Cây Đinh tút – nhạc cụ độc đáo của người T’riêng

Đinh tút là loại nhạc cụ không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt hằng ngày, trong lao động sản xuất, nhất là vào dịp mùa xuân của người T’riêng. Ngoài ra, trong các dịp lễ hội của cộng đồng như: lễ lập làng, lễ mừng nhà mới, mừng cưới hỏi... và đặc biệt nó luôn có mặt trong lễ hội Choóc đăil truyền thống thường gọi là ngày hội đinh tút của người T’riêng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cây Đinh tút – nhạc cụ độc đáo của người T’riêngCây Đinh tút – nhạc cụ độc đáo của người T’riêngÐinh tút là loại nhạc cụ không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt hằng ngày, tronglao động sản xuất, nhất là vào dịp mùa xuân của người T’riêng. Ngoài ra, trong cácdịp lễ hội của cộng đồng như: lễ lập làng, lễ mừng nhà mới, mừng cưới hỏi... vàđặc biệt nó luôn có mặt trong lễ hội Choóc đăil truyền thống thường gọi là ngàyhội đinh tút của người T’riêng.Đinh tút trong đời sống văn hóa của người T’riêngĐối với dân tộc T’riêng, tiếng sáo đinh tút là âm thanh gắn bó mật thiết với họ quangàn đời, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần. Chẳng những thế, tínhnguyên thủy độc đáo của loại nhạc cụ này và phong cách biểu diễn của các nghệnhân đã tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng mà chỉ ở dân tộc T’riêng này mới có.Mỗi khi tiếng sáo đinh tút thổi lên mênh mang dìu dặt như là hiện thân sức sốngbền bỉ, dẻo dai của họ hòa cùng tiếng trống và cồng chiêng, âm thanh ấy lan tỏa,bay bổng vào ngõ ngách, trên các triền núi cao, nơi định cư của người T’riêng, tạonên một không gian văn hóa huyền ảo...Điều thú vị là đinh tút của người T’riêng chỉ có đàn ông thổi và khi thổi đinh tút thìnhững người đàn ông đó, dù già hay trẻ đều phải đóng giả làm đàn bà T’riêng. Họkhông được đóng khố mà phải khoác tấm đồ che kín từ cổ xuống chân, giấu mộttay vào bên trong, chỉ thò một tay ra cầm ống đinh tút để thổi.Một số người già T’riêng cho biết: Điều này đã trở thành tập quán từ rất xa xưa.Khi ấy nhạc cụ này thường chỉ dùng cho lễ cúng, đặc biệt là lễ cúng lúa, để gọi hồnlúa, đưa đường đón lúa từ nương rẫy về buôn. Mà hồn lúa theo quan niệm củangười T’riêng là một cô gái xinh đẹp nhưng rất yếu đuối, lại nhút nhát nữa. Nếuthấy bóng dáng đàn ông, nàng tiên lúa sẽ xấu hổ, bỏ chạy. Nàng tiên lúa bỏ chạythì sang năm sẽ mất mùa, đói kém cho nên khi thổi đinh tút, đàn ông dứt khoát phảimặc trang phục của đàn bà.Vậy là, từ một quan niệm mang tính lễ nghi nông nghiệp đã hình thành lối diễn tấunhạc cụ rất độc đáo có một không hai của đồng bào T’riêng. Thường khi biểu diễn,các nghệ nhân bao giờ cũng kết hợp với múa. Đội hình múa theo chiều ngược kimđồng hồ, động tác múa ngây ngất, lắc toàn thân. Thổi đinh tút chỉ đứng và cũngkhông đứng yên. Các nghệ nhân luôn di chuyển theo hình vòng cung.Người T’riêng lớn lên trong tiếng đinh tút, tiếng sáo độc đáo này cũng góp phầnlàm nên những tình yêu đôi lứa. Qua bao đời nay, người T’riêng vẫn lưu giữ nhiềuvốn văn hóa quý, trong đó có âm nhạc truyền thống và đặc biệt giá trị của loại sáođinh tút, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần.Cách làm cây Đinh tútÐinh tút được làm từ cây trúc, loại này mọc rất nhiều ở vùng của người T’riêngsinh sống, nhưng không phải cây nào cũng làm được đinh tút đúng kỹ thuật và choâm hay. Ðinh tút của người T’riêng gồm có sáu ống dài ngắn và lớn nhỏ khác nhauđược làm từ thân cây trúc. Đinh tút âm vang giữa đài ngàn tây nguyênCác ống đinh tút theo thứ tự từ lớn đến nhỏ và từ dài đến ngắn nhất: Piđu, piđy,chel, chắk, rơn 1, rơn 2. Mỗi cây đinh tút có một lóng và được giữ nguyên mộtmắt, đầu rỗng được vót hai bên tạo cho ống có dáng hình phễu để thổi. Muốn thổiđược đinh tút, phải có sức khỏe và có kỹ thuật. Bộ đinh tút của họ hiện nay so vớiđinh tút truyền thống thì ống nhỏ và ngắn hơn, vì vậy có nhiều người biết thổi.Muốn thổi đinh tút thì phải có từ tám người trở lên. Trong đó tám nghệ nhân thổiđinh tút tùy vào sở trường của từng người mà mỗi người phụ trách một ống, còn lạihai nghệ nhân hòa điệu cồng chiêng. Ðinh tút hay, hay dở là phụ thuộc vào ngườitạo ra nó, từ khâu chọn loại trúc đến việc thẩm âm là kinh nghiệm của nghệ nhânđó.Tùy thuộc vào từng bài đinh tút mà người thổi hòa âm với nhau theo ba hoặc bốncặp một. Trong quá trình thổi đinh tút thì cặp đinh tút ngắn và nhỏ nhất sẽ thổitrước, kế đến là cặp trung, rồi đến cặp dài nhất cùng hòa âm với nhau thành támđiệu, gọi là tám bài đinh tút tương ứng gồm: Za zá, pê lách, túk chiêng hoong,troong zục, trơn lăil, zức zăih... hòa cùng những điệu múa tạo nên một dòng chảykhông dứt làm cho hội đinh tút luôn tiếp diễn.Sự chuyển hóa linh hoạt của những bài đinh tút và sự uyển chuyển của các cô gáiT’riêng trong bộ trang phục truyền thống đẹp nhất, với các bài múa và những điệusáo đinh tút vang lên bên những thung lũng hẹp, núi rừng vào hội tạo âm thanhgiàu cảm xúc, phóng khoáng làm cho tâm hồn người T’riêng luôn được thoải mái,nhẹ nhàng...Tiếng sáo đinh tút thổi lên, âm thanh của nó cứ bay bổng, lan tỏa trên các triền núicao nơi định cư lâu đời của người T’riêng hòa cùng trống, cồng chiêng vào núirừng đại ngàn tạo nên một không gian văn hóa huyền ảo, thôi thúc mọi người tạmgác mọi lo toan của cuộc sống đời thường để cầu mong một năm an lành, hạnhphúc, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và no đủ, mọi người thương yêu vàđùm bọc nhau. Ngoài công việc nương rẫy, những lúc rảnh rỗi, họ đều dành thờigian để tru ...