Điêu khắc Chăm tại Bảo tàng Guimet (Paris)

Tháng mười, khi trời Paris vào thu, Guimet - Bảo tàng hàng đầu thế giới về nghệ thuật châu Á - sẽ tổ chức cuộc triển lãm "Kho tàng nghệ thuật Việt Nam: Điêu khắc Chăm (thế kỷ 5-15)" từ 12-10-2005 đến 9-1-2006.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Điêu khắc Chăm tại Bảo tàng Guimet (Paris) Điêu khắc Chăm tại Bảo tàng Guimet (Paris) Tháng mười, khi trời Paris vào thu,Guimet - Bảo tàng hàng đầu thế giới về nghệthuật châu Á - sẽ tổ chức cuộc triển lãm Khotàng nghệ thuật Việt Nam: Điêu khắc Chăm(thế kỷ 5-15) từ 12-10-2005 đến 9-1-2006. Lần đầu tiên trên thế giới, 10 thế kỷđiêu khắc Chăm được trưng bày một cách quymô, bài bản, tập trung 95 hiện vật đến từ Bảotàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, Bảo tàng Lịchsử TP Hồ Chí Minh, khu di tích Mỹ Sơn, Bảotàng Nghệ thuật châu Á Guimet, Bảo tàng Lịchsử tự nhiên - Bảo tàng Guimet ở Lyon (Pháp)và Bảo tàng Rietberg ở Zurich (Thụy Sĩ). Tấtcả nhằm giới thiệu cho công chúng một cái nhìn tổng quan về điêu khắc Chăm vốn ítđược biết đến ở phương Tây, lại thường bị che khuất trong ánh hào quang của nghệthuật Angkor (Campuchia) và Java (Indonesia). Triển lãm điêu khắc Chăm tại Paris còn nằm trong khuôn khổ hợp tác văn hóaViệt - Pháp, cụ thể giữa Bảo tàng Chăm Đà Nẵng và Bảo tàng Guimet. Dưới sự bảo trợcủa Trường Viễn Đông Bác Cổ (EFEO), một xưởng trùng tu tác phẩm điêu khắc bướcđầu đã đi vào hoạt động tại Bảo tàng Chăm. Được khánh thành năm 1889 với hơn 50.000 hiện vật đến từ các nước châu Á,năm 1996 Bảo tàng Guimet đóng cửa trong năm năm để sửa sang, chỉnh trang, sắp xếpvà trưng bày các hiện vật trong tinh thần mà E.Guimet, người sáng lập bảo tàng, hằngmong ước: Một bảo tàng đang suy nghĩ, đang đối thoại, đang sống. Từ sảnh trung tâm hình tròn của bảo tàng, trong ánh sáng dịu nhẹ, khách lầnbước theo những phong cách của nghệ thuật Chăm khởi đi từ thế kỷ thứ 5 trong truyềnthống Ấn Độ hóa. Tiếng hát của loài chim thiên nga vươn cao, thăng hoa trong thế kỷthứ 10, đánh dấu buổi hoàng kim của vương quốc Champa ở Simhapura - Trà Kiệu,Indrapura - Đồng Dương (Quảng Nam), trước khi nhạt nhòa trên vùng Vijaya (BìnhĐịnh), Panduranga (Phan Rang). Dư âm của nghệ thuật ấy bây giò là chuỗi ngọc điêukhắc kết nối những tuyệt tác như mi cửa (fronton) phong cách Mỹ Sơn (tháp E1) thểhiện truyền thuyết Ấn Độ về sự xuất hiện của kỷ nguyên Hoa Sen: thần Sáng tạoBrahma sinh ra trên đài sen mọc từ rốn của thần Visnu nằm giữa đại dương linh diệu.Một trong những đóng góp của Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh tại cuộc triển lãmnày là tượng bán thân Devi tìm thấy ở Hương Quê (Quảng Nam). Tượng Devi, nữ thầntrong truyền thống Ấn Độ giáo, thể hiện vẻ đẹp Chăm, đằm thắm mà đầy nữ tính. Mộttrong những tuyệt phẩm sẽ thu hút sự quan tâm của công chúng thưởng ngoạn là tượngTara (Bồ tát Quán Thế âm) phát hiện ở Quảng Nam vào năm 1978. Đây là tượng đồnglớn nhất được biết đến hiện nay trong lịch sử nghệ thuật Chăm, phong cách ĐồngDương. Tượng Tara phảng phất những ảnh hưởng Ấn Độ, Trung Hoa trên một truyềnthống mang đậm bản sắc Chăm. Đó là đỉnh cao của nghệ thuật Chăm. (J.Boisselier. Unbronze de Tara du Musée de Đà Nẵng et son importance pour Ihistoire de Iart duChampa. BEFEO.1984). Ngoài những tượng, bệ thờ, lá nhĩ, phù điêu, tượng tròn (rondes-bosses)... bằngsa thạch và đồng, Bảo tàng Guimet còn chọn lọc trưng bày một bộ sưu tập đồ tế tự vàtrang sức bằng vàng, bạc và quý kim gồm 96 hiện vật mà đa số chỉ mới được triển lãmlần đầu. Không gian nghệ thuật Chăm còn được minh họa thêm bằng những hình ảnhsống động chụp từ hồi đầu thế kỷ 20, ghi lại những đền tháp Chăm phân bố rải rác ởmiền trung; những đoạn phim câm mô tả những công trình khai quật khảo cổ của Jean-Yves Claeys thực hiện ở Trà Kiệu (Quảng Nam) và Tháp Mắm (Bình Định) những năm1920-1930; những khuôn đúc (moulages) đài thờ Mỹ Sơn E1, tượng Vũ nữ Trà Kiệu,những trụ áp tưởng của tháp Mỹ Sơn A1... Trong những lần trò chuyện với ban giám đốc Bảo tàng Điêu khắc Chăm nhằmchuẩn bị cho cuộc triển lãm này, P.Baptiste - quản thủ Bảo tàng Guimet, phụ trách phầnnghệ thuật Đông Nam Á - đã tâm sự: Sở dĩ phải tập trung chủ đề điêu khắc Chăm vìkiến trúc đền - tháp thật ra chỉ là bệ thờ cho điêu khắc. Điêu khắc Chăm chịu ảnh hưởngtừ Ấn Độ giáo nhưng không sao chép, không mô phỏng, không đóng khung trongtruyền thống đó. Trái lại, đã phát huy và vươn lên từ những yếu tố bản địa để có mộtchỗ đứng riêng trong dòng nghệ thuật Ấn Độ giáo ở Đông Nam Á. Khi được hỏi: Đâu là những nét đặc trưng của điêu khắc Chăm? Điều làm nênsự khác biệt so với những nền nghệ thuật Ấn Độ hóa khác ở Đông Nam Á như nghệthuật Khơme hay Java (Indonesia)...?, P. Baptiste, người chủ trì cuộc triển lãm còn rấttrẻ, với mái tóc dài của một tay chơi nhạc rock hơn là một chuyên gia bảo tàng, trả lời:Điểm độc đáo đầu tiên của điêu khắc Chăm là những đài thờ, như đài thờ tháp Mỹ SơnE1, Trà Kiệu, Đồng Dương... Đài thờ nối liền thần linh và đền - tháp, trời - đất. Nhữngô hộc trang trí chung quanh bệ thờ Mỹ Sơn E1 phản ánh đời sống tu hành của giới tu sĩẤn Độ giáo, nhưng thật thú vị, quan niệm về đài thờ hầu như vắng bóng trong truyềnthống nghệ thuật Ấn Độ. Đó là một nét riêng của điêu khắc Chăm. Từ đài thờ ở vị trítrung tâm của một tháp Chăm bằng gạch, trên những vòm cuốn, ô hộc bằng sa thạch,người nghệ sĩ cố gắng thể hiện những bức tượng trong không gian ba chiều. Điêu khắcChăm chuyển từ những bức phù điêu sang tượng tròn với nhiều chủ đề phong phú:tượng thần giữ cửa Dvarapala, chim thần Garuda, voi, sư tử, sơn dương... Tất cả, từ thầnlinh đến muông thú, đều sống động, có hồn trong từng chi tiết nhỏ. Tượng tròn Chămkhông còn đóng khung trong một không gian cố định như những dải phù điêu khắc họanhững sử thi Ấn Độ ở Angkor Wat, những hoạt cảnh chinh chiến giữa người Khơme vàngười Chăm ở Bayon. Điêu khắc Chăm như bay bổng, hóa thân thành hình tượng Si vamúa, vũ nữ Trà Kiệu hay nữ thần với nụ cười mang phong cách Chánh Lộ đang uốnmình giữa hai ham sa tượng trưng cho sự minh triết... Đây cũng chính là chủ đích của cuộc triển lãm Kho tàng nghệ thuật Việt Nam:điêu khắc Chăm (thế kỷ 5 - 15), bởi tinh hoa nghệ thuật ấy xứng đáng có một vị trí trangtr ...