Chùa lịch sử Kim Chương tự

Hai ngôi chùa cổ của trấn Phiên An được tác giả Gia Định thành thông chí khảo tả là Giác Lâm tự và Kim Chương tự. Kim Chương tự là ngôi chùa gánh lấy hầu hết những thăng trầm của lịch sử đất Gia Định. Lúc được coi là ngôi “đại bửu sát”, lúc chỉ còn là ngôi chùa lá nhỏ hoang tàn ở ven Đồng Tháp Mười.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chùa lịch sử Kim Chương tự Chùa lịch sử Kim Chương tựHai ngôi chùa cổ của trấn Phiên An được tác giả Gia Định thành thông chí khảo tảlà Giác Lâm tự và Kim Chương tự.Kim Chương tự là ngôi chùa gánh lấy hầu hết những thăng trầm của lịch sử đất Gia Định.Lúc được coi là ngôi “đại bửu sát”, lúc chỉ còn là ngôi chùa lá nhỏ hoang tàn ở ven ĐồngTháp Mười. Giờ đây, những gì còn lại ở đó là những di vật quý hiếm của lịch sử, của lịchsử Phật giáo, của lịch sử mỹ thuật đất Gia Định xưa…Chùa Kim Chương“Ở phía Tây Nam trấn hơn 4 dặm, về phía Bắc quan lộ. Ở giữa là Phật điện, trước sau cóĐông Tây đường, sơn môn, phương trượng, kinh thất, hương viện, và phạn đường chạmtrổ tô sơn, tốt đẹp rộng cao, phía Bắc chùa có suối nước ngọt bốn mùa dưới đất chảy trànra ướt dầm cả đường đi. Năm Ất Hợi (1755), đời vua Thế Tông năm thứ 18 (NguyễnPhúc Khoát) có thầy Tăng ở Qui Nhơn là Đạt Bản hòa thượng đến lập chùa ở đây, đượcvua ban cho tấm biển đề là “Kim Chương tự”.Khi Đạt Bản mất, truyền lại cho đồ đệ là Quang Triệt. Năm Ất Mùi (1775), Hòa nghĩađạo Lý tướng quân lập chúa Mục vương (Nguyễn Phúc Dương) tại đây, lại sắc ban mộtlần nữa. Quang Triệt mất, Quang Trạm kế, Quang Trạm mất, Quang Tuệ nối. Năm ĐinhDậu, niên hiệu Gia Long 12 (1813), Thần võ quân Phó tướng Trần Nhân Phụng vângtheo di chỉ Cao hoàng hậu ban tiền 10.000 quan để trùng tu chùa và chỉnh lý những kinhtạng, trống chuông cho thêm vẻ trang nghiêm. Hiện nay là một đại bửu sát (ngôi chùadanh thắng) ở Gia Định”(1).Chú thích đôi điềuĐiều lưu ý trước nhất là tên chùa: chùa Kim Chương trong Đại Nam nhất thống chí (biênsoạn hồi 1865-1882)(2) gọi là chùa “Thiên Trường” và được sắc tứ là “Phổ Quang ThiênSơn tự” và trong Bản đồ thành Gia Định (do Trần Văn Học vẽ năm 1815)(3) lại ghi làchùa “Kim Chung”.Về địa điểm tọa lạc của chùa Kim Chương, “ở phía Tây Nam trấn hơn 4 dặm, về phíaBắc quan lộ” nay là khoảng ngã tư Nguyễn Trãi – Cống Quỳnh, đại thể là nơi chùa LâmTế ngày nay. Quan lộ là đường đi nối liền vị trí này về miền Đông Nam Bộ ra Trung, Bắcvà hướng kia về miền Tây Nam Bộ. Vị trí chùa Kim Chương như vậy là tọa lạc ở khu vựclỵ sở của trấn Phiên An, tức dinh trấn. Trấn thủ dinh hồi sau 1698 (khi Nguyễn Hữu Cảnhthiết lập phủ Gia Định), kiêm luôn tri huyện Tân Bình và tri phủ Gia Định, lấy đồn dinh(dinh hiểu là doanh trại) “làm chỗ cho quan tham mưu cư trú” đóng ở “chợ Điều Khiển”.Điều khiển là chức quan được đặt ra sau năm 1731 có nhiệm vụ thống lãnh toàn bộ lựclượng quân đội các trấn để đảm bảo an ninh quốc phòng vùng biên khổn. Trương PhướcVĩnh được chúa phong cho chức Điều khiển đó, đặt nha thự ở phía Nam dinh trấn. ChợĐiều khiển gần dinh quan Điều Khiển nên được gọi tên như vậy. Chợ này nằm trênđường quan lộ (Nguyễn Trãi) và tọa lạc khoảng giữa ngã sáu Phù Đổng với chợ TháiBình.Chùa Kim Chương như vậy là ngôi chùa được xây dựng ở khu vực gần lỵ sở của dinhtrấn và gần chợ Điều Khiển. Xét các dữ liệu khác từ Gia Định thành thông chí thì chùanằm trong khu vực phát triển. Ngoài chợ Điều Khiển, chệch qua bên phía bên kia là chợTân Kiểng (718/10, đường Trần Hưng Đạo, P.2, quận 5): “chợ phố trù mật, thường nămđến ngày Tết Nguyên đán, có cuộc chơi vân xa và đu tiên, đáng gọi là một chợ lớn”(4).Các dữ liệu này chỉ ra Kim Chương tự là ngôi chùa của chốn thị thành chứ không phải làngôi sơn tự.Lại cũng ở vùng chợ Tân Kiểng, năm 1770, có con hổ dữ “đi lạc” vào nhà dân kêu gàodữ tợn. Đồn dinh phái binh lính đến vây bắt, nhưng hổ dữ không ai dám xúc phạm đến.Qua ngày thứ ba có “nhà sư vân du là Hồng Ân cùng đồ đệ là Trí Năng xin vào bắt hổcho dân”. Hồng Ân bị hổ vồ chết. Trí Năng tiếp viện đánh trúng đầu hổ chết. Người tạichợ cho Ân là có nghĩa khí, đem an táng tại chỗ đấy, rồi xây tháp(4).Nay tháp không còn nhưng còn bài vị “Cậu Ân” thờ trong đình Tân Kiểng. Dẫn lại sựkiện này từ Gia Định thành thông chí để nêu ra giả định rằng phải chăng chùa KimChương là nơi lui tới của các nhà sư vân du từ nơi khác đến đất Gia Định. Ở đây cũngkhông loại trừ, hai thầy trò Hồng Ân và Trí Năng vốn trước đó đã tá túc nơi Kim Chươngtự. Ở đó, họ nghe được tin cọp dữ hại người bèn xách côn ra chợ đánh cọp. Cũng khôngloại trừ họ là các nhà sư đồng hương Qui Nhơn của Đạt Bản hòa thượng, Tổ khai sơn củaKim Chương tự, bởi lẽ như Gia Định thành thông chí miêu tả thì Hồng Ân và Trí Năng làhai nhà sư võ nghệ cao cường, đó là cái sở đắc đặc biệt của dân Bình Định.Chùa Kim Chương liên tục được chúa ban biển, sắc tứ và được Cao hoàng hậu để lại dichỉ ban một vạn quan tiền để trùng tu nhà chùa, chỉnh lý kinh tạng, trống chuông. Điềunày cho thấy đây là một trong ngôi chùa công/quan tự của thời đó. Việc chúa NguyễnPhúc Khoát ban tấm biển “Kim Chương tự” cho chùa vốn bắt nguồn từ “truyền thống”của các đời chúa trước, chẳng hạn như trường hợp “Sắc tứ Hộ Quốc tự” (1734), “Sắc tứVạn An tự” (1710) ở Trấn Biên.Điều này cho thấy cho đến trước khi Gia Long lên ngôi, các chúa Nguyễn còn tuân thủchủ kiến “Nho Thích song hành”, tức Nho giáo chưa thật sự trở thành chính thống. Chínhvì vậy, các chúa Nguyễn khi loạn lạc, ngay cả Nguyễn Ánh khi còn bôn tẩu, đều lấy chùalàm nơi nương náu. Nguyễn Phước Thuần và Nguyễn Phước Dương chạy vào Gia Địnhđã tá túc ở chùa Kim Chương và chuyện phế lập do Lý Tài dàn dựng cũng diễn ra ở đây.Do vậy nên Mục vương Nguyễn Phước Dương lại sắc tứ cho chùa. Nói chung, bị quânTrịnh rồi Tây Sơn tấn công, Duệ Tông Nguyễn Phước Thuần rút chạy vào Gia Định, rồibị áp lực của Lý Tài phải nhường ngôi chúa cho Mục vương Nguyễn Phước Dương (TânChính vương). Rốt cục, hai năm sau, cả hai đều bị Tây Sơn bắt giết. Các phe phái chốngTây Sơn lần lượt hợp nhất dưới ngọn cờ của Nguyễn Ánh từ năm 1778. Lịch sử Gia Địnhbước vào thời kỳ nội chiến Nguyễn Ánh – Tây Sơn, Nho giáo cũng được hưng khởi dầnthành hệ ý thức chính thống của Nguyễn Ánh trong quá trình tiến về Phú Xuân, rồi ThăngLong.Nước mất chùa tanĐầu năm 1858, thực dân Pháp chiếm thành Gia Định và bắt đầu mở rộn ...