CHƯƠNG HAI MƯƠI LĂM HOẠT ĐỘNG BÀI GIÁO CỦA VĂN THÂN VÀ CẦN VƯƠNG (1864-1888)

Văn Thân chỉ chung các nhân sĩ, thân hào, thư lại ở địa phương và các viên chức về hưu. Ở thời kỳ Tự Đức, từ Văn Thân vẫn giữ cái nghĩa này. Đối với người dân trong nước, Văn Thân là hạng người trí thức, thông Nho, rất hãnh diện và tự hào về vốn liếng văn chương thi phú của mình.1 Được trang bị bằng Nho học, các ông tự cho mình văn minh hơn người,2 rồi ỷ thế quyền hành trong tay, khinh miệt, bắt bớ những ai đã sớm mở mắt theo đà tiến bộ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CHƯƠNG HAI MƯƠI LĂM HOẠT ĐỘNG BÀI GIÁO CỦA VĂN THÂN VÀ CẦN VƯƠNG (1864-1888) CHƯƠNG HAI MƯƠI LĂM HOẠT ĐỘNG BÀI GIÁO CỦA VĂN THÂN VÀ CẦN VƯƠNG (1864-1888) Văn Thân chỉ chung các nhân sĩ, thân hào, thư lại ở địa phương và các viên chức về hưu.Ở thời kỳ Tự Đức, từ Văn Thân vẫn giữ cái nghĩa này. Đối với người dân trong nước, Văn Thânlà hạng người trí thức, thông Nho, rất hãnh diện và tự hào về vốn liếng văn chương thi phú củamình.1 Được trang bị bằng Nho học, các ông tự cho mình văn minh hơn người,2 rồi ỷ thế quyềnhành trong tay, khinh miệt, bắt bớ những ai đã sớm mở mắt theo đà tiến bộ kỹ thuật khoa học củaphương Tây, tố cáo họ vong bản, và chụp cho họ cái mũ theo Tây bán nước. Sử gia Trần TrọngKim viết: “Nước ta mà không chịu khai hóa như các nước khác là cũng bởi bọn sĩ phu cứ giữ thóicũ không chịu theo thời thế mà thay đổi. Nay sự suy nhược của mình đã sờ sờ ra đấy, thế màcũng không chịu mở mắt ra mà nhìn, lại vì sự tức giận một lúc mà làm việc nông nổi càn dỡ đểcho thiệt thêm.”3 Lúc chưa được nhà vua chấp thuận, Văn Thân chỉ tàn sát Công giáo lẻ tẻ vài nơi. Nhưngsau lúc vua Hàm Nghi khai sinh phong trào Cần Vương4 vào ngày 13-7-1885, Cần Vương lãnhđạo các cuộc cướp bóc, đốt phá, tàn sát các làng “Gia Tô giáo.” Thật ra không phải vua HàmNghi nhưng chính Tôn Thất Thuyết ra chiếu Cần Vương diệt tà đạo: “Trước hết bài trừ bọn theotà đạo vì chính những dân theo tà đạo đã cộng tác với người Pháp phản lại triều đình.”5 Tôn ThấtThuyết là vị quan ghét người ngoại quốc và người Công giáo nhất trong triều đình thời bấy giờ . I. HOẠT ĐỘNG CỦA VĂN THÂN TRƯỚC LÚC HÀM NGHI CHẠY TRỐN (1864-1885)1. Âm Mưu của Văn thân ở Kinh Thành Huế (1864-1865) Lúc Giám mục Sohier ở Huế, ngài cố gắng tổ chức lại công việc trong giáo phận mặc dầugặp nhiều trở ngại. Cực chẳng đã, chính phủ Huế phải tôn trọng sự tự do tín ngưỡng và cái tháiđộ cực chẳng đã ấy đã khuyến khích Văn Thân trở nên gan dạ hơn. Họ tố cáo Tự Đức thờ ơ bỏbê quốc chính và đã hèn nhát nhượng bộ cho người ngoại quốc ba tỉnh miền Nam.6 Xã hội ViệtNam rất chú trọng đến việc thờ phượng tổ tiên, thế mà nhiều lăng tẩm của tổ tiên họ Nguyễn tại1 Xem Chương Hai Mươi Tám, số I, 1 C.- Tsuboi, Nước Đại Nam Đối Diện Với Pháp Và Trung Hoa từ 1847 đến 1885 (TPHCM, 1990), trg 225. Văn Thân,Classe des lettrés. Xem:- Lê Hữu Mục, Trần Lục (Canada, 1996), trg 338-339.2 Cộng Sản Việt Nam thời nay cũng tự cho mình là đỉnh cao trí tuệ của loài người, mà trong khi đó theo tài liệu củacơ quan Liên Hiệp Quốc UNESCO, nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam được liệt vào trong số nhữngnước chậm tiến nhất thế giới.3 Trần Trọng Kim, Việt Nam Sử Lược (Sài Gòn, 1954), trg 521. Sĩ phu ở đây có nghĩa là trí thức, là Văn Thân.4 Cần Vương, Trung thành với vua (Loyalty to the King).5 Chiếu đề ngày 11-8 năm Hàm Nghi thứ nhất (1885) làm tại Ấu Sơn-Hương Khê, Hà Tĩnh. Xem:- Lãng Nhân, Những Trận Đánh Pháp (Houston, 1987), trg 8.6 Xem Chương Hai Mươi Tám, số II, 1.Sài Gòn đang nằm trong khu vực Pháp kiểm soát. Như thế trước mặt dân, nhà vua không còn làThiên- Tử, không còn xứng đáng trị vì trên ngai vàng nữa. Cuối năm 1864, nhân dịp một kỳ thi ở Huế, 4.000 Văn Thân âm mưu nổi dậy. Hầu hếtnhững quan đại thần trong triều, ngay những người trong hoàng tộc cũng ủng hộ cuộc âm mưunày.7 Theo chương trình tất cả các phần tử của Văn Thân sẽ được võ trang, xong họ sẽ tiêu diệtcác thừa sai và các tín hữu Công giáo. Việc sát hại Công giáo sẽ là màn thứ nhất trong tấn tuồngnổi dậy. Màn thứ hai sẽ là việc đánh đuổi người Pháp ra khỏi Gia Định. Muốn đạt được kết quảmong ước, công việc ấy cần phải được nhà vua chấp nhận, nếu vua khước từ, nhà vua sẽ bị truấtphế. Văn Thân chiêu mộ rất nhiều bọn cướp trong tứ xứ và để gợi cho chúng thêm lòng sốtsắng tham gia, Văn Thân rỉ tai bọn cướp rằng: ”Dinh Giám mục Sohier chứa vàng, cần phải cướpcho sạch.” Lúc ấy Giám mục Sohier đi Pháp, chỉ còn một thừa sai trẻụ tuổi ở tại Dinh làTheodore Bernard, Mep.8 Đại diện của Văn Thân gởi lên vua Tự Đức một tờ sớ, trong đó họ kể lại tất cả những nỗikhốn khổ của người dân từ mấy năm nay, nào là giặc giã trong nước và ngoài nước; nào là dịchtả, đói khát mất mùa. Tất cả những tai nạn ấy do bọn Gia Tô gây nên vì chúng đã cấu kết vớingoại quốc, và vì chúng mà trời xuống họa cho đất nước. Văn Thân viện lẽ thời gian cấp báchnên cần phải diệt sạch bọn Gia Tô, bằng không, về sau này chỉ còn nước ngồi nhìn bọn Gia Tôtăng số và trở nên mạnh, không thể tiêu diệt được. Văn Thân lên án hòa ước ký kết với ngoại bang là việc điên rồ. Dân cư hiện đang sống ởtrong ba tỉnh miền Nam bị chiếm đóng thật là khổ sở và cần phải giải cứu họ. Đạ ...