Cây thuốc vị thuốc Đông y - MẠCH NHA

Tên khác: Lúa mạch, Đại mạch, Mâu mạch, Nhu mạch, Nếp mạch.Tên khoa học: Hordeum vulgare L., Hordeum sativum Jess., họ Lúa (Poaceae).Mô tả:Mạch nha hình thoi dài 8 - 12 mm, đường kính 3 - 4 mm, mặt ngoài màu vàng nhạt, trên lưng có mày bao quanh với 5 đường gân và râu dài đã gẫy rụng. Phía bụng được bao trong mày hoa, bóc bỏ vỏ ngoài thấy mặt bụng có một rãnh dọc, phần dưới mọc ra mầm non và rễ con, mầm non dài dạng mũi mác, dài 0,5 cm với vài sợi rễ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cây thuốc vị thuốc Đông y - MẠCH NHA Cây thuốc vị thuốc Đông y - MẠCH NHA Vị thuốc Mạch nhaMẠCH NHA (麥 芽)Fructus Hordet germinatusTên khác: Lúa mạch, Đại mạch, Mâu mạch, Nhu mạch, Nếp mạch.Tên khoa học: Hordeum vulgare L., Hordeum sativum Jess., họ Lúa (Poaceae).Mô tả:Mạch nha hình thoi dài 8 - 12 mm, đường kính 3 - 4 mm, mặt ngoài màu vàng nhạt, trênlưng có mày bao quanh với 5 đường gân và râu dài đã gẫy rụng. Phía bụng được baotrong mày hoa, bóc bỏ vỏ ngoài thấy mặt bụng có một rãnh dọc, phần dưới mọc ra mầmnon và rễ con, mầm non dài dạng mũi mác, dài 0,5 cm với vài sợi rễ nhỏ cong queo. Chấtcứng, mặt bẻ gẫy màu trắng có tinh bột. Không mùi, vị hơi ngọt.Bộ phận dùng: Quả chín của cây Đại mạch làm mọc mầm, sấy ở nhiệt độ dưới 600C(Fructus Hordet germinatus).Phân bố: Hiện nay Việt Nam mới di thực vào trồng và đang được phát triển để làmnguyên liệu chế bia, Mạch nha để làm thuốc, nhưng dược liệu nhập từ Trung Quốc.Chế biến:Lấy hạt đại mạch đã nhặt sạch, ngâm nước cho thấm 6/10 - 7/10. Vớt ra, bỏ vào rá, đậykín. Mỗi ngày vẩy nước 1 lần, giữ độ ẩm cho đến khi hạt lúa nứt mầm d ài độ 0,5 cm, lấyra phơi khô gọi là sinh mạch nha.Tác dụng dược lý:+ Mạch nha có Amylase và vitamin B nên có tác dụng trợ tiêu hóa. Do Amylase khôngchịu nóng nên cho vào sắc hoặc sao cháy thì hoạt lực giảm sút. Mạch nha có tác dụng hạđường huyết.+ Độc tố của Mạch nha trong thuốc có hàm lượng với tỷ lệ 0,02 - 0,35%, dùng uống khóhấp thu, cho nên không có ý nghĩa lâm sàng, nhưng lúc làm thức ăn cho gia súc liềulượng lớn cần chú ý.+ Hordenin có tác dụng giống giao cảm nhẹ, hơi làm tăng huyết áp, cường tim, ít độc, cótác dụng ức chế sự co bóp ruột.Thành phần hoá học:Cũng như các loại ngũ cốc khác, tinh bột là thành phần chính, các thành phần khác:protein, lipid, vitamin, chất khoáng. Trong hạt đại mạch nẩy mầm thì giàu các enzym.Dưới tác dụng của enzym, tinh bột chuyển thành dextrin và maltose, saccharose thìchuyển thành đường nghịch đảo, protein chuyển thành pepton, polypeptid thành aminoacid. Do đó mạch nha là thức ăn rất dễ tiêu cho người ốm và trẻ em. Trong mầm hạt đạimạch có chứa một lượng nhỏ alcaloid (0,1-0,5%) gồm 2 chất: hordenin và gramin.Hordenin là một dẫn chất phenylethylamin được phân lập năm 1906. Muốn chế hordeninngười ta cho tác dụng lên mầm hạt đại mạch dung dịch HCl loãng, sau đó kết tủa alcaloidbằng kiềm.Công năng, Công dụng:Sinh mạch nha: Kiện tỳ, hoà vị, thư can, thông sữa. Chủ trị: Tỳ hư, kém ăn, sữa uất tích.Mạch nha sao: Hành khí, tiêu thực, làm mất sữa. Chủ trị: Thực tích không tiêu, bầu vúđau trướng (phụ nữ cai sữa).Tiêu mạch nha: Tiêu thực hoá trệ, điều trị thực tích không tiêu, thượng vị trướng đau.Cách dùng, liều lượng: Ngày dùng 9 - 15 g. Làm mất sữa: 60 g, dạng thuốc sắc. Thườngphối hợp với các loại thuốc khác.Bào chế:Mạch nha sao: Lấy sinh mạch nha sạch, rang nhỏ lửa, sao đến màu vàng nâu, lấy ra đểnguội, sẩy sạch bụi tro vụn là được.Tiêu mạch nha: Lấy mạch nha sạch, cho vào nồi, đun to lửa, sao cho vàng sém, lấy ra đểkhô, sẩy hết tro bụi.Bài thuốc:1. Trị viêm gan cấp - mạn tính: Dùng rễ non Mạch nha lên mầm ở nhiệt độ thấp sấy khôtán bột chế thành sirô, mỗi lần uống 10ml, ngày 3 lần, uống sau bữa ăn. Ngoài ra chouống thêm men hoặc Vitamin B viên, 30 ngày là một liệu trình. Uống liên tục sau khichức năng gan phục hồi, uống tiếp 1 liệu trình nữa.2. Trị nhiễm nấm dùng cồn Mạch nha: Mạch nha sống 40g, cho vào cồn 75% - 100mlngâm 1 tuần. (Mã thục Trân, Tạp chí Trung tây Y kết hợp 1987,4:210).3. Trị chứng sữa quá nhiều:+ Mạch nha sao 60 - 120g sắc nước uống, ngày 1 thang, uống liền 2 - 3 ngày có kết quảtốt cho người sữa nhiều căng tức vú đau hoặc muốn thôi cho con bú.+ Sao Mạch nha 120g tán bột, mỗi lần uống 15g, ngày 4 lần với nước sôi nóng. Trị sữaquá nhiều làm vú căng tức đau.4. Trị rối loạn tiêu hóa, bụng đầy, chán ăn do tỳ vị hư hàn:+ Sao Mạch nha, Sinh Sơn tra đều 10g sắc uống.+ Bổ tỳ thang: Mạch nha 10g, Đảng sâm, Bạch lin h, Bạch truật đều 10g, Thảo quả 6g,Cam thảo 3g, Can khương 3g, Hậu phác 6g, Trần bì 5g, sắc uống. Trị chứng rối loạn tiêuhóa do tỳ vị hư hàn.Ghi chú:+ Nước ta có dùng hạt thóc tẻ mang mầm làm thuốc với tên Cốc nha. Các lương y vẫndùng hạt cây Đại mạch không mầm để làm thuốc.+ Kiện tỳ dưỡng vị: dùng sống, hành khí tiêu ích sao lên dùng.Kiêng kỵ: Phụ nữ cho con bú không nên dùng.