Cơ chế chính sách điều tiết giá trị gia tăng khi nhà nước đầu tư phát triển hạ tầng

Bài viết "Cơ chế chính sách điều tiết giá trị gia tăng khi nhà nước đầu tư phát triển hạ tầng" bàn về việc điều tiết phần giá trị tăng thêm từ đất mà không do đầu tư của người sử dụng đất mang lại thông qua chính sách thuế, tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, đầu tư cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi. Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài viết!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cơ chế chính sách điều tiết giá trị gia tăng khi nhà nước đầu tư phát triển hạ tầng CƠ CHẾ CHÍNH SÁCH ĐIỀU TIẾT GIÁ TRỊ GIA TĂNG KHI NHÀ NƯỚC ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN HẠ TẦNG TS.Vũ Đình Ánh Học viện Tài Chính Giá trị gia tăng (GTGT) từ đất được hiểu là chênh lệch giá của một mảnh đất theo thời gian. Thông thường, giá đất có xu hướng tăng theo thời gian do đặc điểm của đất là hữu hạn trong khi nhu cầu lại tăng lên không ngừng do tăng dân số và phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh GTGT tự nhiên đó, giá đất còn tăng do: (i) đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội như hạ tầng giao thông, điện nước, kinh doanh, văn hóa – xã hội,…; (ii) thay đổi qui hoạch; (iii) chuyển đổi mục đích sử dụng đất, đặc biệt là từ đất nông nghiệp sang phi nông nghiệp, đất hành chính sự nghiệp sang kinh doanh; (iv) chuyển quyền sử dụng đất từ cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, DNNN, đơn vị sự nghiệp công sang khu vực ngoài nhà nước; (v) đầu tư và đầu cơ đất của các thành phần kinh tế trong và ngoài nước. Rõ ràng, trong số các yếu tố quan trọng hàng đầu tạo ra GTGT của đất thì Nhà nước đóng vai trò quan trọng nhất với hệ thống công cụ đa dạng và có hiệu lực nhất, có khả năng tạo ra GTGT lớn nhất, ổn định nhất và qui mô lớn nhất còn khu vực ngoài nhà nước chỉ tạo ra GTGT đột biến với qui mô nhỏ hơn nhiều và thiếu ổn định (do yếu tố đầu cơ tạo sốt). Hơn nữa, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu nên GTGT của đất được hình thành từ quyền lực Nhà nước trên cả lĩnh vực quản lý hành chính lẫn quản lý kinh tế - tài chính. GTGT của đất xuất hiện không chỉ khi Nhà nước thực hiện sử dụng một công cụ nào đó như qui hoạch, đầu tư CSHT, chuyển quyền sử dụng đất,… mà còn cả trước và sau khi triển khai thực hiện công cụ đó. Chính vì vậy, việc xác định đúng GTGT của đất và người (tổ chức, cá nhân) được hưởng lợi/chịu thiệt hại từ thay đổi GTGT của đất do can thiệp của Nhà nước không đơn giản, theo đó Nhà nước khó khăn trong điều tiết GTGT của đất. Thực tế, phần lớn GTGT của đất dù chủ yếu do sự can thiệp và thuộc quyền quản lý của Nhà nước nhưng lại chưa đem lại nguồn lực tương xứng cho Nhà nước mà lại rơi vào tay các tổ chức và cá nhân có liên quan trực tiếp lẫn gián tiếp đến quyền sử dụng đất thuộc khu vực có GTGT không do họ tạo ra. Một trong những nguyên nhân cơ bản của thực trạng đó là bất cập hạn chế, thậm chí là lỗ hổng trong cơ chế chính sách quản lý đất đai nói chung, quản lý và điều tiết GTGT của đất do Nhà nước tạo ra nói riêng. Then chốt trong điều tiết GTGT của đất là xác định giá đất trước và sau khi có sự can thiệp của Nhà nước tạo ra GTGT của đất (xác định GTGT) và cơ chế chính sách giao/cho thuê đất đã bao gồm GTGT do Nhà nước tạo ra đồng thời điều tiết lợi ích từ GTGT của đất không do người có quyền sử dụng đất tạo ra. Theo Điều 19 Luật Đất đai, Nhà nước quyết định chính sách thu chi tài chính về đất đai và điều tiết phần giá trị tăng thêm từ đất mà không do đầu tư của người sử dụng đất mang lại thông qua chính sách thuế, tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, đầu tư cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi. Để cụ thể hóa Điều 19, cần tập trung làm rõ những nội dung trong Luật Đất đai và văn bản hướng dẫn Luật như sau: Thứ nhất, xác định GTGT từ đất không do người sử dụng đất mang lại. Đây không 117 phải là việc đơn giản khi GTGT từ đất do nhiều yếu tố hợp thành và biến động rất lớn theo thời gian, không chỉ tăng lên mà thậm chí có thể còn giảm xuống hoặc mang giá trị âm. Cơ sở để xác định GTGT từ đất chính là giá đất song giá đất lại biến động theo thời gian và chịu tác động của hàng loạt yếu tố từ quản lý hành chính, kinh tế - tài chính đến văn hóa xã hội, tâm lý,... Nên GTGT từ đất cần được xác định vừa có tính thời điểm vừa có tính thời kỳ để làm cơ sở điều tiết GTGT từ đất một lần hay nhiều lần trong suốt quá trình sử dụng đất. Thứ hai, xác định nguyên nhân làm tăng GTGT từ đất để làm căn cứ điều tiết GTGT đó đảm bảo lợi ích công bằng của Nhà nước, người sử dụng đất và người bị thu hồi quyền sử dụng đất. Nếu không có phương pháp xác định GTGT từ đất theo từng nguyên nhân tác động đến giá đất thì nỗ lực điều tiết GTGT từ đất sẽ khó thành công và gây bất ổn xã hội cũng như tạo điều kiện cho tham nhũng, thất thoát tài sản Nhà nước. Thứ ba, thiết lập hệ thống công cụ điều tiết GTGT từ đất phù hợp với đặc điểm của từng loại GTGT và nguyên nhân tạo ra loại GTGT đó. Cụ thể, GTGT từ đất có tính thời điểm và được hiện thực hóa thì áp dụng hình thức thu một lần như thu tiền sử dụng đất, thu tiền chuyển đổi mục đích sử dụng đất (100% GTGT từ đất) hay thu thuế GTGT từ đất khi chuyển quyền sử dụng đất (thuế suất phù hợp để tối đa hóa phần GTGT không do người sử dụng đất tạo ra thuộc về Nhà nước). GTGT từ đất có tính thời kỳ và không được hiện thực hóa (người sử dụng đất ổn định lâu dài, không chuyển nhượng hay cho thuê, góp vốn,...) thì áp dụng hình thức thu nhiều lần (hàng năm/nửa năm) như thuế đất (thuế sử dụng đất hiện nay, thuế tài sản trong tương lai) hay tiền thuê đất hàng năm (chấm dứt thu tiền thuê đất một lần cho suốt thời gian thuê như hiện nay) trên cơ sở giá đất tính thuế đất hay tiền thuê đất phản ánh đầy đủ GTGT từ đất do hoặc không do người sử dụng đất tạo ra. Rõ ràng, qui mô diện tích đất qui hoạch và giá trị vốn đầu tư CSHT của Nhà nước là rất lớn song GTGT từ đất do qui hoạch và đầu tư CSHT của Nhà nước mang lại chưa tương xứng. Nguồn thu từ thuế SDĐPNN giai đoạn 2012-2017 chiếm trung bình khoảng 0,15% tổng thu NSNN, tương đương khoảng 0,3% thu NSĐP1. Mặc dù, thu NSNN từ tiền sử dụng đất đã tăng từ 44.287 tỷ đồng năm 2014 lên 146.616 tỷ đồng năm 2018 song phần lớn GTGT từ đất do Nhà nước qui hoạch và xây dựng CSHT đều thuộc về người sử dụng đất do chưa có cơ chế điều tiết GTG ...