Địa dư chí lược Tân biên tỉnh Nam Định: Phần 2

Phần 2 Tài liệu Tân biên Nam Định tỉnh địa dư chí lược có nội dung trình bày về phong tục, tôn giáo, cổ tích, khí tiết, ca dao, tục ngữ, số đinh, thương mại, nghề thủ công, nghề trồng dâu nuôi tằm, ngư nghiệp, thổ sản, khai khẩn, ruộng muối, công sở - bưu chính, đồn phòng,... của tỉnh Nam Định xưa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Địa dư chí lược Tân biên tỉnh Nam Định: Phần 2 TÂN BIÊN NAM ĐỊNH TỈNH ĐỊA DƯ CHÍ LƯỢC Tập Hạ PHONG TỤC (Tất là thiếu thốn rất nhiều, bản này chỉ chép những điểm biết được trong thời hạn8 tháng). Về việc chép phong tục này đáng tiếc là hơi muộn, vì do tân trào xô đẩy làm chocựu lệ đắm chìm, cưỡi ngựa xem hoa hẳn là có sự sai cũng thường. Nhiều khi có tục lệtốt đẹp, là quan phụ mẫu không nghĩ khơi dậy mà ham thói lạ kiểu gợi tình, thích chuyệnngười điều bỏ lễ, quên đi nếp nhớ ơn tiên tổ, lời ghi việc mở mang, trên đã bỏ rơi dướitheo từ tạ, cho là không hợp thời nghĩ chẳng nên nhắc lại, cổ hủ quê mùa, ngây ngô manrợ, quanh chốn mái tranh nhãng sớm lúc nào càng hay ! Đại lược xin kê ra dưới đây: Chiều 30 tết, chiều ngày trừ tịch, bỏ hết chân nhang trên bàn thờ đốt đi, nhưng bớtlại một cái chân nhang đẹp nhất, đốt thêm tro bỏ đầy vào, cắm chân nhang cho nghiêmrồi đặt lên bàn thờ, sau khi đã quét nơi thờ tự sạch sẽ. Ra bãi tha ma thắp hương tiên tổvà thân thích rồi về, dựng cây nêu ở phía trước nhà, dán câu đối treo tranh ảnh, quéttrong nhà ngoài sân khắp chốn, trả các nợ nần, sửa lại cổng khoá then, sắp đặt nơi annghỉ cho ông bà cha mẹ nghiêm trang ấm áp, làm cơm đặt ở nơi thờ thổ công, gia tiên,đặt vàng hương, ra sân thắp hương lễ thổ thần. Vào nhà kê bàn giữa nhà đặt lễ tiễn ôngĐương niên cũ, và sắp lễ chuẩn bị đón ông Đương niên mới dưới chữ “Thiên quan tíchphúc” (Quan nhà trời cho phúc). Cấm kị: Không làm chuồng xí, tưới bẩn thỉu phía đông,dễ bị ô uế nguồn nước, hướng nam cũng vậy. Phải thông cống rãnh không để ứ đọng.Cổng không làm thông vào gian giữa nhà chính mà chỉ nên đi một cổng hoặc có cổngphụ ra ngoài đồng, phải cài then khoá chặt chẽ. Không thắp hương mả mới, không thờvong nhân chưa đủ ba năm ở nơi vốn thờ gia tiên, có đại tang chưa mãn không nên đếnnhà ai từ chiều 30 tết đến hết mồng 3 năm mới. Không nên hà tiện quên treo đèn trướccửa nhà và trước bếp. Đốt pháo phải chú ý để xa nhà, chiều 30 và lúc giao thừa đốt pháonên treo lên một cái cần ngoài sân mà đốt, nên đốt pháo tép cho có nhiều tiếng lại ít gâyhoả hoạn, không cho trẻ con chơi pháo. không nên để cho bếp nước ô uế ruồi nhặng tốităm. Nuôi lợn gà ở riêng một góc vừa phải ăn nước giếng khơi, không tụ hội cờ bạc,không đi đâu khi đã hết giờ Tuất (từ 10 giờ tối trở đi là không nên đi đâu nữa) và phảixem xét cổng trước sau then khoá cẩn thận. Không tụ hội ăn uống nhiều người khề khàsay sưa không dứt. Làng phải thắp đèn ở các nơi khuất khúc. Giao thừa: Trước khi giờ Tý đến làm lễ đón Đương niên mới, đến đầu giờ Tý thìxong. Đốt pháo rồi đặt lễ gia tiên, đặt nên thì vừa đúng lúc giao thừa, đến giữa giờ Tý thìăn uống nếu là hương hào thì ra xông đền hay túc trực ở đền tuỳ ý, nhưng sau khi đã sắpxếp việc nhà đầy đủ. ở đền lễ cũng tương tự như ở nhà do ông thủ từ lo lắng, chùa miếutĩnh am đều thế. Từ đền họ cũng phỏng theo đền miếu mà dùng lễ, nơi công cộng thì cóchiêng trống chuông mõ, mà nhà thì giản lược đi thôi. Đốt hương thì dùng số lẻ, vì số lẻthuộc dương chủ về sinh sản phát đạt. Lễ bái xong ăn uống trọn thì phải nghỉ ngơi, nhàtư thì từ đầu giờ Thìn mới nên mở cửa vì lúc ấy đang có khí tiết trung hoà (Thìn thuộcthổ, thổ sinh vạn vật) mới nên xuất hành. Nước ta ảnh hưởng văn hoá Bắc Quốc cũng cótục kiêng ngày thụ tử sát chủ… Ngày giờ sung với tuổi mình như Thìn Tuất, Sửu Mùi,Dần Thân, Tị Hợi, Tý Ngọ, Mão Dậu. Phương thì có phương tài thần hỷ thần mới nêndùng, còn kị đi phương ngũ quỷ. Mồng một : Là con gái con trai, cháu nội cháu ngoại đều đến bái niên (mừng tuổi)ông bà cha mẹ, không phân biệt chính thứ xa gần, xong xuôi mới về đi đến việc khác,nhưng đối với tuổi mình ngày này cũng tốt, không thì kén chọn ngày sau. Lúc xuất hànhlà lúc đi ra ngoài đi hái lộc rồi về, hái lộc ở nơi sạch sẽ và lại là nơi hoang hoá khôngthuộc một nhà cai quản, rồi đi bái niên những nơi chính yếu. Sau đó về cử người ra lễThành hoàng ngoài đền, rồi về nhà lễ tiên tổ tại gia trước giờ Ngọ, hoặc phân công ai cóvị trí chính thứ lễ tại gia, lễ trưa ngày đầu năm là không thể thiếu được với người chủ giađình, sau đó mới đi chúc tết anh em xa gần tuỳ ý. Lệ bái niên xưa mừng ai chỉ có bằngtiền mà chỉ có một đồng, lấy ý chỉ có một vốn mà sinh, nó mới tròn trặn và đi lối nào thìlại về lối ấy, nếu bái niên người nhiều tuổi thì mừng mười đồng, trăm đồng với ý mọi sựđầy đủ vẹn cả trước sau. Ngày mồng hai thì đi chúc tết tiếp, hoặc lễ bái cầu phúc đầu năm xin xăm đoánquẻ, chơi bời cảnh vật đón xuân. Bái niên ông trưởng tộc coi giữ từ đường, thầy học. Mồng ba, bốn, năm thì hoá vàng đưa tiễn tiên tổ, riêng đồ lễ ông táo thì đến ngày22 tháng chạp mới đốt. Mời anh em đến ăn uống rủ nhau đi hội. Từ ngày 2 đến ngày 10chọn ngày tháng tốt tế tổ ở từ đường, từ ngày 10 đến 20 thì chọn ngày tốt cử xuân tế ởđền miếu, từ ngày 5 đến 25 chọn ngày lễ giải hạn dâng sao ở nhà và lễ cầu thân giải hạnở đền chùa, lễ giải hạn ở nhà thì tháng nào cũng phải lễ vì sao chiếu mệnh, mỗi thángxuống hạ giới một lần. Bỏ cây nêu thì chọn ngày tốt của tuần đầu của tháng Giêng để bỏ(tuần có 10 ngày, tháng có 3 tuần: Tuần đầu, tuần giữa, tuần cuối). Ông Táo là vị thầnđược thượng đế phân công cai quản ở một nhà, cũng là người coi giữ cảnh thổ của giađình ấy, khi lễ bái phải kêu với ông Táo trước, để ông biết rõ ý định của gia chủ rồi mớilễ gia tiên. Nếu nhà nào có lễ tiền chủ thì phải cất riêng một nơi ở sân vườn để lễ cúngnhư cúng thổ thần vậy. Thường thì vào chiều ngày 22 tháng chạp, lễ tế ông Táo, để sáng23 ông Táo lên chầu trời, bày tỏ mọi sự tại gia hạt cai quản, đến trưa ngày 30 thì ôngTáo đã có mặt ở nhà rồi. Lễ ông Táo thì thường dùng mũ, áo, vàng, hia, cá chép và câymía để làm gậy, lúc khát nước lại còn ăn được, từ trưa ngày 14 đến hết đêm rằm thángGiêng có lệ treo đèn kết hoa gọi là hội hoa đăng. Đèn có nhiều loại, loại đèn kéo quân,đèn ph ...