Fintech và tài chính toàn diện: Thúc đẩy hay kiến tạo

Trong bài viết này, làm rõ tác động của Fintech đến tài chính toàn diện thông qua nhận diện vai trò thúc đẩy hay kiến tạo của Fintech đối với từng chủ thể trên thị trường. Trên cơ sở đó, các tác giả xây dựng mô hình tương tác giữa Fintech và tài chính toàn diện tại Việt Nam. Đây là tiền đề để đưa ra những kiến nghị về mặt chính sách cũng như những định hướng quản trị cho các doanh nghiệp ngành dịch vụ tài chính.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Fintech và tài chính toàn diện: Thúc đẩy hay kiến tạo FINTECH VÀ TÀI CHÍNH TOÀN DIỆN: THÚC ĐẨY HAY KIẾN TẠO? TS. Trần Thanh Thu - TS. Đào Hồng Nhung - TS. Nguyễn Thị Bảo Hiền Học viện Tài chính Tóm tắt Với sự bùng nổ mạnh mẽ và sự kỳ diệu của công nghệ, thế giới đã và đang chứng kiến những dịch chuyển sâu sắc trong mọi ngành công nghiệp, đặc biệt là sự xuất hiện của những mô hình kinh doanh mới, thách thức những mô hình kinh doanh truyền thống, tái định hình hệ thống sản xuất, phân phối, và xu hướng tiêu dùng. Đối với ngành dịch vụ tài chính, sự xuất hiện của các công ty Fintech cũng như xu hướng khai thác dữ liệu lớn, tiền ảo và chuỗi khối (Big data, Bitcoin, & Blockchain) tạo ra những thay đổi lớn trên thị trường tài chính, đặc biệt là tác động đến mức độ tiếp cận tài chính (tài chính toàn diện - Financial Inclusion) của các chủ thể tham gia thị trường. Trong bài viết này, các tác giả làm rõ tác động của Fintech đến tài chính toàn diện thông qua nhận diện vai trò thúc đẩy hay kiến tạo của Fintech đối với từng chủ thể trên thị trường. Trên cơ sở đó, các tác giả xây dựng mô hình tương tác giữa Fintech và tài chính toàn diện tại Việt Nam. Đây là tiền đề để đưa ra những kiến nghị về mặt chính sách cũng như những định hướng quản trị cho các doanh nghiệp ngành dịch vụ tài chính. Từ khoá: Fintech, tài chính toàn diện, thúc đẩy, kiến tạo, Việt Nam 1. Giới thiệu vấn đề nghiên cứu Một trong những tiêu chí đánh giá mức độ cạnh tranh toàn cầu của một nền kinh tế (GCI) chính là sự phát triển của thị trường tài chính (Pillar 8 - Financial market development). Chỉ tiêu này đóng góp 17% vào tổng mức cạnh tranh của một nền kinh tế và được đo lường thông qua đánh giá mức độ hiệu quả của thị trường, sự tin cậy, và uy tín của các định chế tài chính. Mặc dù đã có những cải thiện đáng kể, tiêu chí đánh giá sự phát triển của thị trường tài chính Việt Nam còn nằm ở mức thấp so với mức trung bình của thế giới cũng như so với các nền kinh tế có điều kiện tương đồng trong khu vực ASEAN. Năm 2016, Việt Nam xếp thứ 60 trong bảng xếp hạng chỉ số cạnh tranh toàn cầu với tổng điểm 4.36. Tuy nhiên, sự phát triển của thị trường tài chính xếp thứ 78 với tổng điểm 3.88. Hai chỉ tiêu này của năm 2017 lần lượt là 55 (điểm 4.4) và 71 (điểm 4.0). Đến năm 2018, vị thế cạnh tranh của Việt Nam đã có sự cải thiện đáng kể, đặc biệt là về chỉ tiêu đánh giá thị trường tài chính với 62/100 điểm, đứng ở vị trí thứ 59. Sự cải thiện đáng kể của những chỉ số cạnh tranh cho thấy nỗ lực của Việt Nam trong việc cải thiện các yếu tố của môi trường kinh doanh, hoàn thiện thể chế, tăng cường hỗ trợ các doanh nghiệp, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, những con số này còn khá khiêm tốn so với những nền kinh tế khác, chẳng hạn như Thái Lan. Vị thế cạnh tranh của Thái Lan luôn được xếp ở nhóm cao hơn mức trung bình thế giới. Năm 2018, chỉ tiêu đánh giá mức độ phát triển thị trường tài chính của Thái Lan đạt 84/100, bỏ xa mức 62/100 của Việt Nam. Đồng thời, trong khi tiếp cận nguồn tài chính là trở ngại lớn nhất đối với hoạt động kinh doanh tại Việt Nam (12,3%) thì con số này ở thị trường Thái Lan chỉ đứng thứ 9 (4,8%). Nếu so sánh với những nền kinh tế khác trong khu vực châu Á và trên thế giới, Việt Nam cần có những chương trình hành động cụ thể và quyết liệt hơn để đẩy mạnh sự phát triển của thị trường tài chính nhằm gia tăng vị thế cạnh tranh. Sự phát triển như vũ bão của công nghệ trong vòng 10 năm trở lại đây đã tạo ra một giai đoạn mới cho tất cả các ngành công nghiệp khi khoa học công nghệ thâm nhập sâu hơn vào cấu trúc ngành. Đối với lĩnh vực tài chính, làn sóng Fintech đã tạo ra những thay đổi to lớn về mô hình kinh doanh, hàng rào gia nhập và rút khỏi thị trường, hành vi của khách hàng, cũng như chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp. Fintech đã có những đóng góp đáng kể vào việc gia tăng mức độ tiếp cận nguồn tài chính của các chủ thể tham gia thị trường, điều tiết dòng chảy 140 vốn, giảm thiểu các chi phí giao dịch, và gia tăng sự kết nối giữa cung và cầu trên thị trường tài chính. Nói cách khác, Fintech đã tạo ra những ảnh hưởng đến tài chính toàn diện (Financial Inclusion). Tuy nhiên, làm rõ sự tác động của Fintech đến tài chính toàn diện vẫn là một vấn đề được các nhà nghiên cứu quan tâm, đặc biệt là tại các thị trường đang phát triển, nơi nhu cầu vốn cho hoạt động kinh doanh cũng như tiêu dùng cá nhân đang liên tục gia tăng. Chỉ số tài chính toàn diện của Sarma (2015) thể hiện IFI là một chỉ tiêu tổng hợp gồm ba bộ phận, sự thâm nhập của hệ thống ngân hàng, sự thuận tiện của dịch vụ ngân hàng, sự hữu dụng của hệ thống ngân hàng. Chỉ tiêu này càng cao sẽ cho thấy mức độ tiếp cận tài chính của quốc gia đó càng cao. Nghiên cứu của Hoàng và cộng sự (2017) đã tính toán IFI cho Việt Nam và một số nước trong khu vực châu Á giai đoạn 2004-2016 dựa trên hệ thống ngân hàng. Sự gia tăng liên tục của chỉ số này ở các quốc gia trong mẫu từ giai đoạn 2010 đến nay cho thấy việc kết hợp tài chính và công nghệ đã tạo ra những tác động tích cực đến mức độ tiếp cận tài chính. Mặt khác, nếu xét từ góc độ người sử dụng dịch vụ tài chính, Fintech giúp xoá bỏ những khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ và nguồn tài chính, gia tăng tài chính toàn diện. Nghiên cứu của Kim (2018) cho rằng mức độ tài chính toàn diện có tác động đến sự mở rộng của thị trường tín dụng Fintech. Tác giả xem xét ở cấp độ thị trường vai trò đánh đổi của tín dụng Fintech và tín dụng ngân hàng. Do vậy, sự phát triển của Fintech sẽ dẫn đến sự suy giảm vai trò của hệ thống ngân hàng trong thị trường tài chính cũng như sự bùng nổ của những phương thức cung cấp tín dụng mới, chẳng hạn như cho vay ngang hàng (P2P lending) hoặc các quỹ gọi vốn cộng đồng cho các start-ups/DN nhỏ và vừa. Đối với những quốc gia có thị trường tài chính phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng, liệu rằng sự cạnh tranh này có làm giảm mức đ ...