Dịch thể loại _2

Khi văn bản đang dịch không có được cái hình thức tương đương trong nền văn học đích, ấy là lúc dịch giả có thể kiến tạo một hình thức hoặc một thể loại hoàn toàn mới cho nền văn học đó, hoặc phá tung văn bản gốc để cho nó phù hợp với tầm đón nhận của độc giả đích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dịch thể loại _2 Dịch thể loại Khi văn bản đang dịch không có được cái hình thức tương đương trong nền vănhọc đích, ấy là lúc dịch giả có thể kiến tạo một hình thức hoặc một thể loạ i hoàn toànmới cho nền văn học đó, hoặc phá tung văn bản gốc để cho nó ph ù hợp với tầm đónnhận của độc giả đích. Fitzgerald – người đã viết một cách tự tin trong cái thời đạimà Macauley có thể hứng khởi tuyên bố rằng toàn bộ các nền văn học Ấn Độ và ẢRập chẳng đáng bằng một cái giá sách của một thư viện tốt ở châu Âu – đã chẳngchút e ngại khi thao túng dân tộc Ba Tư, thậm chí tới mức thêm những yếu tố khôngthể nào tồn tại trong nền văn học nguồn, các yếu tố đ ược xác định là có cả tính chấtCơ đốc giáo lẫn cổ đại Hy Lạp. Trong khi quan điểm nêu trên có thể gây sốc ở thờiđiểm đầu thế kỷ XXI, thì đồng thời chúng ta hẳn phải thừa nhận rằng bản dịch củaFitzgerald là một trong số vài bản dịch đã nhập vào được hệ thống văn học Anh ngữvà giành được vị trí đ iển phạm. Vị trí của nó quan trọng đến nỗi công chúng độc giảđã chẳng hề mảy may để ý đến công việc của Robert Graves khi ông cộng tác chặtchẽ với một người Ba Tư để cố gắng đem lại một bản dịch hòng vạch ra phạm vi thaotúng của Fitzgerald và dựng lại bối cảnh cho bài thơ. Điều Fitzgerald cố gắng làm làgiới thiệu một thể loại mới, thể roba’i hay là thể thơ tứ tuyệt vào trong hệ thống vănhọc Anh ngữ, và có thể nói rằng thành công về mặt thể loại đó thậm chí còn lớn hơnthành công nằm ở bài thơ của Fitz gerald, và thành công đó đã khiến độc giả khôngchút phản ứng trước một bản dịch khác. Khi giới thiệu các thể loại mới, dịch giả có khi đạt được thành công hơn cảtrông đợi. Thơ haiku là một trường hợp tiêu biểu. Thể thơ này đã du nhập vào thipháp phương Tây, và mặc dù khác biệt rõ ràng với xuất phát điểm của nó ở Nhật Bản,nó là một hình thức được các nhà thơ sử dụng trong nhiều ngôn ngữ khác nhau.Nhưng các thể loại khác thì lại kháng cự lại dịch và vì vậy vẫn không được biết tớibất chấp lịch sử tồn tại lâu đời và vị trí điển phạm của nó. Một ví dụ tiêu biểu chotrường hợp này là hình thức thơ Ả Rập, qasidah. André Lefevere đã quan sát cái khócủa việc chuyển dịch thi pháp Hồi giáo vào các nền văn học phương Tây và cho rằngnhững khác biệt về hình thức, quy tắc và thể loại của thi pháp phương Tây là nhữngtrở ngại không thể vượt qua. Ông b ình luận về các chiến lược mà một số dịch giả cótriển vọng sử dụng: “Jones (Sir William, thế kỷ XIX) đ ã dịch một phần trong đoạnLabid miêu tả cảnh mặt trời mọc trên sa mạc, như câu: “những chú chim thức giấc,hót vang trên mỗi ngọn cây/ Những báo hiệu trong buổi sớm mai của chúng khôngthanh thản như chúng ta” (343) đã hoàn toàn bỏ qua sự thật rằng - chưa cần chú ý tớimấy cái cây - sự xuất hiện của chim trên sa mạc nói chung là khó có thể xảy ra, mặcdù chúng là một thành tố thiết yếu của những bài thơ “eclogue”(12) mà ông muốn sửdụng để cải biến thể loại quasidah. Nicholson (1922) đ ã thu ngắn đáng kể việc miêutả con lạc đà trong khi ông d ịch Labid, nhưng lại không cho độc giả biết điều đó.Theo truyền thống, các nhà thơ gây dựng nền móng thơ ca buổi đầu của hệ thống vănhọc Hồi giáo thường dành những đoạn rất dài miêu tả lạc đà, trong khi đó lại dành r ấtít dòng để miêu tả những người phụ nữ mà họ yêu thương. Thi pháp phương Tây luônhướng tới một quan điểm khá khác biệt về mặt tỉ lệ trong việc xử lý vấn đề này(13). Một xuất phát điểm cho cuốn sách Xây dựng các nền văn hóa (ConstructingCultures) (Bassnett và Lefevere, 1998) là phát triển ý tưởng về “những lược tuyếnvăn bản” (textual grid) dựa trên cơ sở nghiên cứu của [Pierre] Bourdieu. Một lượctuyến văn bản là cái mà một nền văn hóa sử dụng; nó là tập hợp những lối viết đượcchấp nhận; theo đó, các nền văn học Pháp, Đức, Anh sử dụng khá nhiều một l ượctuyến văn bản giống nhau có gốc từ truyền thống Hy-La. Có thể có những biến thểkhác nhau trong các bản dịch Homer, nhưng Homer vẫn là hình tượng điển phạmtrung tâm. Đi ra ngoài phạm vi châu Âu, hệ thống lược tuyến này sẽ khác. Các nềnvăn hóa Trung Hoa và Nhật Bản chẳ ng hạn có những lược tuyến văn bản riêng biệtkhông có ở các nền văn hóa khác. Những lược tuyến này có thể được nhìn nhậnkhông hoàn toàn là những hệ thống cố định và cứng nhắc mà như một tập hợp cácchuẩn tắc và kỳ vọng có tác động lên toàn bộ sản phẩm văn chương. Chúng s ản sinhra luật lệ và quy ước, và dĩ nhiên, cũng quy định luôn thể loại. Bây giờ chúng ta hãy lướt qua một ví dụ về cách thức dịch thuật tập trung chúý vào vấn đề thể loại: một trong những văn bản đ ược dịch thường xuyên nhất của nềnvăn hóa phương Tây là Iliad của Homer. Lịch sử dịch a nh hùng ca này là vô cùngphong phú và là nguồn tranh cãi vô tận trong hầu hết các nền văn học châu Âu.Chẳng hạn thế kỷ XVIII ở Đức, việc dịch Homer đ ã giúp làm giàu đáng kể cho nềnvăn học Đức, và cùng với việc dịch Shakespeare, nó đã đem lại những hướng pháttriển mới cho cả ngôn ngữ lẫn nền văn học Đức. Ở ...