Đặc trưng ngôn ngữ và văn hóa trong luật tục của người Ê-Đê ở Tây Nguyên, Việt Nam

Bài viết "Đặc trưng ngôn ngữ và văn hóa trong luật tục của người Ê-Đê ở Tây Nguyên, Việt Nam" phân tích những nét đặc trưng về ngôn ngữ trong Luật tục của người Ê-đê ở Tây Nguyên, Việt Nam về các phương diện: nghệ thuật hiệp vần; nghệ thuật đối ngẫu; nghệ thuật dùng từ; nghệ thuật so sánh. Từ đó lí giải một số biểu hiện về văn hóa người Ê-đê qua ngôn ngữ Luật tục.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc trưng ngôn ngữ và văn hóa trong luật tục của người Ê-Đê ở Tây Nguyên, Việt NamTaåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 615 ÀÙÅC TRÛNG NGÖN NGÛÄ VAÂ VÙN HOÁA TRONG LUÊÅT TUÅC CUÃA NGÛÚÂI Ï-ÀÏ ÚÃ TÊY NGUYÏN, VIÏåT NAM . . Nguyïîn Minh Hoaåt* Nguyïîn Thõ Thanh Huyïìn Trûúâng Àaåi hoåc Vùn Lang TOÁM TÙÆT Baâi viïët phên tñch nhûäng neát àùåc trûng vïì ngön ngûä trong Luêåt tuåc cuãa ngûúâi Ï-àï úã TêyNguyïn, Viïåt Nam vïì caác phûúng diïån: nghïå thuêåt hiïåp vêìn; nghïå thuêåt àöëi ngêîu; nghïå thuêåt duângtûâ; nghïå thuêåt so saánh. Tûâ àoá lyá giaãi möåt söë biïíu hiïån vïì vùn hoáa ngûúâi Ï-àï qua ngön ngûä Luêåt tuåc,nhû: miïu taã khöng gian söëng; mang tñnh triïët lyá giaãn dõ vaâ àúâi söëng têm linh; quan niïåm sûã duångcaác söë tûâ. Luêåt tuåc Ï-àï coá giaá trõ giaáo duåc con ngûúâi trong cöång àöìng àiïìu chónh haânh vi, löëi söëng,hûúáng thiïån. Tûâ khoáa: àùåc àiïím, ngön ngûä, vùn hoáa, luêåt tuåc, Ï-àï LANGUAGE AND CULTURE CHARACTERISTICS IN CUSTOMARY LAW OF THE EDE PEOPLE IN THE CENTRAL HIGHLANDS OF VIETNAM . Nguyen Minh Hoat . Nguyen Thi Thanh Huyen ABSTRACT The article analyzes the linguistic features in customary law of the Ede people in the CentralHighlands, Vietnam in terms of: rhyme art; dual art; word art; comparative art. Thereby explainingsome expressions of Ede culture through the language of customary law, such as: description ofliving space; simple philosophy and spiritual life; concept of using word numbers. Ede customarylaw has the value of educating people in the community to adjust their behavior, lifestyle, and gooddirection. Key words: characteristics, language, culture, custom, E-de. 1. ÀÙÅT VÊËN ÀÏÌ Nùm 1913, Cöng sûá ngûúâi Phaáp L. Sabatier àaä töí chûác sûu têìm Luêåt tuåc cuãa ngûúâi Ï-àï úã tónhÀùæk Lùæk. Luác naây vùn baãn coá tïn laâ Klei duï klei bhriùn kài (Têåp quaán phaáp ca). Nùm 1926, Luêåttuåc Ï-àï àûúåc vùn baãn hoaá bùçng tiïëng Ï-àï, xuêët baãn taåi nûúác Phaáp. Nùm 1940, D. Antomarchi, möåtdõch giaã ngûúâi Phaáp àaä dõch Luêåt tuåc naây ra tiïëng Phaáp vaâ cöng böë trïn taåp chñ cuãa Trûúâng ViïînÀöng Baác cöí. Nùm 1984, Nguyïîn Hûäu Thêëu dõch Luêåt tuåc Ï-àï bùçng tiïëng Phaáp sang tiïëng Viïåt.Cuäng tûâ nùm 1984, Luêåt tuåc Ï-àï àûúåc sûu têìm böí sung vaâ àïën nùm 1996, hai taác giaã Ngö ÀûácThõnh, Chu Thaái Sún biïn soaån, in song ngûä Viïåt - Ï-àï, coá nhan àïì Luêåt tuåc Ï-àï (Têåp quaán phaáp),bao göìm 11 chûúng vúái 236 àiïìu khoaãn do nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ Nöåi êën haânh [1].Àêy laâ cuöën saách maâ nöåi dung vaâ ngön ngûä coá nhiïìu mùåt phuâ húåp vúái thûåc tïë àúâi söëng hiïån nay cuãangûúâi Ï-àï. Luêåt tuåc Ï-àï laâ hïå thöëng quy ûúác do caác thïë hïå ngûúâi Ï-àï saáng taåo ra, noá töìn taåi bùçng hònh * Taác giaã liïn hïå: Nguyïîn Minh Hoaåt; Email: hoatspdhtn@gmail.com (Ngaây nhêån baâi: 9/10/2022; Ngaây nhêån laåi baãn sûãa: 18/10/2022; Ngaây duyïåt àùng: 1/11/2022)Journal of Science - Hong Bang International University ISSN: 2615-9686616 Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022thûác truyïìn khêíu vaâ lûu giûä trong yá thûác cuãa cöång àöìng naây. Àoá laâ nhûäng quy ûúác nhùçm muåc àñchrùn àe vaâ giaáo duåc con ngûúâi trong cöång àöìng, àiïìu chónh haânh vi, löëi söëng vaâ hûúáng con ngûúâi àïëncaái thiïån. Luêåt tuåc Ï-àï êín chûáa nhûäng neát àùåc trûng vïì ngön ngûä vaâ vùn hoáa cuãa ngûúâi Ï-àï. Àaä coá möåt söë cöng trònh cuãa caác taác giaã nghiïn cûáu vïì Luêåt tuåc Ï-àï, nhû: Trûúng Thöng Tuêìn(2009), Phûúng thûác so saánh trong vùn baãn luêåt tuåc Ï-àï, Luêån aán Tiïën sô Ngûä vùn, Trûúâng ÀHSPTP. Höì Chñ Minh [2]; Àoaân Thõ Têm (2017), Nghiïn cûáu luêåt tuåc, àïì xuêët giaãi phaáp baão töìn vaâ phaáthuy baãn sùæc vùn hoáa dên töåc Ï-àï trong thúâi kyâ àöíi múái, àïì taâi KHCN cêëp Böå, Maä söë B2016-TTN-05 [3], àaä laâm roä ngûä phaáp, giaá trõ vùn hoáa trong Luêåt tuåc. Baâi viïët tiïëp tuåc phên tñch lyá giaãi neát àùåctrûng ngön ngûä vaâ vùn hoáa trong Luêåt tuåc Ï-àï. Vïì ngön ngûä, lyá giaãi caác hònh thûác nghïå thuêåt trongluêåt tuåc, nhû: hiïåp vêìn, àöëi ngêîu, duâng tûâ, so saánh. Vïì vùn hoáa, phên tñch möåt söë biïíu hiïån vïì vùnhoáa ngûúâi Ï-àï qua ngön ngûä Luêåt tuåc, nhû: miïu taã khöng gian söëng; mang tñnh triïët lyá giaãn dõ vaâàúâi söëng têm linh; quan niïåm sûã duång caác söë tûâ, tûâ àoá khùèng àõnh giaá trõ cuãa Luêåt tuåc àöëi vúái àúâisöëng cuãa ngûúâi Ï-àï. 2. ÀÙÅC TRÛNG NGÖN NGÛÄ TRONG LUÊÅT TUÅC Ï-ÀÏ Ngûúâi Ï-àï thûúâng coá thoái quen duâng nhûäng cêu noái ...