Émile hay là về giáo dục - phần 2

nội dung của "Émile hay là về giáo dục" thông qua câu chuyện giả tưởng về cậu bé Émile được người thầy giáo dục từ lúc mới chào đời cho đến khi lập gia đình và trở thành “người công dân lý tưởng” thông qua năm giai đoạn đào tạo, rouseau phác họa một triết lý và phương pháp giáo dục giúp cho “con người tự nhiên” có đủ sức khỏe thể chất và nghị lực tinh thần để đương đầu với những thử thách trong cuộc đời.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Émile hay là về giáo dục - phần 2 QUYỂN BỐN Sao m{ đời sống của chúng ta trên Tr|i đất này qua nhanh đến thế! Một phần tư đầu tiên của đời người đ~ trôi qua, trước khi người ta biết được cách sử dụng nó. Một phần tư cuối cùng còn đang trôi, sau khi người ta đ~ ngừng thưởng thức nó. Lúc đầu chúng ta không biết sống, chẳng bao lâu nữa chúng ta lại không thể sống; và trong khoảng giữa phân cách hai đầu vô ích ấy xem như ba phần tư còn lại cho chúng ta được tiêu dùng vào giấc ngủ, vào công ăn việc l{m, v{o đau khổ bệnh tật, vào sự câu thúc mất tự do, vào những nỗi nhọc nhằn đủ kiểu. Đời sống ngắn ngủi, do cuộc đời kéo dài chừng được bao lâu thì ít mà bởi vì trong thời gian ít ỏi đó chúng ta hầu như chưa kịp thưởng thức cuộc đời thì nhiều. Lúc nhắm mắt xuôi tay mà có xa buổi lọt lòng đi nữa thì cũng chẳng ích gì, cuộc đời vẫn cứ là quá ngắn ngủi khi khoảng cách thời gian ấy không được sử dụng đủ đầy. Cũng có thể coi như chúng ta được sinh ra làm hai lần: một lần để tồn tại, một lần để sống, lần này cho giống loài, lần kia cho tình dục. Những ai coi người đ{n b{ như một người đ{n ông không ho{n chỉnh thì rõ ràng là lầm rồi: Nhưng sự giống nhau ở bề ngoài lại ủng hộ họ. Cho đến tuổi cập kè thì trẻ em cả hai giới không có gì phân biệt được chúng từ dáng vẻ bên ngo{i: Cũng khuôn mặt ấy, cũng d|ng vẻ ấy, cũng nước da ấy, cũng giọng nói ấy, tất cả đều như nhau: C|c trẻ em gái là trẻ con, các trẻ em trai là trẻ con, cùng một danh từ đủ để chỉ các sinh thể giống nhau đến thế. Các trẻ nam mà sự phát triển giới tính về sau bị cản trở còn giữ nguyên sự giống nhau ấy suốt đời, họ mãi mãi là những trẻ em to lớn, còn những người nữ do không hề mất đi sự giống nhau ấy nên về nhiều phương diện dường như không bao giờ là cái gì khác. Nhưng người đ{n ông nói chung không phải l{ sinh ra để ở lại mãi mãi với tuổi thơ. Anh ta ra khỏi đó v{o thời gian đ~ định bởi tất nhiên; và cái thời khắc khủng hoảng này, dù có khá ngắn ngủi, vẫn có những ảnh hưởng lâu dài. Giống như tiếng gầm gào của biển cả đến trước xa cơn b~o, cuộc tiến hóa đầy giông tố này báo hiệu bằng lời thì thào của những đam mê đang nảy sinh một sự bốc men âm ỉ báo hiệu sự nguy hiểm đang tới gần. Sự thay đổi tính tình, những kích động xảy ra luôn, tinh thần luôn x|o động l{m cho đứa trẻ gần như trở nên khó bảo. Nó bỏ ngoài tai tiếng nói khiến nó vâng lời; đó l{ một con sư tử đang trong cơn sốt; nó không đếm xỉa gì đến người hướng dẫn mình, nó không muốn bị điều khiển nữa. Gắn kết vào những dấu hiệu tinh thần của sự biến đổi tính tình này là sự thay đổi dễ nhận thấy trên khuôn mặt. Diện mạo thay đổi đi v{ lộ rõ tính cách; những sợi mềm v{ thưa biếc dưới má màu xạm dần và rậm dần. Giọng nói của nó thay đổi hay đúng hơn l{ nó mất giọng: Nó chẳng ra trẻ con m{ cũng chưa ra người lớn, giọng nói của nó chẳng phải giọng trẻ con m{ cũng không phải của người lớn. Đôi mắt của nó, những khí quan của tâm hồn ấy chẳng nói ra điều gì cho đến lúc này, lại tìm ra một ngôn ngữ và sự biểu đạt; một ngọn lửa đang nhen nhóm l{m cho chúng trở lên linh động, cái nhìn của chúng trở nên sắc sảo hơn, vẫn còn có sự ng}y thơ th|nh thiện, nhưng còn đ}u nữa vẻ dại khờ trước kia, đứa trẻ đang lớn cảm nhận được rằng đôi mắt mình có thể nói lên quá nhiều điều; nó bắt đầu biết nhìn xuống v{ đỏ mặt, nó trở nên mẫn cảm trước khi nhận rõ mình cảm thấy gì; nó cũng thấy bồn chồn mà không có cớ gì x|c đ|ng. Tất cả những điều n{y đến từ từ và vẫn còn để cho bạn thời gian: Nhưng nếu tính hoạt bát của nó trở nên quá nóng nảy, sự kích động của nó chuyển thành cuồng nhiệt, nếu nó nổi cáu rồi thỉnh thoảng lại dịu đi, nếu nó khóc vô cớ, nếu ở cạnh c|c đối tượng có thể là nguy hiểm cho nó mà mạch nó nhanh lên và mắt nó rực lửa, nếu tay một phụ nữ đặt lên tay nó làm nó rùng mình, nếu nó luống cuống hoặc nhút nhát cạnh cô ta, thì Ulysse, ôi Ulysse khôn khéo, hãy coi chừng đó, những cái bao da[160] kia mà người đậy cẩn thận biết bao nay đ~ bỏ ngỏ; gió đ~ nổi lên ào ạt, đừng có phút nào rời tay lái nếu không là mất hết. Đ}y chính l{ lần sinh thứ hai m{ tôi đ~ nói đến; chính đ}y l{ lúc thật sự ra đời và không có gì thuộc về con người là xa lạ với nó. Từ trước đến nay những thận trọng của chúng ta chỉ là những trò trẻ con; chỉ lúc này chúng mới có tầm quan trọng thực sự. Đ}y l{ thời kỳ chấm dứt sự giáo dục thông thường và chính là thời kỳ phải khởi đầu cuộc giáo dục của chúng ta m{ để trình b{y cho rõ hơn kế hoạch mới này, chúng ta hãy nhắc lại tình trạng của sự việc ứng với thời kỳ n{y đ~ nói qua ở trên. C|c đam mê của chúng ta là những phương tiện chính cho cuộc thảo luận này: Nếu như muốn tiêu hủy chúng đi thì thật là một việc vừa uổng công vừa lố bịch; đó l{ kiềm chế cái tự nhiên, đó l{ cải tạo tác phẩm của Thượng đế. Nếu Thượng đế có phán bảo con người thủ tiêu c|c đam mê m{ Người đ~ ban cho thì dù muốn hay không Người cũng đ~ tự mâu thuẫn với chính mình. Không bao giờ Người lại ban ra một cái lệnh vô lý như vậy, không có cái gì tương tự như thế được ghi trong tr|i tim con ngư ...