Đảm bảo vai trò của khái niệm và tích cực hóa hoạt động của học sinh trong dạy học môn toán

Thông qua học các khái niệm, học sinh được trang bị các kiến thức, cách khám phá, rèn luyện tư duy, thực hành, áp dụng kiến thức. Bài viết này cung cấp các khuyến nghị, minh họa thông qua việc giảng dạy các khái niệm có thể tích cực hóa hoạt động của học sinh. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đảm bảo vai trò của khái niệm và tích cực hóa hoạt động của học sinh trong dạy học môn toán JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2014, Vol. 59, No. 2, pp. 48-56 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn ĐẢM BẢO VAI TRÒ CỦA KHÁI NIỆM VÀ TÍCH CỰC HÓA HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Chu Cẩm Thơ Khoa Toán - Tin, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Khái niệm là một hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng. Tạo thành một hệ thống nền tảng vững chắc các khái niệm được coi là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất trong giảng dạy môn Toán học. Thông qua học các khái niệm, học sinh được trang bị các kiến thức, cách khám phá, rèn luyện tư duy, thực hành, áp dụng kiến thức. Bài viết này cung cấp các khuyến nghị, minh họa thông qua việc giảng dạy các khái niệm có thể tích cực hóa hoạt động của học sinh. Từ khóa: Phương pháp dạy học toán, dạy học khái niệm, dạy học tích cực.1. Mở đầu Thực tiễn giáo dục đã chứng minh vai trò quan trọng của môn Toán trong quá trìnhhọc tập của mỗi con người. Tuy nhiên, có rất nhiều quan điểm khác nhau xung quanh mụcđích, nội dung, đặc biệt là phương pháp dạy học môn Toán. Trên thế giới hiện có phổ biếnhai khuynh hướng giáo dục Toán học. Thứ nhất, coi Toán học là công cụ để tiếp thu trithức, nghiên cứu các khoa học khác. Thứ hai, coi Toán học mà đối tượng nghiên cứu vàphương pháp nghiên cứu của nó là điển hình để kích thích hứng thú, khơi dậy niềm saymê khám phá, qua đó truyền đạt phương pháp học tập, nghiên cứu, rèn luyện và phát triểntư duy người học. Do đó, trong dạy học môn Toán người ta cố gắng thông qua dạy trithức Toán học để dạy cách phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy cách suy nghĩ, rèn luyệnnhân cách. Khái niệm là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng. Mọi quá trình tư duy đềumang đặc trưng tư duy bằng khái niệm [4; 48]. Trong khái niệm, một là thuộc tính bảnchất của các sự vật, hiện tượng được phản ánh; hai là, sự vật hay lớp sự vật, hiện tượngđược nổi bật trên cơ sở của các dấu hiệu khác biệt cơ bản. Trong phạm vi dạy học mônToán, định nghĩa khái niệm là một thao tác logic nhằm phân biệt lớp đối tượng xác địnhkhái niệm này với các đối tượng khác, thường bằng cách vạch ra nội hàm của khái niệmNgày nhận bài: 15/4/2013. Ngày nhận đăng: 15/7/2013Liên hệ: Chu Cẩm Thơ, e-mail: chucamtho1911@gmail.com48 Đảm bảo vai trò của khái niệm và tích cực hóa hoạt động của học sinh...đó [1; 361]. Mỗi khái niệm có nhiều cách định nghĩa, bởi có nhiều thuộc tính đặc trưngcho đối tượng được nói đến trong khái niệm đó. Việc hình thành một cách vững chắc chohọc sinh (HS) hệ thống khái niệm được coi là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhấttrong việc dạy học môn Toán. Bởi thực tế cho thấy, để giúp học sinh đạt được mục tiêunắm được tri thức một cách bền vững thì không gì hơn là học sinh phải tự kiến tạo trithức ấy. Do đó, nếu dạy học khái niệm được thực hiện hợp lí, thì không những giải quyếtđược việc trang bị tri thức, mà còn giúp học sinh rèn luyện tư duy, rèn luyện cách khámphá, cách sử dụng tri thức. Với khái niệm, người ta có thể dùng phán đoán, dùng suy luận,dùng thực nghiệm để kiến tạo, phát minh nhiều tri thức mới.2. Nội dung nghiên cứu2.1. Đảm bảo vai trò của dạy học khái niệm Theo [1; 364], cần xác định vai trò quan trọng của dạy học khái niệm, đó là: - Nắm vững các đặc điểm đặc trưng cho một khái niệm. Điều này cho phép ngườihọc dễ dàng lựa chọn cách định nghĩa thích hợp, chẳng hạn với khái niệm hình chữ nhật,người ta có thể định nghĩa nó dựa trên đặc trưng một hình bình hành có hai đường chéobằng nhau hoặc là một hình tứ giác có bốn góc vuông. Nghĩa là, nếu đã có một hình bìnhhành, thì việc tiếp cận khái niệm hình chữ nhật sẽ được tiến hành suy diễn, thêm nội hàm,ngoại diên bị thu hẹp, còn đối với HS mới học hình học, ta có thể giúp họ tiếp cận kháiniệm này một cách trực quan (con đường quy nạp) từ những hình quen thuộc (cái cửa,quyển sách,. . . ), trừu tượng hóa để thấy đặc trưng bốn góc vuông. - Biết nhận dạng, thể hiện khái niệm; biết phát biểu rõ ràng chính xác một số kháiniệm; biết vận dụng khái niệm trong những tình huống cụ thể; biết phân loại khái niệmvà nắm được mối quan hệ của một khái niệm với những khái niệm khác trong cùng mộthệ thống. Hình 1 đưa ra hai cách phân chia sau đây liên quan đến khái niệm hình lăng trụ. Hình 1. Sơ đồ nhánh mô tả phân chia khái niệm hình lăng trụ 49 Chu Cẩm Thơ Hình 2. Sơ đồ Ven mô tả quan hệ giữa các hình: lăng trụ, lăng trụ đứng, hộp chữ nhật, lập phương Cách 1: Mô tả phân chia khái niệm hình lăng trụ trong quan hệ khái niệm xuất phátlà hình lă ...