Danh y HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG

Danh yHẢI THƯỢNG LÃN ÔNG (1724 – 1791) Hải Thượng Lãn Ông tên húy là Lê Hữu Trác tên thường là Lê Hữu Chẩn, là một đại y tôn của nước ta. Sinh ngày 12/11/1724 năm Giáp Thìn về cuối đời Hậu Lê, ở thôn Văn Xá, làng Lưu sXá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương, (nay là thôn Thanh Xá, xã Hoàng Hữu Nam, huyện Yên Mỹ, Hải Hưng). Mất ngày rằm tháng Giêng năm Tân Hợi, niên hiệu Quang Trung thứ 4 (1791) tại xã Tình Diễm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Cha là...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Danh y HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG Danh y HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG (1724 – 1791)Hải Thượng Lãn Ông tên húy là Lê Hữu Trác tên thường là Lê HữuChẩn, là một đại y tôn của nước ta.Sinh ngày 12/11/1724 năm Giáp Thìn về cuối đời Hậu Lê, ở thôn VănXá, làng Lưu sXá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, tỉnh HảiDương, (nay là thôn Thanh Xá, xã Hoàng Hữu Nam, huyện Yên Mỹ,Hải Hưng). Mất ngày rằm tháng Giêng năm Tân Hợi, niên hiệu QuangTrung thứ 4 (1791) tại xã Tình Diễm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.Cha là Lê Hữu Mưu đỗ tiến siõ, làm Thượng Thư đời Lê Dụ Tôn, mẹquê ở Bàu Thượng, làng Tình Diễm, Hương Sơn, Hà Tĩnh.Hồi nhỏ theo cha đi học ở Thăng Long, năm 1739 cha mất, lớn lên gặpthời loạn, vua Lê hư vị, Chúa Trịnh lộng quyền, các nơi đều nổi dậychống đối, có phen Lãn ông cũng ra cầm quân dẹp loạn, nhưng vì chánghét cuộc chém giết tương tàn ấy, nên nhân có tin người anh ở HươngSơn mất, ông bèn viện cớ về quê nuôi mẹ.Nhân bị đau ốm, Lãn ông mới tìm đến vị Lương y Trần Độc ở núiThành, xã Hương Cần, huyện Thanh Chương, Nghệ An để chữa bệnh.Trong thời gian ở đó hơn 2 năm, Lãn ông đã nghiên cứu các sách y họckinh điển nhất là bộ Phùng Thị Cẩm Nang và cùng họ Trần bàn luậnvề y học.Danh yBấy giờ có Hải Quận Công biết Lãn Ông văn võ kim toàn muốn mời racầm quân lần nữa, nhưng vì chán ghét chiến tranh, không ham danh lợiLãn Ông đã cương quyết chối từ, trở về Hương Sơn nghiên cứu y họcvà chữa bệnh.Năm 1760, mẹ mất, lúc đó tuy mới 35 tuổi đã nổi tiếng là danh y, ngoàiviệc chữa bệnh, Hải Thượng Lãn Ông đã mở lớp dạy cho đồ đệ. Suốthai mươi mấy năm lưu tâm nghiên cứu, đem hết tài năng và tinh thầntận tụy chữa bệnh và giảng dạy.Hải Thượng đã lĩnh hội được nguyên lý uyên thâm của Đông y, thulượm bao kinh nghiệm phong phú về chẩn trị, đúc kết lại thành một hệthống kết hợp chặt chẽ lý luận với thực tiễn lâm sàng trong một tácphẩm rất lớn và rất có giá trị là bộ Y Tông Tâm Lĩnh. Ngoài ra lại cònviết tập”Vệ Sinh Yếu Quyết” và một bản gọi “Nữ Công Thắng Lãm”.Năm 1782, đời Lê Hiến Tông, Niên hiệu Cảnh Hưng thứ 43, bấy giờ đãngoài 60 tuổi Hải Thượng bị triệu về Kinh để chữa bệnh cho thế tửTrịnh Cán con Chúa Trịnh Sâm.Ở triều đình, bị các ngự y ganh tị gièm pha, mãi sau Hải Thượng mớiđược phép chữa nên không có kết quả. Nhân ở kinh đô một năm ôngtìm mọi cách để in bộ sách của mình nhưng không thành công, lại có ýtìm lại các vị danh y tại đó để trao đổi học thuật nhưng chỉ thu lượmđược một số bài thuốc kinh nghiệm hoặc gia truyền. Hải Thượng đã kểlại cuộc hành trình này ở tập Thượng Kinh Ký Sự, một tài liệu văn họccó giá trị phản ánh đời sống của xã hội Việt Nam hồi đó.Danh yLãn Ông trở về Hương Sơn tiếp tục nghiên cứu, chữa bệnh, giảng dạyvà hoàn thành bộ Y Tông Tâm Lĩnh, bộ sách Đông y lớn nhất và quínhất ở nước ta: gồm 63 cuốn (nay chỉ còn 55 cuốn) do Vũ Xuân Hiênthu thập lại và đem in năm 1866.Nội dung bao gồm y lí, chẩn trị, phương dược, trình bày có hệ thống,kết hợp lý luận với thực tiễn, phân tích chứng minh rõ ràng, như bàn vềThủy Hỏa thì có cuốn Huyền Tẩn Phát Vi, bàn về khí huyết có cuốnKhôn Hóa Thái Chân, trị các bệnh ngoại cảm thì có Ngoại Cảm ThôngTrị, biện biệt tạp chứng thì có Bách Bệnh Cơ Yếu, chẩn đoán thì có YGia Quan Miện, biện luận thì có Đạo Lưu Dư Vận, vận khí có Vận KhíBí Điển ... cho đến các loại phụ khoa (Phụ Đạo Xán Nhiên), nhi khoa(Ấu Ấu Tu Tri) đều viết một cách tinh thông, giầu kinh nghiệm.Tuy chịu ảnh hưởng của y học Trung Hoa nhất là Phùng Thị nhưng LãnÔng đã có óc sáng tạo vận dụng y lí hợp với hoàn cảnh khí hậu và thểchất của người Việt Nam và đã sử dụng thuốc Nam để chữa bệnh, nhưở các cuốn Lĩnh Nam Bản Thảo, Bách Gia Trân Tàng và Hành GiảnTrân Nhu. Nhận định về Lĩnh Nam không có thương hàn, Lãn Ông đãlập ra nhiều phương thang mới ghi ở cuốn Ngoại Cảm Thông Trị. Đặcbiệt trong 2 cuốn Dương Án và Âm Án, ghi lại những y án và phân tíchvề những bệnh đã chữa khỏi hoặc không chữa được. Cuốn Châu NgọcCách Ngôn để lại cho chúng ta những điều căn dặn rất bổ ích về chẩnđoán trị liệu và những sai lầm tai hại cần tránh.Danh yThân thế và sự nghiệp của Lãn Ông đã có một ảnh hưởng rất lớn đốivới giới Đông y Việt Nam cả về mặt đạo đức và chuyên môn.Bộ sách Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh gồm 28 tập, 66 quyển, nộidung gồm:1. Tập đầu: Có bài tựa, Phàm lệ mục lục và Y nghiệp phần chương nóivề nghề y, thái độ tư cách, khái quát bộ sách và tập thơ Y Lí ThâuNhàn.2- Tập Nội Kinh Yếu Chỉ: nêu khái yếu về cuốn kinh điển Nội kinh.3. Tập Y Gia Quan Miện: Khái niệm về Âm dương, Ngũ hành, quẻ số,can chi, mạch yếu.4. Tập Y Hải Cầu Nguyên: Soạn những lời thiết yếu của các tiên hiền,chú giải kỹ để làm rõ những điều huyền bí.5. Tập Huyền Tẫn Phát Vi: Nói rõ công dụng mở đầu của ‘Tiên thiên’,máy Âm dương, khiếu Thủy Hỏa và cách phân biệt chứng trạng, dùngthuốc.6- Tập Khôn Hóa Thái Chân: gồm có công dụng nuôi sống của ‘Hậuthiên’ nguồn gốc của khí huyết, cách luận bệnh xử phương.7- Tập Đạo Lưu Dự V ...