Chiếm dụng văn hóa trong kiến trúc cộng đồng các dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên Việt Nam

Nghiên cứu này tổng hợp các giá trị văn hóa được biểu hiện trong một số công trình kiến trúc cộng đồng tiêu biểu tại Tây Nguyên, từ đó, đánh giá mức độ sai lệch của các giá trị này trong kiến trúc một công trình văn hóa được xây dựng gần đây tại khu vực Tây Nguyên.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chiếm dụng văn hóa trong kiến trúc cộng đồng các dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên Việt Nam w w w.t apchi x a y dun g .v n nNgày nhận bài: 14/6/2023 nNgày sửa bài: 08/7/2023 nNgày chấp nhận đăng: 14/8/2023 Chiếm dụng văn hóa trong kiến trúc cộng đồng các dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên Việt Nam Community's architecture of ethnic minorities in the Central Highlands Vietnam and the issues of cultural appropriations > TS.KTS VŨ THỊ HỒNG HẠNH, NGUYỄN THỊ NGUYỆT DƯƠNG Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM TÓM TẮT ABSTRACT Bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số tại khu vực Tây Nguyên Việt The cultural identities of ethnic minorities in the Central Highlands Nam vô cùng đa dạng và đặc sắc, thể hiện ở nhiều phương diện of Vietnam are extremely diverse and unique, reflected in many trong đó có kiến trúc cộng đồng như Nhà Rông, nhà Dài, và các thể aspects including in community architecture such as Rong House, loại công trình sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và đời sống khác. Một Dai House, and other cultural building typologies. Some of this số biểu hiện đặc sắc này đã và đang được khai thác rộng rãi trong unique expression has been widely exploited in the design and thiết kế xây dựng nhiều thể loại kiến trúc tại khắp cả nước, đặc construction of many architectures throughout the country, biệt tại các đô thị khu vực Tây Nguyên. Thực trạng 'chiếm dụng văn especially in urban areas of the Central Highlands. hóa' ngày càng trở nên phổ biến, đôi khi làm ảnh hưởng tiêu cực, This increasingly common 'cultural appropriation' sometimes sai lệch hoặc lu mờ các giá trị văn hóa cốt lõi chính thống. Nghiên negatively affects, distorts, or overshadows the mainstream and cứu này tổng hợp các giá trị văn hóa được biểu hiện trong một số core cultural values. The study synthesizes cultural values công trình kiến trúc cộng đồng tiêu biểu tại Tây Nguyên, từ đó, expressed in some typical community architecture in the Central đánh giá mức độ sai lệch của các giá trị này trong kiến trúc một Highlands, thereby assessing the degree of error of these values’ công trình văn hóa được xây dựng gần đây tại khu vực Tây Nguyên. interpretation in the architecture of recently built cultural Trên cơ sở nhận định các mặt tiêu cực và tích cực của hành vi buildings in the Central Highlands region. Based on identifying the chiếm dụng này, nghiên cứu bàn luận một số hướng ứng xử phù negative and positive aspects of this appropriation, the study hợp trong thiết kế và xây dựng công trình văn hóa nói chung và discusses some appropriate behaviors in the design and kiến trúc công đồng nói riêng tại khu vực Tây Nguyên và vùng lân construction of cultural architecture in general and community cận. architecture in the Central Highlands and surrounding areas. Từ khóa: Chiếm dụng văn hóa; kiến trúc cộng đồng; dân tộc thiểu Key word: Cultural appropriation (CA); community architecture; số; Tây Nguyên Việt Nam. ethnic minority; Central Highland Vietnam. 1 ĐẶT VẤN ĐỀ văn hóa (CDVH). Trong kiến trúc, CDVH thường xuất hiện ở các khu Đa sắc tộc là một trong những yếu tố tạo nên sự đa dạng trong vực có các nền văn hóa thiểu số, chủ yếu giữa người Kinh và các bản sắc văn hóa Việt Nam và các cộng đồng dân tộc thiểu số Việt đồng bào thiểu số tại các vùng cao [1]. CDVH tạo ra nguy cơ tổn Nam nói riêng. Hiện nay, các hoạt động khai thác văn hoá các dân hại đến văn hóa cộng đồng, làm lu mờ quyền sở hữu văn hóa của tộc nhằm mục đích phát triển kinh tế, xã hội ngày càng đa dạng và đồng bào. Cùng với sự phát triển kinh tế và đô thị, hình ảnh những phổ biến. Khi văn hóa của các dân tộc thiểu số được lan tỏa rộng căn nhà sàn, Nhà Dài, Nhà Rông và thậm chí buôn làng nay đã dần rãi đến đại chúng thông qua góc độ của cá nhân hay tập thể trở thành các kiến trúc hiện đại, thích nghi với sự phát triển và nhu không thuộc nền văn hóa được khai thác thì những nhận định về cầu của xã hội, hiện diện phổ biến tại các đô thị khu vực Tây nền văn hóa đó có nguy cơ được gắn mác một cách sai lệch, tạo ra Nguyên. Nghiên cứu dựa trên lựa chọn 5 công trình văn hóa trong những khác biệt so với văn hóa gốc do dựa trên góc nhìn và hiểu khu vực Đắk Lắk để làm rõ hơn các yếu tố tạo nên CDVH trong kiến biết cá nhân từ ngoài cộng đồng. Kết quả trở thành chiếm dụng trúc cộng đồng tại đây. ISSN 2734-9888 10.2023 103 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 2 TỔNG QUAN VỀ CDVH TRONG KIẾN TRÚC Kiến trúc truyền thống các dân tộc thiểu số từ hình thức, công Theo UNESCO: “Văn hóa là tổng thể sống động các hoạt động năng đến ý nghĩa đều gắn liền với ngôi làng. Tách biệt một trong các sáng tạo của con người đã diễn ra trong quá khứ cũng như đang diễn thành phần hoặc làm sai lệch đi mà không có sự đánh giá và xem xét ra trong hiện tại. Qua hàng thế kỷ, các hoạt động sáng tạo đấy đã cấu sẽ làm ảnh hưởng đến văn hóa của cộng đồng bản địa. Công trình thành hệ thống giá trị, truyền thống, thị hiếu, thẩm mỹ và lối sống mà kiến trúc truyền thống của cộng đồng gồm: Nhà Rông, Nhà Dài và Nhà dựa trên đó, dân tộc khẳng định bản sắc riêng của mình” [2]. Mồ. Mỗi công trình đều có vai trò, chức nă ...