Émile hay là về giáo dục - phần 1

nội dung của "Émile hay là về giáo dục" thông qua câu chuyện giả tưởng về cậu bé Émile được người thầy giáo dục từ lúc mới chào đời cho đến khi lập gia đình và trở thành “người công dân lý tưởng” thông qua năm giai đoạn đào tạo, rouseau phác họa một triết lý và phương pháp giáo dục giúp cho “con người tự nhiên” có đủ sức khỏe thể chất và nghị lực tinh thần để đương đầu với những thử thách trong cuộc đời.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Émile hay là về giáo dục - phần 1 Table of Contents “ÉMILE HAY LÀ VỀ GIÁO DỤC” MỘT TRIẾT LÝ GIÁO DỤC NHÂN BẢN: DẠY VÀ HỌC LÀM NGƯỜI LỜI NÓI ĐẦU QUYỂN MỘT QUYỂN HAI QUYỂN BA QUYỂN BỐN QUYỂN NĂM TỦ SÁCH TINH HOA TRI THỨC THẾ GIỚI JEAN-JACQUES ROUSSEAU ÉMILE hay là VỀ GIÁO DỤC Lê Hồng Sâm, Trần Quốc Dương dịch Bùi Văn Nam Sơn giới thiệu NHÀ XUẤT BẢN TRI THỨC “ÉMILE HAY LÀ VỀ GIÁO DỤC” MỘT TRIẾT LÝ GIÁO DỤC NHÂN BẢN: DẠY VÀ HỌC LÀM NGƯỜI BÙI VĂN NAM SƠN “Việc học tập đích thực của chúng ta là học tập về thân phận con người”…[1] J.J. Rousseau (Émile hay là về giáo dục) Triết gia Immanual Kant (1724-1804) tác giả của câu trả lời nổi tiếng về “Khai minh l{ gì”[2] có kỷ luật sinh hoạt hết sức nghiêm ngặt: Đúng bốn giờ chiều mỗi ngày, ông ra khỏi nh{, đi dạo, luôn luôn một mình, trên cùng một con đường. Giai thoại thường kể: dân Kònigberg chờ ông ra khỏi nh{ để lên dây cót hoặc chỉnh đồng hồ! V{ tương truyền chỉ có hai lần Kant trễ “thời khóa biểu trong suốt mấy mươi năm: Nhận được tác phẩm Émile hay là về giáo dục của J. J. Rousseau v{ nghe tin Đại Cách mạng Pháp bùng nổ. Hai sự kiện cách nhau ngót 30 năm (1762/1789) nhưng với Kant, có lẽ quyển sách n{y cũng quan trọng không kém cuộc cách mạng kia, nếu không muốn nói, cái sau chính là kết quả của c|i trước. Ta nhớ đến lời ca tụng của một trong các lãnh tụ khét tiếng của Cách mạng Pháp, Robespierre: “Trong số những nh{ tư tưởng thì chỉ có Rousseau mới thật xứng đ|ng với danh hiệu l{ người Thầy của nhân loại” (diễn văn ng{y 7.5.1794) Kant, suốt đời sống độc thân (tức không có nhu cầu giáo dục con c|i!), cũng đ~ trở thành một nh{ đại giáo dục tiêu biểu cho thời cận đại là nhờ chịu ảnh hưởng s}u đậm của J. J. Rousseau khi Kant nói: “Con người là tạo vật duy nhất cần phải được giáo dục”[3] hay “Con người chỉ có thể trở thành người là nhờ giáo dục. Con người là những gì được giáo dục tạo nên”[4]. Vấn đề chỉ còn là: Nền giáo dục ấy phải như thế nào? Đối với nước ta, J. J. Rousseau cũng không phải là một tên tuổi xa lạ. Trong một vế của đôi c}u liễn trên bia mộ của cụ Phan Châu Trinh do nhân dân Sài Gòn phụng lập năm 1926 ta đ~ đọc thấy tám chữ. “Trung học Mạnh Kha, Tây học Lư Thoa”… ngụ ý ca ngợi Cụ thâu gồm tinh hoa của cả hai nền văn hóa Đông T}y: Mạnh Kha là tên thật của Mạnh Tử, còn Lư Thoa chính là J. J. Rousseau theo cách phiên âm quen thuộc vào những thập niên đầu thế kỷ XX. Phần “tinh hoa” ấy chủ yếu là tinh thần “d}n vi quý” nơi Mạnh Tử và chủ trương “d}n chủ”, “bình đẳng” trong t|c phẩm Khế ước xã hội (Du contratsocial, 1762) của J. J. Rousseau. L{ người tiếp thu sớm nhất c|c tư tưởng ấy, cụ Phan xứng đ|ng được tôn vinh là nhà cách mạng dân chủ tiên phong đầu tiên (“d}n chủ tiên thanh”) của nước ta. Phần tinh túy khác của Rousseau còn ít được giới thiệu, đó l{ học thuyết và triết lý của ông về giáo dục được trình bày trong Émile hay là về giáo dục, công bố cùng năm với quyển Khế ước xã hội (1762), nhưng lại được ông xem l{ “quyển hay nhất và quan trọng nhất trong mọi trước tác của tôi”[5]. Quyển s|ch “hay nhất” l{ điều dễ nhận thấy khi ta sắp được thưởng thức văn t{i kiệt xuất, nổi tiếng là cuồn cuộn như nước chảy mây trôi của Rousseau qua bản dịch công phu và tài hoa, thật xứng đ|ng với nguyên tác của hai dịch giả Lê Hồng Sâm và Trần Quốc Dương m{ hôm nay tôi vinh hạnh được viết đôi lời giới thiệu. Nó cũng l{ “quan trọng nhất” vì đây là một công trình triết luận đồ sộ về bản tính của con người: Ông đặt nhiều câu hỏi triết học và chính trị về mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, nhất là câu hỏi: Làm sao cá nhân có thể bảo tồn c|i “thiện chân” (theo quan niệm của Rousseau về “tính bản thiện tự nhiên” của con người) khi dấn mình vào cuộc sống xô bồ v{ “đồi bại” không tr|nh khỏi của xã hội. Trong Émile hay là về giáo dục, thông qua câu chuyện giả tưởng về cậu bé Émile được người thầy giáo dục từ lúc mới ch{o đời cho đến khi lập gia đình v{ trở th{nh “người công d}n lý tưởng” thông qua năm giai đoạn đ{o tạo, Rouseau phác họa một triết lý và phương ph|p gi|o dục giúp cho “con người tự nhiên” (được ông phác họa trong Khế ước xã hội có đủ sức khỏe thể chất và nghị lực tinh thần để đương đầu với những thử thách trong cuộc đời. Sau Cộng hòa, quyển VIII của Platon, đ}y l{ công trình ho{n chỉnh đầu tiên về triết lý giáo dục ở phương T}y, đồng thời cũng l{ loại hình Bildunysroman (tiểu thuyết giáo dục) đầu tiên, sớm hơn quyển Wilhelm Meister nổi tiếng của J. W. Goethe hơn ba mươi năm. Khó có thể nói hết về tầm ảnh hưởng rộng r~i v{ s}u đậm của Rousseau đối với hậu thế. Trong khi học thuyết chính trị của ông, đặc biệt khái niệm “ý chí phổ biến” (volonté générale) g}y nhiều nghi ngại về xu hướng “to{n trị” v{ chuyên chế (phải chăng đó cũng l{ ẩn ý trong lời ca tụng của Robespierre), thì các bộ phận khác vẫn còn đ}y sức hấp dẫn. Nếu cách tiếp cận mang tính chủ thể-cảm xúc (trong tiểu thuyết La Nouvelle Héloise và trong Confessions) của ông đ~ không chỉ ảnh hưởng đến tr{o lưu văn hóa l~ng mạn Pháp mà cả đến c|c văn h{o Đức như J. G ...