Đặc trưng tín ngưỡng thờ Thiên Hậu đồng bằng sông Cửu Long

Bài viết này khảo sát hiện trạng tổ chức sinh hoạt tín ngưỡng Thiên Hậu để làm nổi bật các đặc trưng cơ bản của tục thờ này tại ở đồng bằng sông Cửu Long.

Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc trưng tín ngưỡng thờ Thiên Hậu đồng bằng sông Cửu LongSCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X4-2014 ð c trưng tín ngư ng th Thiên H u ð ng b ng sông C u Long • Nguy n Ng c Thơ Trư ng ð i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn, ðHQG-HCM TÓM T T: Tín ngư ng th Thiên H u xu t phát t Phúc Ki n (Trung Qu c), theo bư c chân di dân ngư i Hoa Nam ñã lan t a ñ n nhi u vùng ñ t t i Nam b Vi t Nam. T i ð ng b ng sông C u Long (ðBSCL) có hơn 50 mi u Thiên H u do ngư i Hoa và ngư i Vi t xây d ng và t ch c sinh ho t tín ngư ng. Trong tâm th c ngư i dân ñ ng b ng, Thiên H u v a là h i th n, th n b o v , mà còn là phúc th n, v thánh m u t bi, ñư c ngư i Vi t ti p nh n qua ng Ph t giáo và tín ngư ng th M u dân gian. Sinh ho t tín ngư ng Thiên H u t i ðBSCL v a th hi n ñ c trưng mang tính b n s c văn hóa ngư i Hoa v a là m t minh ch ng s ng ñ ng cho quá trình h n dung ña văn hóa c a cư dân vùng ñ t này. Bài vi t này kh o sát hi n tr ng t ch c sinh ho t tín ngư ng Thiên H u ñ làm n i b t các ñ c trưng cơ b n c a t c th này t i ðBSCL. T khóa: Thiên H u, ðBSCL, th M u, b n s c, h n dung văn hóa 1. Tín ngư ng th Thiên H u và quá trình truy n bá ñ n Vi t Nam Bàn v khái ni m “tín ngư ng”, T ñi n ti ng Vi t (Nguy n Như Ý, cb. 2004: 1646) ñ nh nghĩa là “lòng tin và s tôn th m t tôn giáo”, t c cho tín ngư ng ch t n t i trong m t tôn giáo. Theo t nguyên, “tín (信)” là ñ c tin, ni m tin, s trông c y, còn “ngư ng (仰)” là s ngư ng m , s ngư ng v ng. Theo ðào Duy Anh (1957: 283), tín ngư ng là “lòng ngư ng m , mê tín ñ i v i m t tôn giáo ho c m t ch nghĩa”. Ngô ð c Th nh thì th o lu n c th hơn: “Tín ngư ng ñư c hi u là ni m tin c a con ngư i vào cái gì ñó thiêng liêng, cao c , siêu nhiên, hay nói g n l i là ni m tin, ngư ng v ng vào “cái thiêng”, ñ i l p v i cái “tr n t c”, hi n h u mà ta có th s mó, quan sát ñư c… Ni m tin c a tín ngư ng là ni m tin vào “cái thiêng”. Do v y, ni m tin vào cái thiêng thu c v b n ch t c a con ngư i, nó là nhân t cơ b n t o nên ñ i s ng tâm linh c a Trang 88 con ngư i, cũng như gi ng ñ i s ng v t ch t, ñ i s ng xã h i tinh th n, tư tư ng, ñ i s ng tình c m...” (Ngô ð c Th nh, 2001: 16). Trong khi ñó, Pháp l nh v tín ngư ng tôn giáo c a Nhà nư c Vi t Nam (2007) ghi rõ: “Tín ngư ng là ho t ñ ng th hi n s tôn th t tiên; tư ng ni m và tôn vinh nh ng ngư i có công v i nư c, v i c ng ñ ng; th chúng th n, thánh, bi u tư ng có tính truy n th ng và các ho t ñ ng tín ngư ng dân gian khác tiêu bi u cho nh ng giá tr t t ñ p v l ch s , văn hóa, ñ o ñ c xã h i”. Như v y, thu t ng chung “tín ngư ng” có th hi u nôm na là h th ng giá tr ni m tin mang tính tâm linh ñư c con ngư i t o ra nh m g i g m nh ng ư c v ng t t ñ p cũng như mong mu n ñư c các th l c siêu nhiên che ch ñ tránh ñư c nh ng tai h a hay nh ng n i s hãi t th gi i khách quan. Tín ngư ng mang ngu n g c c a s b t l c c a con ngư i trư c th gi i khách quan và quy lu t c a nó do con ngư i th n thánh hóa các hi n TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X4-2014 tư ng y thành các th l c siêu nhiên và tôn th (xem thêm Edward L. Shaughnessy, 2005: 102). T i khu v c ðông Á, y u t tín ngư ng ñóng vai trò r t l n trong h u h t các n n văn hóa. Nó ñi vào ñ i s ng tâm linh m t cách sâu s c, chi ph i nhi u m t c a ñ i s ng xã h i và tinh th n như phong t c, l h i, chiêm b c, ngh thu t, v.v… Tín ngư ng dân gian vùng này mang các ñ c trưng cơ b n như tính ña th n, tính thiên v th M u, nh t là t vùng Hoa Nam ñ n ðông Nam Á (Nguy n Ng c Thơ, 2009). Bàn v các ch c năng cơ b n c a tín ngư ng như m t hi n tư ng văn hóa, nhà xã h i h c ngư i M Robert K.Merton (1968) cho r ng các hi n th c văn hóa có hai t ng ch c năng, g m (1) ch c năng th hi n (manifest function) và (2) ch c năng ti m n (latent function). ch c năng ti m n vai trò c a các nhân t xã h i không thư ng ñư c n tích dư i b m t c a các hành ñ ng văn hóa (cultural practice), khó có th nh n th c ñ n n u không quan tâm sâu s c. Ch c năng xã h i ñôi khi ñư c nâng thành ho c g n k t ch t ch v i ch c năng tâm linh. Còn theo Malinowski (Malinowski, 1994), s t n t i c a m t hi n tư ng văn hóa sau ñó ph thu c vào s c nh hư ng c a nó ñ n s thích ng c a văn hóa, hay còn g i là “giá tr t n t i”. Các hi n th c văn hóa thư ng mang trong mình kh năng các ñáp ng các nhu c u sinh h c th c t cũng như ñáp ng hai ch c năng ch c năng tâm lý xã h i (giáo d c xã h i) và ch c năng tâm linh. L y l h i tâm linh c a các mi u thiêng làm thí d tiêu bi u, ngoài ch c năng kho l p nhu c u tâm linh (th hi n s kính tr ng ñ n th n thánh, c u mong th n thánh) là các ch c năng ñoàn k t c ng ñ ng và tho mãn các nhu c u sinh h c như ngh ngơi, ăn u ng, g p g trò chuy n, làm quen, liên k t... Tín ngư ng Ma T - Thiên H u hình thành vào th i T ng t i ñ o Mi Châu, B ði n, Phúc Ki n, Trung Qu c. Bà tên th t là Lâm M c ( Lin Mo) thư ng ñư c g i là Lâm M c Nương ( 娘 Lin Moniang), sinh ngày 23 tháng 3 năm 960, là m t n vu sư n i ti ng, con gái m t ngư dân (Mã Thư ði n, Mã Thư Hi p, 2006: 8-10). Theo cu n Trung Qu c ð i Thanh ...