Dịch thể loại _4

Thoạt nhìn, có vẻ như là lỗi thời khi bàn về thể loại trong kỷ nguyên hậu hiện đại này: liệu còn gì để thảo luận trong các ngành nghiên cứu văn học nữa hay không, khi nghiên cứu văn học dường như đã vượt ra khỏi những phạm trù thể loại?
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dịch thể loại _4 Dịch thể loại Thoạt nhìn, có vẻ như là lỗi thời khi bàn về thể loại trong kỷ nguyên hậu hiệnđại này: liệu còn gì để thảo luận trong các ngành nghiên cứu vă n học nữa hay không,khi nghiên cứu văn học dường như đã vượt ra khỏi những phạm tr ù thể loại? Nhữngthảo luận gần đây về văn bản văn chương bị đóng khung trong một diễn ngôn cứnhấn nhá những khó khăn trong việc phân loại và định nghĩa: ta nhấn mạnh tính laighép (hybridity), tính tại ngưỡng (liminality), tính lưỡng biên (in-betweenness) vàquan niệm về nghiên cứu văn học bằng thứ ngôn ngữ đồ h ình (mapping): nào là dấuvết, giới hạn, ngưỡng, xuyên biên giới, ranh giới, những phạm tr ù bất ổn luôn trongmột trạng thái chuyển động. Như Trinh Minh-ha đã chỉ ra: “Thao tác ngay tại giớihạn của nhiều phạm tr ù và hướng tiếp cận có nghĩa rằng ta chẳng ho àn toàn nằm ởbên trong hay bên ngoài. Ta phải đẩy tác phẩm của mình thật xa trong chừng mực cóthể, tới những ra nh giới nơi ta không ngừng đi trên gờ mép, không ngừng dấn thânvào mối nguy bị rơi vào phía này hoặc phía kia của giới hạn, nhưng đồng thời phá dỡ,tu chỉnh, tu bổ lại giới hạn này”(1). Lối diễn đạt hình tượng này phản ánh một trào lưu đang phổ biến trên d iệnrộng, đồng thời nó cũng phản ánh sự chuyển biến trong quan niệm về ý nghĩa củanhững giới hạn và đường biên. Sau khi Bức màn sắt sụp đổ(2), thời kỳ Chiến tranhLạnh kết thúc, chúng ta đã chứng kiến một cuộc tái khái niệm hóa châu Âu. Ngay từnăm 1993 ta đã có thể thấy công tr ình chỉnh sửa lại bản đồ châu Âu bằng việc mởrộng lục địa ra tận biển Caspian, trong khi đó lại ho àn toàn lờ đi Iceland cùng cácvùng Bắc Âu. “Châu Âu” như một chỉ định từ, cho phép linh hoạt tập hợp các nướckhác nhau theo những tiêu chí khác nhau (cuộc thi Tiếng hát Eurovision là mộttrường hợp tiêu biểu ở đây). Bước chuyển vị thuật ngữ này còn thể hiện trong toàn bộcác kiểu loại cấu hình khác: người ta chẳng gọi Thế giới thứ Nhất, Thế giới thứ Banữa, mà gọi bằng Bắc bán cầu, Nam bán cầu, hoặc “Vành đai Thái Bình Dương”(Pacific Rim) để chỉ một nhóm xuyên lục địa bao gồm nhiều nước và nhiều nền vănhóa khác nhau. M ặc dù Chiến tranh Lạnh đã kết thúc, những phân cực khác trênphạm vi toàn cầu lại nổi lên; chúng thường được củng cố bằng những phân chia phátsinh từ, hoặc làm phát sinh, những vấn đề xung đột trên các bình diện quốc gia, vùng(và đôi khi trên b ình diện từng nền văn hóa cụ thể), chính trị (và/hoặc đạo đức-chínhtrị). Lưu vong, di cư ồ ạt trên toàn cầu; hàng triệu người quá cảnh là hiện tượng tiêubiểu cho cảnh tượng địa chính trị cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI. Đâu đâu cũng gợinhắc sự tương phản giữa những quốc gia có vẻ nh ư là cố định, bền vững và nhữngquốc gia bất ổn với cộng đồng dân c ư liên tục biến đổi. Một điều hiển nhiên là chúngta phải không ngừng đặt định và tái đặt định chính mình, bởi thế chuyện “tự xác địnhvị trí bản thân” (positioning ourselves) đ ã trở nên mòn sáo. Không ai, ở bất cứ đâu,còn có thể xem tọa độ là tất yếu được nữa. Nhưng mục đích của bài luận này không phải là khái quát hóa s ự thay đổi toàncầu đó. Đúng hơn, tôi cho rằng cần thiết phải tiếp tục quan tâm tới vấn đề thể loại,không phải theo những cách thức có tính chất quy tắc hay công thức, mà là để soi rọicác quá trình trao đổi liên văn hóa bằng cách tiếp cận vấn đề thể loại trong bối cảnhxuyên văn hóa. Tìm hiểu về dịch thuật có lẽ là cách tốt nhất để đạt được mục tiêunày. Dịch thuật chưa bao giờ được quan tâm nhiều trong thế giới Anh ngữ. Chưa tới3% số sách được xuất bản hàng năm ở Anh là sách dịch, trong khi đó ở Thụy Điểnchẳng hạn, con số này là trên 60%. Ta vẫn nói về các tác giả Brecht hoặc Ibsen hayStrindberg cứ như thể họ là những kịch tác gia nói tiếng Anh. Ta gật gù theo chân cácnhà tiểu thuyết Nga như Tolstoy hoặc Dostoyevsky; để rồi mấy tiểu thuyết gia lỗi lạccứ thế mà tranh luận về tác động của tiểu thuyết Nga đối với tiểu thuyết Anh thế kỷXX mà chẳng buồn một lần đề cập đến từ “dịch”. V à nếu trong quá khứ người nóitiếng Anh chẳng màng đến dịch thuật thì hiện tại lại càng ít lý do để mà quan tâm đ ếnnó. Việc tiếng Anh được phổ biến toàn cầu khiến cho mọi người trên toàn thế giớiđều nói, hoặc muốn nói tiếng Anh. Nhưng những người mà Anh ngữ là tiếng mẹ đẻ vẫn cần lưu ý tới mặt trái củaAnh ngữ toàn cầu: một mặt, sức mạnh vô song của tiếng Anh đồng nghĩa với việcnhiều ngôn ngữ thiểu số cảm thấy bị đe dọa. Nhiều ngôn ngữ đ ã biến mất, số khác thìđang bị suy vong nhanh hơn cả dự báo chỉ mới vài năm trước đây. Mặt khác, việcAnh ngữ lan rộng toàn cầu đã gây bất lợi cho bản thân nhiều người nói tiếng Anh nếuhọ không thụ đắc một ngôn ngữ nào khác. Trong khi đó, hễ ai mà có thêm tiếng Anhngoài (các) thứ tiếng khác của riêng mình thì có thể tiến vào cộng đồng quốc tế ngàycàng lớn mạnh của những con người đa ngôn ngữ, những người có thể thao tác xuyênngôn ngữ. Chưa hết, người nói tiếng Anh có nguy c ơ ngày càng trở nên đơn ng ...