ĐỒ GỐM CỔ

Những đồ gốm trang trí, hình ngựa thường được xem là những đồ vật quý, vì hình dáng của nó thường rất đẹp. Hơn nữa trong thời kỳ cổ đại, con ngựa là đề tài rất được thị trường ưa chuộng. Người ta thích mua những đồ vật trang trí đẹp, nhưng mang tính văn hoá và hàm chứa những giá trị tư tưởng. Ngựa là con vật như vậy.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
ĐỒ GỐM CỔ HÌNH TƯỢNG CON NGỰA TRÊN ĐỒ GỐM CỔ VIỆT NAMGốm cổ Việt Nam rất phong phú, đa dạng không chỉ bởi hình dáng, màu men mà còn bởi các đồán hoạ văn trang trí.Những đồ gốm vẽ hình chim, cá, thú thường là những phẩm vật mang tính nghệ thuật, có giá trịkinh tế cao, và dường như nó được sản xuất phục vụ cho tầng lớp trên của xã hội đương thờihay là để xuất khẩu ra thị trường nước ngoài. Trong vô số đồ gốm hoa lam và đồ gốm vẽ màucủa Việt Nam thế kỷ 15 được tìm thấy trên con tàu đắm dưới lòng đại dương ở gần đảo Cù LaoChàm (Hội An) năm 1997-2000, có khá nhiều loại gốm trang trí vẽ hình chim, thú. Trong đó đánglưu ý nhất là những đồ gốm vẽ hình con ngựa. Ngựa được vẽ tưng bừng và sống động trênnhững chiếc Kendi (loạI bình rượu có vòi hình bầu vú), trên những vò rượu lớn hay trên bình tỳbà và các loại đĩa lớn. Những hình ngựa này được diễn tả trong nhiều tư thế khác nhau: đangphi nước đại hay đang bay trong làn mây xanh hoặc đang rong ruổi trên chặng đường dài cùngnhững ông quan đội mũ cánh chuồn... Trên nhiều đồ gốm cao cấp khác, chúng ta cũng bắt gặphình ảnh người cưỡi ngựa, phía sau có người hầu. Trên một vò rượu sành lớn, mà hiện nayđang được coi là phẩm vật cao quý của Thổ tù Đinh Công Kỷ, vị quan lang cai quản xứ MườngĐộng ở vào thời Lê (thế kỷ 17) cũng chạm khắc cảnh quan quân cưỡi ngựa rất sinh động.Những đồ gốm trang trí, hình ngựa thường được xem là những đồ vật quý, vì hình dáng của nóthường rất đẹp. Hơn nữa trong thời kỳ cổ đại, con ngựa là đề tài rất được thị trường ưa chuộng.Người ta thích mua những đồ vật trang trí đẹp, nhưng mang tính văn hoá và hàm chứa nhữnggiá trị tư tưởng. Ngựa là con vật như vậy.Con ngựa, Trung Quốc gọi là Mã, Nhật Bản gọi là Uma. Ấn Độ, tên Phạn của nó là Asu có nghĩalà mau lẹ, còn tên Ariăng của nó là Asuba có nghĩa là chạy. Trong cuộc sống đời thường,ngựa là con vật kéo xe hoặc cưỡi, dùng trong chiến trận; săn bắn và du hành, có nơi dùng tronglao động nông nghiệp. Trong quan niệm cổ xưa, ngựa là con vật có bản tính mau lẹ, hăng hái,được xếp dưới nguyên lý Dương của tự nhiên, và được coi là biểu trưng cho yếu tố Lửa. Tốc độcủa ngựa được so sánh với sự di chuyển của Mặt Trời. Chính vì đặc trưng này mà người tadùng biểu tượng ngựa để tượng trưng cho Mặt Trời. Có nơi, ngựa là vật hiến tế trong tín ngưỡngthờ thần Mặt Trời.Trong các sử thi Ấn Độ đều thấy nói nhiều đến tín ngưỡng thờ cúng Mặt Trời, tục này sau đã lantruyền sang châu Âu và châu Á. Sự mau lẹ của con ngựa cùng với sức mạnh và năng lực có thểđi được chặng đường rất xa của nó khiến cho người ta gán cho nó những tên gọi như Gío Tây,Chân Mau, Tia Chớp, Thiên Lý Mã, Phi Mã…Phi Mã là con ngựa Ấn Độ tên là Assa Batanan, nólà con “ngựa quý, thân trắng tuyền và đầu màu đen, có sức mạnh kỳ lạ, bay trong không trung”.Vì đặc tính này, ở Ấn Độ và nhiều nước khác, người ta đã thể hiện hình ảnh ngựa trong nghệthuật với những đôi cánh như thiên thần, chẳng hạn như hình chạm khắc Budda Gaya trong cácđiện thờ Hán ở bên Trung Quốc. Người Phương Tây quan niệm rằng ngựa có cánh xuất phát từcon ngựa Pôgase có cánh của thần thoại HyLạp. Trên đồ gốm cổ Việt Nam cũng trang trí nhữnghình ngựa có cánh. Những con ngựa này được diễn tả trong tư thế đang bay trong không trung.Như thế, con ngựa trong nghệ thuật gốm Việt Nam cũng hoá thân vào huyền thoại, và ít nhiều nóđã mang màu sắc tôn giáo như con ngựa trong văn hoá Ấn Độ hay văn hoá Trung Quốc.Cư dân Hồi giáo ở Đông Nam Á cũng có tục thờ ngựa, họ coi ngựa là con vật linh thiêng. Có lẽ vìtín ngưỡng này mà đồ gốm vẽ ngựa của Việt Nam rất được cư dân Hồi ưa chộng. Theo một sốtài liệu nước ngoài, đồ gốm Việt Nam thế kỷ 14 và 15 không những đã xâm nhập vào đời sốngsinh hoạt cộng đồng cư dân HồI, mà còn được sử dụng rộng rãi trong các nghi lễ có tính cáchlinh thiêng. Những đồ gốm này được đánh giá cao, đến nỗi sở hữu gốm được coi như tiêu biểucho cương vị xã hội, và được lưu truyền cho các đời sau như là những đồ gia bảo. Đối với hiệnvật dùng trong nghi lễ, giá trị đồ gốm tuỳ thuộc vào những gì có liên quan đến yếu tố linh hồn vàtổ tông hơn là sự hoàn hảo về mặt kỹ thuật. Đây cũng có thể là lời giải đáp cho sự hiện diện củanhiều đồ gốm vẽ ngựa trên con tàu đắm Hội An mà tôi đã nêu trên.Theo quan niệm của Ấn Độ, ngựa là một trong những chòm sao của hoàng đạo phương Tây, nóđược hình tượng hoá qua người bắn cung Sagittarius xuất hiện ở vòng cung thứ chín dưới dạnghình nhân mã, cũng tương tự như cung ngọ trong mười hai cung của phương Đông, mỗi cungtượng trưng cho một con vật (Tý, sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Mùi…), và mỗi con vật không chỉ biểuhiện cho một năm mà còn biểu hiện cho ngày và giờ.Ở Phương Đông cũng như phương Tây, ngựa thường được gán cho những phẩm chất của sựthanh khiết, sự cao quý và sự khôn ngoan. Đặc biệt ở Trung Quốc người ta rất coi trọng ngựa,đánh giá nó rất cao vì nó liên quan đến việc thi cử. Các văn nhân chuẩn bị cho môn đồ của mìnhđi thi được gọi là “mã sư” ...