Chơi chữ trên báo chí

Chơi chữ, theo Từ điển tiếng Việt là "Dùng các hiện tượng đồng âm, đa nghĩa, v. v. trong ngôn ngữ nhằm gây một tác dụng nhất định (như bóng gió, châm biếm , hài hước...) trong lời nói".1 Đây là một thủ pháp tạo giá trị biểu cảm cho ngôn từ khá hiệu quả; nhờ nó, lời nói của chủ thể phát ngôn trở nên sinh động, hấp dẫn và sâu sắc hơn, để lại dấu ấn nhất định trong lòng người nghe, người đọc....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chơi chữ trên báo chí CHƠI CH TRÊN BÁO CHÍ Chơi ch , theo T i n ti ng Vi t là Dùng các hi n tư ng ng âm, anghĩa, v. v. trong ngôn ng nh m gây m t tác d ng nh t nh (như bóng gió,châm bi m , hài hư c...) trong l i nói.1 ây là m t th pháp t o giá tr bi uc m cho ngôn t khá hi u qu ; nh nó, l i nói c a ch th phát ngôn tr nênsinh ng, h p d n và sâu s c hơn, l i d u n nh t nh trong lòng ngư inghe, ngư i c. Trong báo chí, vi c chơi ch di n ra dư i nhi u d ng th c khác nhau.Song, nhìn chung, có th khái quát chúng thành m t s ki u cơ b n như sau: 1. Bóc tách các thành t c a t nguyên kh i (thư ng là t 2 âm ti t)thành nh ng t c l p. Ví d : Nh ng k ch ào mà không t o (Văn ngh tr , 13 / 5 / 2001); Sông Tô mà ch ng l ch (Ph n Th ô, 17 / 6 / 1999); H i ít mà th o nhi u (Văn hoá, 1/ 3 / 1998); ... Th i oanh ã qua, nay t i th i li (Th gi i, 25 / 3 / 2002); Tín vư t... ngư ng (Hà N i m i, T t, 2202); Có toà mà chưa có án (Gia ình và Xã h i, s 47 / 2000);.. Th c t kh o sát cho th y, trong a s các trư ng h p, quan h v m t ýnghĩa gi a các thành t b bóc tách là quan h tương ph n. Vì th , gi achúng thư ng có s hi n di n c a nh ng quan h t như mà, nhưng. Cònki u bóc tách không tương ph n như sau r t hi m khi g p: Nh ng năm ưòng 7, sáng có quen bi t m t tài x ngư i B c r i hai ngư i bén duyênnhau. úng là anh tài ã x vào cu c i Sáng... ( Ti n phong, 17 / 2/2002 ). Vi c chơi ch theo ki u bóc tách có th ư c khái quát hoá thành môhình như sau: AB -> A cx B Trong ó: A và B là hai âm ti t c a t nguyên kh i, cx là b ph n chêmxen. Có l ây cũng c n ph i nói thêm r ng b ph n chêm xen không nh tthi t lúc nào cũng ph i là t ng ; có khi nó ư c th hi n b ng d u câu, víd : Nh ng chuy n xe hành... khách (Hà N i m i cu i tu n, 28 / 5 /1995). 2. Dùng các c u trúc i nhau v ý nghĩa. Ví d : Trư ng th ang ... gi m th (Lao ng, 14 / 5 /2001); Sinh nh t - sinh chuy n... (Hà N i m i ch nh t, 22 / 2 /1998); Hoá ơn trên th trư ng en (Thanh niên, 19/ 4 /1999); Sông Bé ã tr thành sông l n ?(Thanh niên, 11 / 4 / 2000); S u riêng v i n i bu n chung... (Ph n Vi t Nam, 25 / 6 /1999);... xây d ng các c u trúc như v y, ngư i ta thư ng s d ng các c p ttrái nghĩa ( - en, bé - l n, riêng - chung,...). Trong m i ví d trên, c haithành t c a c p t trái nghĩa u có m t; song cũng có nh ng trư ng h pch có m t thành t xu t hi n, ch ng h n: Công ty vô trách nhi m vô h n (Gia ình và Xã h i, s 33 / 2002). Công ty trách nhi m h u h n là c m t có tính ph c p r t cao, vì thkhi ngư i c g p c m t Công ty vô trách nhi m vô h n h hi u ngayr ng ây chính là s n ph m thu ư c nh s c i biên c m t u. Mô hình khái quát: A ----- (- A) Trong ó: (- A) là t trái nghĩa v i A. Tuy nhiên ây cũng c n ph i nói thêm là A và (- A) có th là nh ng ttrái nghĩa hoàn toàn, mà cũng có th là nh ng t ch trái nghĩa trong nh ngng c nh nh t nh nào ó (Sinh nh t - sinh chuy n). 3. S d ng phép ng âm gi a các t ây là ki u chơi ch h t s c ph c p. Có th chia nó thành m t s d ngchính như sau: a, Dùng các thành t ng âm hoàn toàn Các thành t này có th bi u th các t khác nhau ( ây là nh ng t ngâm khác nghĩa), ví d : Ti ng than t vùng than (Lao ng, 12 / 3 / 2002); T màn b c n két b c (Ti n phong, 12 / 8 / 1998); Bên c nh ó, chúng cũng có th bi u th cùng m t t , nhưng trong cácnét nghĩa khác nhau, ví d : Gái nh y có t o ư c bư c nh y? ( Ngư i lao ng, 6 / 2 / 2003) ;... Mô hình khái quát: A (y1) ----- A (y2) Trong ó: A là v âm thanh c a t , còn y1, y2 là hai ý nghĩa khác nhauc a v âm thanh ó. b, Dùng các t (hay các âm ti t) có v âm thanh g n gi ng nhau Các t ( hay các âm ti t ) này có th : - Ch khác nhau ph âm cu i, ví d : Phong trào nuôi c hương Khánh Hoà ang i t s t n s c (Lao ng, 23 / 1 /2003); - Ch khác nhau ph âm cu i và ph n v n, ví d : Hái l c hay hái lu t (Văn hoá, 11/ 2 /1998); - Ch khác nhau ph n v n, ví d : Cheo leo Chalo ( Ti n phong, 19 / 4 /2002); - Ch khác nhau ph âm u, ví d : H c òi - h c vòi - h c chơi chòi... (H nh phúc gia ình , 15 / 2 /2002); - Ch khác nhau d u thanh i u, ví d : n ho văn hoá (Hà N i m i, T t Nhâm Ng , 2002); Tìm hoa g p ho (Tu i tr h nh phúc, s 6/ 1999); Trư ng tư, u tư, t âu? (Hà N i m i, 14 / 3 /1999);... Hai hình th c chơi ch b ng cách dùng các t ng âm hay g n âm nêutrên khá giàu s c g i: Nh ng âm thanh ư c l p i l p l i c xoáy vào lòngngư i c, gây nên m t n i ám nh lâu b n. Tuy nhiên, nó l i tương iph c t p, vì òi h i ngư i vi t ph i có s l a ch n công phu tìm ...