CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI U TRONG UNG THƯ

Mục tiêu học tập1. Trình bàyđược tiêuchuẩncủa cácchấtchỉ điểmkhốiu2. Trình bàyđược cácứng dụng lâmsàng cácchấtchỉ điểmkhối u3. Kể được một số chất chỉ điểm chính của một số loại ung thư: Vú, đại tràng, buồngtrứng, tiềnliệttuyến,gan, giáptrạng, tếbào mầmvà ung thưnguyênbào nuôi.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI U TRONG UNG THƯ CÁC CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI UTRONG UNG THƯ 1CÁC CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI U TRONG UNG THƯMục tiêu học tập 1. Trình bày được tiêu chuẩn của các chất chỉ điểm khối u 2. Trình bày được các ứng dụng lâm sàng các chất chỉ điểm khối u 3. Kể được một số chất chỉ điểm chính của một số loại ung thư: Vú, đại tràng, buồngtrứng, tiền liệt tuyến, gan, giáp trạng, tế bào mầm và ung thư nguyên bào nuôi.I. ĐẶT VẤN ĐỀ Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, tỉ lệ chất hàng năm do ung thư tăng lênnhanh kể từ đầu thế kỷ đến nay ( 4% năm 1909 và 20% năm 1990 ). Ở Nhiều nước, ung thư lànguyên nhân gây tử vong đứng thứ 2 sau bệnh tim mạch. Nguy cơ người bị ung thư tăng lên theolữa tuổi và tình trạng phát triển công nghiệp ở mỗi quốc gia ( nguy cơ ở người 70 tuổi, cao gấp 10lần so với người 25 tuổi ). Theo ghi nhận của Bộ Y tế về mo hình bệnh tật ở nước ta, bên cạchcác bệnh nhiễm khuẩn, suy dinh dưỡng ngày càng được khống chế, giảm dần, thì mô hình bệnhung thư, bệnh tim mạch, tâm thần đang là nguy cơ giống như ở các nước phát triển. Các loại ungthư hay gặp ở nwcs ta được phản ánh qua thống kê ghi nhận ung thư ở Hà Nội và Thành phố HồChí Minh là ung thư phổi, dạ dày, vú, gan, vòm họng, đại trực tràng, hạch bạch huyết, tử cung,buồng trứng… Trong khi ở nhiều nwcs, chương trình sàng lọc phát hiện sớm ung thư rất phát triển, đãgóp phần bình quân chữa khỏi hơn 50% bệnh nhân ung thư ( có loại lên tới trên 90% như bệnhHodkin, trên 80% đối với ung thư thân tử cung…). Ở nước ta đa số người bị ung thư khi đượcchẩn đoán đã ở giai đoạn muộn, tỉ lệ khỏi bệnh còn rất thấp. Ngày nay, y học ngày càng có nhièu kỹ thuật và quy trình chẩn đoán, phát hiện sớm ungthư. Phất hiện các chất chỉ điểm khối u đã trở thành một phương pháp quan trọng được ứng dụngrông rãi trong việc sàng lọc phát hiện sớm, đánh giá kết quả điều trị, tiên lượng bệnh và theo dõisự ổn định sau khi điều trị của nhiều loại ung thư.II. KHÁI NIỆM VỀ CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI U.1. Định nghĩa Các chất chỉ điểm khối u của mọt cơ thể là những đại phân tử xuất hiện và thayđổi nồng độ trong cơ thể sống, có liên quan mọt cách chắc chắn tới sự phát triển các khối u áctính của cơ thể đó.2. Phân loại: có hai loại chỉ điểm khối u2.1. Chỉ điểm tế bào: là các kháng nguyên tập trung trên bề mặt của màng tế bào như trong bệnhLeucemi, các nội tiết tố và cơ quan thụ cảm nội tiết trong ung thư vú…2.2. Chỉ điểm dịch thể: là những chất xuất hiện tập trung trong huyết thanh, nước tiểu hoặc cácdịch khác của cơ thể. Các chất này được tổng hợp và bài tiết từ các mô của khối u, được giảiphóng nhờ sự phân hủy tế bào u hoặc được tạo thành như là sự phản ứng của cơ thể đối với khốiu. - -3 3 3 3 3III. TIÊU CHUẨN CỦA CÁC CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI U. Chất chỉ điểm khối u lý tưởng cần có các tiêu chuẩn sau:1. Tính đặc hiệu cao: Không phát hiện thấy trong bệnh nhân lành tính và các người khoẻ mạnh.2. Độ nhạy cao: Có thể phát hiện rất sớm từ khi chỉ có vài tế bào ung thư xuất hiện - Đặc trưng cho từng cơ quan. - Tương quan với giai đoạn của khối u. - Có giá trị dự đoán tin cậy. Hiện nay, chưa có chất chỉ điểm khối u lý tưởng có đầy đủ 100% tiêu chuẩn về độđặc hiệu, độ tin cậy chắc chắn, tính đặc trưng cơ quan và chẩn đoán chính xác giai đoạn bệnh.Tuy nhiên, một loại chỉ điểm khối u có những giá trị trên các tiêu chuẩn khác nhau và khi phốihợp 2 hay nhiều thử nghiệm lại có thêm nhiều giá trị mới bổ sung lẫn nhau. PSA, PAP vàThyroglobulin là những chất chỉ điểm đặc hiệu cho cơ quan có u. Nhiều chất chỉ điểm khối u được xem là có tương quan với giai đoạn phát triểncủa u, có nồng độ tăng cao ở những giai đoạn muộn. Tuy khó xác định chắc chắn khối u đang ởgiai đoạn nào và đôi khi có sự trùng chéo giữa các loại. Tuy nhiên, giá trị tiên lượng của một số chất chỉ điểm rất rõ và thường gắn với quátrình tiến triển và kết quả điều trị. Ví du: hàm lượng CEA trước mổ ung thư đại trực tràng, β2Microglobulin trong u lympho ác không Hodkin và bệnh đa u tủy. CA 125 trong ung thư buồng trứng càng cao cthì tiên lượng càng xấu, khả năng táiphát, di căn càng nhiều… Độ nhạy cảm và độ đặc hiệu của một chất chỉ điểm được tính bằng công thức sau: Số lần dương tính (+) thật Độ nhạy =------------------------------------------------- Số lần (+) thật + Số lần âm tính ( - ) giả Số lần âm tính ( - ) giả Độ đặc hiệu =---------------------------------------- Số lần (-) thật + Số lần ( + ) giả Một số tiêu chuẩn quan trọng khác là giá trị dự đoán của các chất chỉ điểm khối u.Giá trị dự đoán dương tính có nghĩa có khả năng có một khối ung thư nào đó xuất hiện mà có thểsử dụng 1 phức hợp các nghiệm pháp kiểm tra phát hiện được. Giá trị dự đoán âm tính chỉ ra rằng không thể có một loại u ng thư nào đó xuấthiện nếu kết quả xét nghiệm âm tính. - -4 4 4 4 4 Số lần âm tính (-) thật Giá trị dự đoán (-) = ------------------------------------- Số lần (-) thật + Số lần (-) giả Số lần dương tính (+) thật Giá trị dự đoán (+) = --------------------------------------- Số lần (+) thậ ...