta thấy cần phải bỏ đi rất nhiều chân lí hoặcít nhất cũng phải giải thích lại những chân lí đó; mặt khác ta lại phải chấpnhận nhiều ý mới không sao bác được. Vì thế mà không lúc nào ta đượcnghỉ ngơi, có thể tin chắc rằng đã tới được đích. Dĩ nhiên người ta có thể cho rằng cuộc sống trong một thời xáo trộnnhư vậy thì thú vô cùng, mà cũng có thể thấy khổ quá đỗi vì cứ bị quấynhiễu hoài, không lúc nào được yên. Tại sao lại khó chấp nhận sự mới mẻ như vậy nhỉ? Không ai lại chấp nhận mọi cái mà không phân biệt, lựa chọn cái nàohợp với mình. Lựa chọn tức là phán đoán tùy theo lí trí hoặc tình cảm củamình. Ai cũng có một số quy tắc giúp mình tiếp cận những cái gì mình cóthể hiểu được một cách không khó nhọc lắm, mà bỏ những cái khác. Khi ta chủ quan mà nói rằng: Cái mới mẻ đó không hợp với tôi là cốý bảo dù tôi không có thiện chí tìm hiểu tới mấy thì cũng không hiểu nóđược, thôi tôi quyết tâm rồi, đừng nói thêm gì nữa. Lời tuyên bố bề ngoàiôn hòa đó nhằm chứa ý này: cái mới mẻ đó chẳng ra cái quái gì cả, vô íchchẳng riêng đối với tôi mà cả đối với bất kì một người nào khác nữa, nguyêntắc là vậy. Thế là một phán đoán cá nhân, chủ quan được đưa lên thành mộtphán đoán chung có giá trị tuyệt đối. Mà như vậy thì có nghĩa là cái cũ luônluôn tốt hơn cái mới. Người ta thường nhắc tới cái thời xưa tốt đẹp, sungsướng, như thế quả thực có những thời tốt đẹp hơn các thời khác về mọiphương diện. Dĩ nhiên, có những thời sống dễ dàng hơn thời khác, nhưngkhông vì vậy mà bảo là tốt đẹp hơn được. Có phần chắc rằng nếu ôn lại tấtcả các thời từ lúc có loài người tới nay thì thời nào cũng tốt đẹp cả vì thờinào cũng là một giai đoạn cần thiết cho sự tiến hóa của nhân loại. Nếu thời hiện nay luôn luôn xấu hơn thời đã qua thì nhân loại hiệnnay vẫn còn ăn lông ở lỗ, chỉ có nghĩ tới việc săn bắt và giết lẫn nhau; mà kẻnào đầu tiên có ý vẽ hình các con thú lên vách các hang đá phải kể là có tộivì kẻ đó đã tạo ra một cái mới, tức nghệ thuật. Sự thực ta có thể nói rằng thời đại chúng ta hơn những thời trước,chẳng những vì kĩ thuật phát triển mạnh mà còn vì ta có nhiều sự tự do tinhthần hơn. Nhưng đời sống của ta có vì vậy mà tốt hơn, sung sướng hơnkhông? Cái mới có tốt hơn cái cũ không? Máy giặt có tốt hơn thau giặtkhông, dân chủ có tốt hơn quân chủ chuyên chế không? Cái mới không tốt hơn cũng không xấu hơn cái cũ, nhưng nó là cáimới nghĩa là cần có nó để thay cái cũ không còn dùng được nữa, có vậynhân loại mới tiến hóa. Các cụ ta thời xưa ở trong một thung lũng hẻo lánh, khi thấy mộtchiếc xe hỏa chạy qua thì sợ sệt, khấn trời, bây giờ chúng ta muốn được baylên cung trăng. Khi y sĩ danh tiếng ở Vienne là Sigmund Freud đặt cơ sở cho khoatâm lí tiềm thức, người ta chửi rủa ông thậm tệ. Ngày nay cả triệu người nhờnhững nhà phân tâm học xét tâm trạng và ...