Đặc điểm hành chức của nghi thức lời nói trong sách dạy tiếng việt cho người nước ngoài

Việc sử dụng nghi thức lời nói phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp của một ngôn ngữ là tiêu chí quan trọng để đánh giá năng lực giao tiếp của người học ngoại ngữ. Bài viết trình bày đặc điểm hành chức của các nghi thức lời nói tiếng Việt trong các sách tiếng Việt dành cho người nước ngoài để góp phần tạo cơ sở trong việc đánh giá nội dung biên soạn của các sách theo quan điểm hình thành năng lực giao tiếp cho người học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc điểm hành chức của nghi thức lời nói trong sách dạy tiếng việt cho người nước ngoàiTRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINHHO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATIONTẠP CHÍ KHOA HỌCJOURNAL OF SCIENCEKHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂNSOCIAL SCIENCES AND HUMANITIESISSN:1859-3100 Tập 14, Số 5 (2017): 84-92Vol. 14, No. 5 (2017): 84-92Email: tapchikhoahoc@hcmue.edu.vn; Website: http://tckh.hcmue.edu.vnĐẶC ĐIỂM HÀNH CHỨC CỦA NGHI THỨC LỜI NÓITRONG SÁCH DẠY TIẾNG VIỆT CHO NGƯỜI NƯỚC NGOÀILương Ngọc Khánh Phương*Ngày Tòa soạn nhận được bài: 17-4-2017; ngày phản biện đánh giá: 20-4-2017; ngày chấp nhận đăng: 10-5-2017TÓM TẮTViệc sử dụng nghi thức lời nói phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp của một ngôn ngữ là tiêu chíquan trọng để đánh giá năng lực giao tiếp của người học ngoại ngữ. Bài viết trình bày đặc điểmhành chức của các nghi thức lời nói tiếng Việt trong các sách tiếng Việt dành cho người nướcngoài để góp phần tạo cơ sở trong việc đánh giá nội dung biên soạn của các sách theo quan điểmhình thành năng lực giao tiếp cho người học.Từ khóa: nghi thức lời nói, đặc điểm hành chức, tiếng Việt cho người nước ngoài.ABSTRACTFunctional characteristics of speech etiquette ina number of Vietnamese for foreigners textbooksThe use of speech etiquette in accordance with communicative contexts of a language is oneof the important criteria for evaluating the communicative competence of foreign languagelearners. The article will present some functioning characteristics of Vietnamese speech etiquettesin a number of Vietnamese for foreigner textbooks in order to create the basis for evaluating thecontent of composing textbooks in view of constituting communicative competence for learners.Keywords: speech etiquette, functioning characteristics, Vietnamese for foreigners.1.Mở đầuThuộc phạm vi nghiên cứu của phânngành ngữ dụng học, nghi thức lời nói(NTLN) thực chất là những hành độngngôn từ1 mang tính khuôn mẫu khi hiện1Hành động ngôn từ (speech act), còn gọi là hành vi ngônngữ (Nguyễn Đức Dân, 2001), do J. L. Austin (1962) đềxuất. Tác giả cho rằng, trong thực tế, có những phát ngônkhông hướng đến mục đích miêu tả hay nêu nhận định màđể thực hiện một hành động nào đó ngay tại thời điểmnói; bản thân chúng không chứa đựng những giá trị chân– ngụy, ta chỉ có thể xem xét chúng ở khía cạnh [± chânthành], [± lịch sự]… Những hành động này mang bảnchất ngôn ngữ; phát ngôn biểu thị chúng được gọi là phát*Email: luongngockhanhphuong@gmail.com84thực hóa căn cứ vào đặc trưng ngôn ngữ,văn hóa của từng dân tộc. Với chức năngđiều hòa mối quan hệ giữa các vai giaotiếp, NTLN là những tri thức mà người họcngoại ngữ cần trang bị để việc giao tiếpbằng ngôn ngữ đích (target language) diễnra thuận lợi (Richards & Schmidt, 2010). Dođó, việc khảo sát NTLN trong cácsách/giáo trình tiếng Việt cho người nướcngoài là điều cần thiết, cho thấy những đơnngôn ngôn hành hay phát ngôn ngữ vi (Thái DuyBảo,1988), (Nguyễn Đức Dân, 2001).TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCMvị kiến thức, kĩ năng liên quan đến NTLNđã được biên soạn, tổ chức như thế nàotrong chương trình dạy – học. Trong phạmvi tư liệu khảo sát (31 sách/giáo trình dạytiếng Việt cho người nước ngoài), chúngtôi đã xác định được một số đặc điểm củaNTLN tiếng Việt trên phương diện hànhchức, trong quan hệ với hai yếu tố: hoàncảnh giao tiếp và quan hệ liên nhân.2.Nghi thức lời nói trong sách dạytiếng Việt cho người nước ngoài2.1 Nghi thức lời nóiVề khái niệm này, N. I.Phơrơmanốpxcaia (1987) cho rằng: “Nghithức lời nói với nghĩa hẹp là những quy tắcứng xử lời nói đặc trưng của từng dân tộcđược dùng trong các tình huống có nhữngngười đối thoại đang tiếp xúc và giao tiếpvới giọng điệu được chọn phù hợp vớihoàn cảnh giao tiếp, với các dấu hiệu xãhội của những người đối thoại, với tínhchất của các mối quan hệ giữa họ với nhauvà được biến thành các động hình giaotiếp” (tr.7). Điều đáng lưu ý là những độnghình giao tiếp này phải được thiết lập phùhợp với các nhân tố: hoàn cảnh giao tiếp,quan hệ giữa các vai giao tiếp, chủ đề đốithoại, thói quen giao tiếp của một dân tộc.Bàn về vai trò của NTLN trong giaotiếp, Nguyễn Đức Dân (2001) cho rằng:“[...] Những nghi thức sẽ giữ gìn và tạo rasự cân bằng trong quá trình giao tiếp nênmỗi bên đối thoại phải thường xuyên duytrì trong suốt hội thoại” (tr.120). Ông cũngnói thêm rằng: “[...] ở mở thoại và kếtthoại, thường có những nghi thức, thóiquen chung” (tr.120). Có thể thấy, NTLNđược đặc trưng bởi những dấu hiệu hìnhLương Ngọc Khánh Phươngthức về mặt ngôn ngữ lẫn cận ngôn ngữ;chức năng của nó là điều tiết mối quan hệgiữa các vai giao tiếp. Ngoài ra, NTLN còngiữ vai trò như một phương tiện biểu thịđặc trưng văn hóa giao tiếp của từng dântộc. Thái Duy Bảo (1988) từng khẳng định:“Nghi thức lời nói của một dân tộc xét đếncùng, chính là tổng thể những hành vi ngônngữ chuẩn mực trong xã hội, […] đượccủng cố bởi những truyền thống ngôn ...