Chỉ số chất lượng môi trường (EPI) với các mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại

Bài viết "Chỉ số chất lượng môi trường (EPI) với các mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại" có mục tiêu chủ yếu là giới thiệu về chỉ số bền vững môi trường, thực trạng và xu hướng thay đổi ESI tại Việt Nam cũng như những gợi ý chính sách để cải thiện ESI trong thời gian tới.ghiệp theo hướng hiện đại. Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài viết!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chỉ số chất lượng môi trường (EPI) với các mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại CHỈ SỐ CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG (EPI) VỚI CÁC MỤC TIÊU XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC THÀNH NƯỚC CÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI PGS.TS. Đinh Đức Trường5 Trường Đại học Kinh tế quốc dân I. Mở đầu Quá trình Đổi mới tại Việt Nam (1986) đã mang lại nhiều thành tựu về phát triển kinh tế -xã hội cho đất nước. Từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu với 90% dân số làm nông nghiệp, Việt Nam đã xây dựng được cơ sở vật chất-kỹ thuật, hạ tầng kinh tế-xã hội từng bước đáp ứng cho sự nghiệp công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa, tạo ra môi trường thu hút nguồn lực xã hội cho phát triển. Trong giai đoạn 1993-2015, tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm đạt 6%, tỷ lệ đói nghèo đã giảm từ 60% xuống 7%. Nền kinh tế Việt Nam cũng ngày càng hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, đặc biệt sau khi trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) năm 2006 (Tổng Cục thống kê 2018). Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển là ô nhiễm môi trường ngày càng trở nên trầm trọng hơn. Việt Nam cũng là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu (BĐKH) (World Bank 2010). Thiệt hại kinh tế do ô nhiễm môi trường được ước tính khoảng 5% GDP và do BĐKH khoảng 1.5-1.8% GDP (World Bank 2010, Trần Thọ Đạt 2012). Ngoài ra, tài nguyên thiên nhiên cũng đang bị cạn kiệt nhanh chóng do quá trình khai thác ‘vô tội vạ’ phục vụ cho tăng trưởng kinh tế. Những vấn đề tài nguyên- môi trường và BĐKH đã trở thành mối đe dọa lớn với sự phát triển bền vững của đất nước trong thế kỷ 21. Quản lý môi trường hướng tới sự phát triển bền vững (PTBV) đã trở thành xu hướng mà mọi quốc gia, vùng và khu vực muốn hướng tới. Đối với sự bền vững trong lĩnh vực môi trường, các nhà quản lý cần có các công cụ để giúp họ xác định vấn đề, theo dõi xu hướng, đặt ra mục tiêu ưu tiên, đầu tư, đánh giá chương trình và mức độ cải thiện chất lượng môi trường. Chỉ số bền vững môi trường (ESI) là một trong những công cụ góp phần thực hiện điều đó. Chức năng quan trọng nhất của ESI là một giúp xác định các vấn đề đáng được quan tâm và cải thiện hơn nữa trong các chương trình bảo vệ môi trường quốc gia để hoạch định các chính sách quản lý hướng tới sự PTBV. Ngoài ra ESI cũng là một công cụ giúp đạt được các mục tiêu chính sách trên phạm vi toàn cầu về môi trường và phát triển như Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDGs) (Tổng cục thống kê 2013). 5 truongdd@neu.edu.vn 132 Bài viết này có mục tiêu chủ yếu là giới thiệu về chỉ số bền vững môi trường, thực trạng và xu hướng thay đổi ESI tại Việt Nam cũng như những gợi ý chính sách để cải thiện ESI trong thời gian tới. Ngoài phần mở đầu và kết luận, phần 2 sẽ giới thiệu tổng quan về ESI và chỉ số thay thế của ESI gần đây là EPI (chỉ số hiệu quả môi trường). Phần 3 sẽ phân tích về thực trạng EPI tại Việt Nam cùng các xu hướng chi phối EPI, nhấn mạnh vào các xu hướng phát triển kinh tế và công nghiệp hóa. Phần 4 sẽ đưa ra một số hàm ý để góp phần cải thiện các chỉ số bền vững môi trường trong bối cảnh CNH và hội nhập kinh tế. II. Chỉ số bền vững môi trường ESI và hiệu quả môi trường EPI – thực trạng của Việt Nam Bộ chỉ số bền vững môi trường (Environmental Sustainability Index - ESI) được Trung tâm Chính sách và Luật Môi trường Yale (YCELP) và Trung tâm Mạng lưới Thông tin Khoa học Trái đất Quốc tế (CIESIN) tại Đại học Columbia xây dựng và đề xuất vào năm 2000. ESI là nỗ lực đầu tiên để sắp xếp các nước theo 76 tiêu chí khác nhau về bền vững môi trường, bao gồm nguồn tài nguyên thiên nhiên, mức độ ô nhiễm trong quá khứ và hiện tại, những nỗ lực quản lý môi trường, mức độ đóng góp vào việc bảo vệ các cộng đồng trên toàn cầu, và khả năng của xã hội để cải thiện hoạt động môi trường theo thời gian (Tổng cục Thống kê 2013, YCELP 2012). ESI được coi là một công cụ sử dụng để đánh giá hiệu quả công tác BVMT, sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và BVMT của một quốc gia. ESI lần đầu tiên được đưa ra trong Diễn đàn Kinh tế thế giới, tổ chức tại Davos, Thụy Sỹ, tháng 1/2005, giúp xác định tính chất bền vững môi trường của 146 quốc gia. Tuy nhiên, ESI có một số nhược điểm gồm: (i) ESI kết hợp 76 yếu tố của môi trường, kể cả tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm, quản trị môi trường, đóng góp bảo vệ môi trường toàn cầu, khả năng cải thiện môi trường. Vì bao gồm quá nhiều yếu tố, công thức ESI trở nên không thực tiễn để hướng dẫn thiết thực việc hoạch định chính sách cho quốc gia. (ii) Phương pháp tích hợp chỉ số ESI chỉ là tính toán trung bình cộng giá trị của các thông số chỉ thị, nghĩa là mức độ đóng góp của từng nhóm chủ đề vào điểm số ESI là ngang nhau, không tính trọng số. Do đó khi tính cho từng quốc gia phải tính trọng số từng vấn đề (iii) Chỉ số này rất khó đo lượng lượng hóa tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam do không có hướng dẫn kỹ thuật về cách đo lường và tính toán các chỉ thị cụ thể như quản trị môi trường hay sự tham gia của xã hội trong bảo vệ môi trường. Để giải quyết thách thức này, năm 2006, YCELP đã chuyển sang thay thế ESI bằng chỉ số Hiệu quả môi trường (Environmental Performance Index - EPI). Hiện nay thế giới không còn sử dụng ESI nữa mà chuyển sang EPI. 133 EPI được xây dựng trên cơ sở kế thừa kết quả của ESI, là một nỗ lực để cụ thể hóa hơn khái niệm “bền vững” vốn còn trừu tượng khi được đưa ra trong ESI. EPI cũng được xây dựng để đánh giá hoạt động môi trường hiện tại ở các quốc gia trên thế giới, trong phạm vi bền vững. EPI gồm nhiều chỉ số thành phần và chia thành hai chủ đề lớn. Nhóm thứ nhất để đo những nỗ lực giảm áp lực lên môi trường về sức khỏe con người, được gọi là nhóm chỉ số Sức khỏe môi trường (Environmental H ...